ROZPORZĄDZENIE RADY (UE) 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę

(1)

W dniu 15 kwietnia 2014 r. Komisja przyjęła sprawozdanie w sprawie stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 (3). W sprawozdaniu stwierdzono, że rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 jest sprawnie funkcjonującym instrumentem, które przyniosło obywatelom wiele korzyści, jednak obowiązujące przepisy można jeszcze ulepszyć. Konieczne jest wprowadzenie do tego rozporządzenia szeregu zmian. Dla zachowania przejrzystości to rozporządzenie należy przekształcić.

(2)

Niniejsze rozporządzenie ustanawia jednolite przepisy dotyczące jurysdykcji w przypadku rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa, a także przepisy dotyczące sporów z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, w których występuje aspekt międzynarodowy. Ułatwia ono w Unii obieg orzeczeń, dokumentów urzędowych i określonych porozumień dzięki ustanowieniu przepisów dotyczących ich uznawania i wykonywania w innych państwach członkowskich. Ponadto niniejsze rozporządzenie wyjaśnia zasady dotyczące prawa dziecka do wyrażenia swoich poglądów w ramach postępowania, które go dotyczy, a także zawiera przepisy uzupełniające Konwencję haską z dnia 25 października 1980 r. dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (zwana dalej „konwencją haską z 1980 r.”) w stosunkach między państwami członkowskimi. Niniejsze rozporządzenie powinno zatem przyczynić się do wzmocnienia pewności prawa i zwiększenia elastyczności, zapewnienia lepszego dostępu do postępowania sądowego oraz nadać takiemu postępowaniu większą skuteczność.

(3)

Sprawne i prawidłowe funkcjonowanie unijnej przestrzeni sprawiedliwości z poszanowaniem różnych systemów i tradycji prawnych państw członkowskich ma zasadnicze znaczenie dla Unii. W tym względzie państwa członkowskie powinny dalej budować wzajemne zaufanie do swoich systemów wymiaru sprawiedliwości. Unia postawiła sobie cel, jakim jest utworzenie, utrzymanie i rozwijanie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w ramach której zapewnione są swobodny przepływ osób oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Z myślą o realizacji tego celu należy wzmocnić prawa osób, a w szczególności dzieci, w postępowaniach, tak aby ułatwić współpracę organów sądowych i administracyjnych oraz usprawnić wykonywanie orzeczeń w sprawach z zakresu prawa rodzinnego mających transgraniczne konsekwencje. Należy zwiększyć poziom wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach cywilnych, uprościć dostęp do wymiaru sprawiedliwości oraz usprawnić wymianę informacji między organami państw członkowskich.

(4)

W tym celu Unia ma przyjąć, między innymi, środki w zakresie współpracy sądowej w sprawach cywilnych mających transgraniczne konsekwencje, zwłaszcza wówczas, gdy jest to niezbędne dla właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Termin „sprawy cywilne” należy interpretować w sposób autonomiczny, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zwanego dalej „Trybunałem Sprawiedliwości”). Należy go traktować jako niezależne pojęcie, którego wykładni dokonuje się na podstawie, po pierwsze, celów i systematyki niniejszego rozporządzenia, a po drugie, ogólnych zasad, które wynikają z całokształtu systemów prawa krajowego. Termin „sprawy cywilne” należy zatem interpretować w ten sposób, że może on obejmować również środki, które z punktu widzenia systemu prawnego państwa członkowskiego mogą należeć do instrumentów prawa publicznego. Powinien on w szczególności obejmować wszystkie pozwy lub wnioski, środki lub orzeczenia w sprawach dotyczących „odpowiedzialności rodzicielskiej” w rozumieniu niniejszego rozporządzenia, zgodnie z jego celami.

(5)

Niniejsze rozporządzenie obejmuje „sprawy cywilne”, co obejmuje między innymi postępowania sądowe z zakresu prawa cywilnego i zapadłe w ich wyniku orzeczenia, a także dokumenty urzędowe i określone porozumienia pozasądowe w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Ponadto termin „sprawy cywilne” powinien obejmować pozwy lub wnioski, środki lub orzeczenia, a także dokumenty urzędowe i określone porozumienia pozasądowe dotyczące powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., które w myśl orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości i zgodnie z art. 19 konwencji haskiej z 1980 r. nie są postępowaniami z zakresu spraw, których istota dotyczy co do istoty odpowiedzialności rodzicielskiej, lecz są z nią ściśle związane i są objęte niektórymi przepisami niniejszego rozporządzenia.

(6)

Aby ułatwić obieg orzeczeń, dokumentów urzędowych i określonych porozumień w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, konieczne i właściwe jest zadbanie o to, by przepisy regulujące jurysdykcję oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń uregulowane były instrumentem prawnym Unii, który jest wiążący i bezpośrednio stosowany.

(7)

W celu zapewnienia równego traktowania wszystkich dzieci niniejsze rozporządzenie powinno obejmować wszystkie orzeczenia w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, łącznie ze środkami mającymi na celu ochronę dziecka, niezależnie od jakiegokolwiek związku z postępowaniem w sprawach małżeńskich lub innymi postępowaniami.

(8)

Ponieważ jednak przepisy o odpowiedzialności rodzicielskiej znajdują często zastosowanie w postępowaniach w sprawach małżeńskich, właściwe jest uregulowanie w jednym akcie prawnym kwestii spraw małżeńskich oraz odpowiedzialności rodzicielskiej.

(9)

W odniesieniu do orzeczeń rozwodowych, o separacji lub unieważnieniu małżeństwa niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie wyłącznie w stosunku do rozwiązania małżeństwa. Nie powinno dotyczyć kwestii takich jak przyczyny rozwodu, skutki majątkowe małżeństwa lub inne możliwe kwestie uboczne. Orzeczenia o odmowie rozwiązania małżeństwa nie powinny być objęte zakresem stosowania przepisów o uznawaniu.

(10)

W odniesieniu do majątku dziecka niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do środków mających na celu ochronę dziecka, to znaczy do wyznaczenia oraz zakresu zadań osoby lub jednostki, której powierzono zarząd majątkiem dziecka, reprezentowanie dziecka i udzielanie mu pomocy, oraz do zarządu, zabezpieczenia lub rozporządzania majątkiem dziecka. W związku z tym niniejsze rozporządzenie powinno mieć zastosowanie na przykład do tych przypadków, w których przedmiotem postępowania jest wyznaczenie osoby lub jednostki zarządzającej majątkiem dziecka. Środki odnoszące się do majątku dziecka niezwiązane z ochroną dziecka powinny nadal być regulowane rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 (4). Jednak powinno być możliwe zastosowanie przepisów niniejszego rozporządzenia dotyczących jurysdykcji w zakresie kwestii wpadkowych.

(11)

Każda forma umieszczenia dziecka w opiece zastępczej, czyli, zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową, pod opieką osoby fizycznej lub osób fizycznych lub w placówce opiekuńczej – na przykład w sierocińcu lub domu dziecka – w innym państwie członkowskim, powinna być objęta zakresem stosowania niniejszego rozporządzenia, pod warunkiem że nie została wyraźnie wyłączona, tak jak na przykład w przypadku umieszczenia w celu adopcji, umieszczenia pod opieką jednego z rodziców lub, w stosownych przypadkach, pod opieką innego bliskiego krewnego wskazanego w oświadczeniu przyjmującego państwa członkowskiego. Oznacza to, że zakresem stosowania należy również objąć „umieszczenie w celach wychowawczych” zarządzone przez sąd lub zorganizowane przez właściwy organ za zgodą rodziców lub dziecka lub na ich wniosek w związku z niezgodnym z prawem zachowaniem dziecka. Z zakresu stosowania należy wyłączyć tylko przypadki umieszczenia dziecka w celach wychowawczych lub ukarania zarządzone lub zorganizowane w związku z popełnieniem przez dziecko czynu, który zgodnie z krajowym prawem karnym stanowiłby czyn karalny, gdyby został popełniony przez osobę dorosłą, bez względu na to, czy w danym przypadku mogłoby to prowadzić do skazania.

(12)

Niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć zastosowania do ustalenia rodzicielstwa, ponieważ stanowi to kwestię odrębną od przyznania odpowiedzialności rodzicielskiej, ani nie powinno mieć zastosowania do innych kwestii związanych ze stanem cywilnym.

(13)

Obowiązki alimentacyjne są wyłączone z zakresu stosowania niniejszego rozporządzenia, ponieważ obowiązki te są już uregulowane rozporządzeniem Rady (WE) nr 4/2009 (5). Oprócz sądów miejsca, w którym pozwany lub wierzyciel mają zwykły pobyt, sądy mające na podstawie niniejszego rozporządzenia jurysdykcję w sprawach małżeńskich powinny co do zasady mieć jurysdykcję do rozstrzygania w sprawach powiązanych dotyczących obowiązków alimentacyjnych w trakcie małżeństwa lub po ustaniu małżeństwa na podstawie art. 3 lit. c) wyżej wspomnianego rozporządzenia. Sądy mające na podstawie niniejszego rozporządzenia jurysdykcję w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej co do zasady mają jurysdykcję do rozstrzygania w sprawach powiązanych dotyczących obowiązków alimentacyjnych w stosunku do dzieci na podstawie art. 3 lit. d) wyżej tego rozporządzenia.

(14)

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości termin „sąd” należy rozumieć szeroko, tak by obejmowało ono również organy administracyjne lub inne organy, takie jak notariusze, które wykonują jurysdykcję w określonych sprawach małżeńskich lub sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Każde porozumienie zatwierdzone przez sąd po zbadaniu zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową istoty sprawy powinno być uznawane lub wykonywane tak jak „orzeczenie”. Innym porozumieniom, które nabierają wiążącej mocy prawnej w państwie członkowskim pochodzenia na skutek formalnej interwencji organu publicznego lub innego organu, o którym państwo członkowskie poinformowało w tym celu Komisję, należy nadawać skuteczność w innych państwach członkowskich zgodnie z przepisami szczegółowymi dotyczącymi dokumentów urzędowych i porozumień przewidzianymi w niniejszym rozporządzeniu. Niniejsze rozporządzenie nie powinno umożliwiać swobodnego obiegu porozumień mających wyłącznie prywatny charakter. Należy jednak umożliwić obieg porozumień, które nie są orzeczeniem ani dokumentem urzędowym, ale które zostały zarejestrowane przez organ publiczny właściwy do dokonania takiej rejestracji. Takie organy publiczne mogą obejmować notariuszy rejestrujących porozumienia, nawet jeżeli wykonują oni wolny zawód.

(15)

Co się tyczy terminu „dokument urzędowy”, termin „uprawnienie” w niniejszym rozporządzeniu należy interpretować w sposób autonomiczny zgodnie z definicją „dokumentu urzędowego” stosowaną horyzontalnie w innych unijnych aktach prawnych oraz w świetle celów niniejszego rozporządzenia.

(16)

Pomimo że postępowanie w sprawie powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. nie jest postępowaniem z zakresu spraw, które co do istoty dotyczą odpowiedzialności rodzicielskiej, orzeczenia zarządzające powrót dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. powinny być uznawane i wykonywane na podstawie rozdziału IV niniejszego rozporządzenia, jeśli trzeba je wykonać w innym państwie członkowskim z uwagi na to, że po zarządzeniu powrotu doszło do dalszego uprowadzenia. Pozostaje to bez uszczerbku dla możliwości wszczęcia nowego postępowania w sprawie powrotu dziecka na mocy konwencji haskiej z 1980 r. w odniesieniu do dalszego uprowadzenia. Ponadto niniejsze rozporządzenie należy nadal stosować do innych aspektów w sytuacjach bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, na przykład przepisy dotyczące jurysdykcji w odniesieniu do sądu państwa członkowskiego zwykłego pobytu oraz przepisy dotyczące uznawania i wykonywania w odniesieniu do wszelkich zarządzeń wydanych przez ten sąd.

(17)

Niniejsze rozporządzenie, podobnie jak ma to miejsce w przypadku Konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej i środków ochrony dzieci (zwana dalej „konwencją haską z 1996 r.”), powinno mieć zastosowanie do wszystkich dzieci w wieku poniżej 18 lat, nawet w przypadkach, gdy nabyły one pełną zdolność do czynności prawnych przed osiągnięciem tego wieku na podstawie ich prawa osobistego, rządzącego ich statusem osobistym, na przykład przez zawarcie małżeństwa. Dzięki temu zakres stosowania niniejszego rozporządzenia nie powinien pokrywać się z zakresem stosowania Konwencji haskiej z dnia 13 stycznia 2000 r. o międzynarodowej ochronie dorosłych, która ma zastosowanie do osób powyżej 18. roku życia, a jednocześnie powinno to zapobiec lukom prawnym między tymi dwoma aktami. Konwencja haska z 1980 r., a w konsekwencji również rozdział III niniejszego rozporządzenia, którego przepisy uzupełniają stosowanie konwencji haskiej z 1980 r. w stosunkach między państwami członkowskimi, powinny nadal mieć zastosowanie do dzieci w wieku poniżej 16 lat.

(18)

Do celów niniejszego rozporządzenia uznaje się, że osobie przysługuje „piecza nad dzieckiem”, jeżeli, zgodnie z orzeczeniem, z mocy prawa lub poprzez porozumienie wiążące prawnie w świetle prawa państwa członkowskiego, w którym dziecko ma zwykły pobyt, podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej nie może podjąć decyzji o miejscu pobytu dziecka bez zgody tej osoby, bez względu na terminy używane w prawie krajowym. W niektórych systemach prawnych, które posługują się terminami „piecza nad dzieckiem” i „osobista styczność z dzieckiem”, rodzic, któremu nie przysługuje piecza nad dzieckiem, może bowiem zachować istotne obowiązki w zakresie podejmowania decyzji dotyczących dziecka, które wykraczają poza samo prawo do osobistej styczności z dzieckiem.

(19)

Podstawy jurysdykcji w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka i należy je stosować w myśl tej zasady. Każde odwołanie do dobra dziecka należy interpretować w świetle art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”) i w świetle Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. (zwanej dalej „Konwencją ONZ o prawach dziecka”) wdrożonych na mocy prawa krajowego i procedury krajowej.

(20)

W celu ochrony dobra dziecka jurysdykcję należy w pierwszej kolejności ustalać według kryterium bliskości. Dlatego też jurysdykcja powinna należeć do sądów państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka, z wyjątkiem niektórych przypadków, określonych w niniejszym rozporządzeniu, na przykład gdy dochodzi do zmiany miejsca pobytu dziecka, lub w następstwie porozumienia zawartego między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej.

(21)

Jeżeli postępowanie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności rodzicielskiej jeszcze nie zawisło, a miejsce zwykłego pobytu dziecka ulegnie zmianie w wyniku zgodnej z prawem przeprowadzki, jurysdykcja powinna ulec zmianie stosownie do miejsca pobytu dziecka, aby spełnić kryterium bliskości. Jeżeli postępowanie już zawisło, pewność prawa i efektywność wymiaru sprawiedliwości uzasadniają utrzymanie tej jurysdykcji do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w tym postępowaniu lub do jego zakończenia w inny sposób. Jednak w pewnych okolicznościach sąd, przed którym toczy się postępowanie, powinien mieć prawo przekazania jurysdykcji do państwa członkowskiego, w którym w wyniku zgodnej z prawem przeprowadzki mieszka dziecko.

(22)

W przypadkach bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka i bez uszczerbku dla możliwości wyboru sądu zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, sądy państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka powinny utrzymać swoją jurysdykcję do momentu ustanowienia nowego zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim i spełnienia określonych warunków. Państwa członkowskie, które przeprowadziły skoncentrowanie jurysdykcji, powinny rozważyć umożliwienie sądowi, do którego na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. wniesiono pozew lub wniosek o powrót dziecka, wykonywanie również jurysdykcji uzgodnionej lub uznanej przez strony zgodnie z niniejszym rozporządzeniem w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, w przypadku gdy strony osiągnęły porozumienie w trakcie postępowania w sprawie powrotu dziecka. Porozumienia takie powinny obejmować porozumienia przewidujące zarówno powrót dziecka, jak i odstąpienie od powrotu dziecka. Jeżeli uzgodniono odstąpienie od powrotu, dziecko powinno pozostać w państwie członkowskim nowego zwykłego pobytu, a jurysdykcję w odniesieniu do wszelkich przyszłych postępowań w sprawie pieczy nad dzieckiem należy ustalić na podstawie nowego zwykłego pobytu dziecka.

(23)

Pod określonymi warunkami przewidzianymi w niniejszym rozporządzeniu powinno być możliwe ustanowienie jurysdykcji w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej także w państwie członkowskim, w którym toczy się między rodzicami postępowanie w sprawie o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa, lub w innym państwie członkowskim, z którym dziecko ma istotny związek i co do którego strony porozumiały się z wyprzedzeniem – najpóźniej w chwili wszczęcia postępowania – lub które w wyraźny sposób uznały w toku tego postępowania, nawet jeśli dziecko nie ma zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim, pod warunkiem że wykonywanie takiej jurysdykcji jest zgodne z dobrem dziecka. Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że każdy podmiot, który nie jest jednym z rodziców i któremu, zgodnie z prawem krajowym, przysługuje status strony w postępowaniu wszczętym przez rodziców, należy uznać za stronę postępowania do celów niniejszego rozporządzenia, a zatem sprzeciw tej strony wobec dokonanego przez rodziców danego dziecka wyboru jurysdykcji po dacie wszczęcia postępowania powinien stanowić przeszkodę dla uznania, że wszystkie strony postępowania uznały prorogację jurysdykcji z tą datą. Przed rozpoczęciem wykonywania jurysdykcji na podstawie porozumienia dotyczącego wyboru sądu lub na podstawie uznania jurysdykcji sąd powinien zbadać, czy to porozumienie lub uznanie opierało się na świadomym i dobrowolnym wyborze zainteresowanych stron i nie było wynikiem wykorzystania przez jedną ze stron trudnej sytuacji lub słabej pozycji drugiej strony. Uznanie jurysdykcji w toku postępowania powinno zostać zarejestrowane przez sąd zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową.

(24)

O ile strony nie uzgodniły inaczej, jurysdykcja uzgodniona lub uznana powinna ustać niezwłocznie z chwilą, gdy od orzeczenia wydanego w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej nie przysługują już zwyczajne środki zaskarżenia lub gdy postępowanie zostało zakończone z innej przyczyny, tak aby w kontekście wszelkich przyszłych postępowań można było spełnić kryterium bliskości.

(25)

Jeżeli nie można ustalić zwykłego pobytu dziecka ani nie można określić jurysdykcji na podstawie porozumienia dotyczącego wyboru sądu, jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko się znajduje. Zasada ta, opierająca się na obecności dziecka, powinna mieć również zastosowanie do dzieci, które są uchodźcami, i dzieci, które zostały wysiedlone za granicę z powodu niepokojów w państwie członkowskim ich zwykłego pobytu. Niemniej w świetle niniejszego rozporządzenia w związku z art. 52 ust. 2 konwencji haskiej z 1996 r. ta zasada jurysdykcyjna powinna mieć zastosowanie wyłącznie do dzieci, które przed wysiedleniem miały zwykły pobyt w jednym z państw członkowskich. Jeżeli przed wysiedleniem dziecko miało zwykły pobyt w państwie trzecim, zastosowanie powinna mieć przewidziana w konwencji haskiej z 1996 r. zasada jurysdykcyjna odnosząca się do dzieci, które są uchodźcami, i dzieci, które zostały wysiedlone za granicę.

(26)

W wyjątkowych okolicznościach sąd państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka może nie być najodpowiedniejszym sądem do rozpoznania sprawy. Wyjątkowo i pod pewnymi warunkami sąd mający jurysdykcję powinien mieć możliwość – ale nie ma takiego obowiązku – przekazania swojej jurysdykcji w danej sprawie sądowi innego państwa członkowskiego, jeżeli sąd ten jest lepiej umiejscowiony do tego, by ocenić dobro dziecka w tej konkretnej sprawie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości przekazanie jurysdykcji w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej przez sąd jednego z państw członkowskich powinno nastąpić jedynie na rzecz sądu innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma „szczególny związek”. Do tych celów niniejsze rozporządzenie powinno określić wyczerpującą listę zasadniczych elementów takiego „szczególnego związku”. Sąd mający jurysdykcję powinien wystąpić z wnioskiem do sądu innego państwa członkowskiego dopiero wtedy, gdy jego wcześniejsze postanowienie o zawieszeniu postępowania i wystąpieniu z wnioskiem o przekazanie jurysdykcji stało się prawomocne, w przypadkach gdy postanowienie to może być zaskarżone na mocy prawa krajowego.

(27)

W wyjątkowych okolicznościach i uwzględniając dobro dziecka w konkretnej sprawie, sąd państwa członkowskiego niemającego jurysdykcji na podstawie niniejszego rozporządzenia, ale mającego zgodnie z niniejszym rozporządzeniem szczególny związek z dzieckiem, powinien mieć możliwość wystąpienia z wnioskiem o przekazanie jurysdykcji przez właściwy sąd państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka. Nie powinno jednak to być dozwolone w przypadkach bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka. Wskazanie właściwego sądu powinno być regulowane prawem krajowym państwa członkowskiego, do którego skierowano wniosek.

(28)

Przekazanie jurysdykcji, czy to na wniosek sądu chcącego przekazać swoją jurysdykcję, czy na wniosek sądu chcącego uzyskać jurysdykcję, powinno wywierać skutek wyłącznie w konkretnej sprawie, której dotyczy. Po zakończeniu postępowania, w przypadku którego wystąpiono o przekazanie jurysdykcji i wyrażono zgodę na to przekazanie, dane przekazanie jurysdykcji nie powinno wywoływać skutków w odniesieniu do przyszłych postępowań.

(29)

Jeżeli żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, jurysdykcję określa się, w każdym państwie członkowskim, według prawa tego państwa członkowskiego. Termin „prawo tego państwa członkowskiego” powinien obejmować międzynarodowe instrumenty prawne obowiązujące w tym państwie członkowskim.

(30)

Niniejsze rozporządzenie nie powinno wyłączać możliwości stosowania – w przypadkach niecierpiących zwłoki – środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających, przez sądy państwa członkowskiego, które nie ma jurysdykcji do rozpoznania sprawy co do istoty, w odniesieniu do osoby lub majątku dziecka znajdujących się w tym państwie członkowskim. Środków tych nie należy uznawać ani wykonywać w żadnym innym państwie członkowskim na podstawie niniejszego rozporządzenia, z wyjątkiem środków zastosowanych w celu ochrony dziecka przed poważnym ryzykiem, o którym mowa w art. 13 akapit pierwszy lit. b) konwencji haskiej z 1980 r. Środki przyjęte w celu zapewnienia dziecku ochrony przed tym ryzykiem powinny obowiązywać do momentu, w którym sąd państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka zastosuje środki, które uzna za stosowne. Jeżeli wymaga tego ochrona dobra dziecka, sąd powinien – bezpośrednio lub za pośrednictwem organów centralnych – poinformować sąd państwa członkowskiego, mającego na podstawie niniejszego rozporządzenia jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty, o zastosowanych środkach. Nieprzekazanie takich informacji nie powinno jednak samo w sobie stanowić podstawy nieuznania danego środka.

(31)

Sąd, który ma jurysdykcję wyłącznie do zarządzenia środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających, powinien – w przypadku wniesienia do niego pozwu lub wniosku dotyczącego istoty sprawy – stwierdzić z urzędu brak swojej jurysdykcji, jeżeli na podstawie niniejszego rozporządzenia jurysdykcję co do istoty sprawy ma sąd w innym państwie członkowskim.

(32)

Jeżeli wynik postępowania przed sądem państwa członkowskiego niemającego na podstawie niniejszego rozporządzenia jurysdykcji uzależniony jest od rozstrzygnięcia kwestii ubocznej wchodzącej w zakres niniejszego rozporządzenia, niniejsze rozporządzenie nie powinno uniemożliwiać sądom tego państwa członkowskiego rozstrzygnięcia tej kwestii. Jeżeli zatem przedmiotem postępowania jest na przykład spór dotyczący dziedziczenia, w który zaangażowane jest dziecko, i istnieje konieczność wyznaczenia kuratora procesowego do reprezentowania dziecka w tym postępowaniu, państwo członkowskie mające jurysdykcję do rozpoznania tego sporu dotyczącego dziedziczenia powinno mieć prawo wyznaczyć kuratora na potrzeby toczącego się postępowania, bez względu na to, czy na podstawie niniejszego rozporządzenia ma jurysdykcję do rozpoznawania spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Wszelkie takie rozstrzygnięcia powinny wywierać skutek wyłącznie w danym postępowaniu.

(33)

Jeżeli ważność czynności prawnej, która została lub ma zostać dokonana w imieniu dziecka w postępowaniu spadkowym toczącym się przed sądem państwa członkowskiego, wymaga zezwolenia lub zatwierdzenia ze strony sądu, to sąd w tym państwie członkowskim powinien móc podjąć decyzję, czy zezwolić na tę czynność prawną lub zatwierdzić taką czynność, nawet jeżeli nie ma ono jurysdykcji na podstawie niniejszego rozporządzenia. Termin „czynność prawna” powinien obejmować, na przykład, przyjęcie lub odrzucenie spadku lub porozumienie między stronami w sprawie działu spadku.

(34)

Niniejsze rozporządzenie nie powinno naruszać stosowania międzynarodowego prawa publicznego w zakresie immunitetu dyplomatycznego. Jeżeli sąd nie może wykonać jurysdykcji z uwagi na immunitet dyplomatyczny zgodny z prawem międzynarodowym, jurysdykcja powinna być wykonywana zgodnie z prawem krajowym w państwie członkowskim, w którym dana osoba nie posiada takiego immunitetu.

(35)

Niniejsze rozporządzenie określa, w którym momencie do celów niniejszego rozporządzenia należy uznać, że doszło do wszczęcia postępowania przed sądem. W związku z tym, że w państwach członkowskich istnieją dwa różne systemy, z których jeden przewiduje, że pismo wszczynające postępowanie powinno zostać najpierw doręczone stronie przeciwnej, a drugi – że powinno zostać najpierw wniesione do sądu, wystarczające powinno być wykonanie pierwszej z czynności wymaganych na mocy prawa krajowego, pod warunkiem że powód lub wnioskodawca nie zaniechał następnie podjęcia czynności, do których podjęcia był obowiązany na mocy prawa krajowego celem doprowadzenia do wykonania drugiej z nich. Uwzględniając rosnącą rolę mediacji i innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów, także podczas postępowania sądowego, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości, postępowanie przed sądem należy również uznać za wszczęte w chwili, gdy pismo wszczynające postępowanie lub pismo równorzędne zostało wniesione do sądu, w przypadkach, gdy postępowanie zostało w międzyczasie zawieszone w celu znalezienia rozwiązania polubownego, na wniosek strony, która wszczęła postępowanie, przy czym stronie przeciwnej nie zostało jeszcze doręczone pismo wszczynające postępowanie i strona przeciwna nie wiedziała o tym postępowaniu i w żaden sposób w nim nie uczestniczyła, pod warunkiem że strona, która wszczęła postępowanie, nie zaniechała następnie podjęcia czynności, do których podjęcia był obowiązany celem zapewnienia doręczenia pisma stronie przeciwnej. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości w przypadku zawisłości sporu moment wszczęcia obligatoryjnej procedury pojednawczej przed krajowym organem pojednawczym należy uznać za moment, w którym postępowanie przed „sądem” uznaje się za wszczęte.

(36)

Do doręczeń dokumentów w postępowaniu wszczętym na podstawie niniejszego rozporządzenia zastosowanie ma rozporządzenie (WE) nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady (6).

(37)

Sąd państwa członkowskiego powinien stwierdzić z urzędu brak swojej jurysdykcji, jeżeli przed tym sądem wszczęte zostało postępowanie w sprawie, w której na podstawie niniejszego rozporządzenia nie ma on jurysdykcji do jej rozpoznania co do istoty i w której jurysdykcję do jej rozpoznania co do istoty ma na podstawie niniejszego rozporządzenia sąd innego państwa członkowskiego. Sąd państwa członkowskiego mającego szczególny związek z dzieckiem na podstawie niniejszego rozporządzenia powinien jednak mieć możliwość wystąpienia z wnioskiem o przekazanie jurysdykcji na podstawie niniejszego rozporządzenia, choć nie powinien być do tego zobowiązany.

(38)

W interesie harmonijnego sprawowania wymiaru sprawiedliwości należy unikać na tyle, na ile to możliwe, równoległych postępowań i zapewnić, aby w różnych państwach członkowskich nie zapadały orzeczenia niedające się ze sobą pogodzić. Należy przewidzieć jasną i skuteczną regulację w celu wyjaśnienia kwestii zawisłości sprawy i postępowań pozostających w związku, jak również w celu zapobiegania problemom wynikającym z różnego określenia w poszczególnych państwach momentu, od którego postępowanie uważa się za zawisłe. Do celów niniejszego rozporządzenia moment ten powinien być określany w sposób autonomiczny. Aby jednak zwiększyć skuteczność porozumień dotyczących wyłącznej właściwości sądu, przepisy niniejszego rozporządzenia dotyczące zawisłości sprawy nie powinny uniemożliwiać rodzicom powierzenia wyłącznej jurysdykcji sądom danego państwa członkowskiego.

(39)

W ramach postępowań w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej na podstawie niniejszego rozporządzenia, jak również postępowań w sprawie powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. dziecku, którego dotyczy takie postępowanie i które jest w stanie formułować swoje poglądy, należy zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości co do zasady zapewnić rzeczywistą i skuteczną możliwość wyrażenia tych poglądów, a oceniając dobro dziecka, poglądom tym należy nadawać należytą wagę. Możliwość swobodnego wyrażania przez dziecko swoich poglądów, przewidziana w art. 24 ust. 1 Karty i w art. 12 Konwencji ONZ o prawach dziecka, odgrywa ważną rolę w stosowaniu niniejszego rozporządzenia. Rozporządzenie powinno jednak pozostawić kwestię rozstrzygnięcia tego, kto przeprowadza wysłuchanie dziecka i jak wysłuchanie to przebiega, prawu krajowemu i procedurze krajowej obowiązującym w państwach członkowskich. W związku z tym celem niniejszego rozporządzenia nie powinno być określenie, kto przeprowadza wysłuchanie dziecka – sędzia osobiście czy odpowiednio przeszkolony specjalista, który składa następnie sądowi sprawozdanie – ani gdzie wysłuchanie dziecka jest przeprowadzane – w sali sądowej czy w innym miejscu czy przy zastosowaniu innych środków. Ponadto, chociaż wysłuchanie jest prawem dziecka, nie może być ono traktowane jako bezwzględny obowiązek, ale musi być oceniane z uwzględnieniem dobra dziecka, na przykład w przypadkach zawarcia porozumienia między stronami.

O ile z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że ani art. 24 Karty ani rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 nie przewidują, by sąd państwa członkowskiego pochodzenia miał obowiązek zapoznania się z poglądami dziecka w każdym przypadku w formie wysłuchania, co oznacza, że sąd ten zachowuje pewien zakres swobody decyzyjnej, o tyle orzecznictwo przewiduje również, że jeżeli sąd ten podejmie decyzję o zapewnieniu dziecku możliwości bycia wysłuchanym, jest on zobowiązany przyjąć wszelkie środki niezbędne do przeprowadzenia takiego wysłuchania, mając na uwadze dobro dziecka i okoliczności konkretnej sprawy, w celu zapewnienia skuteczności tych przepisów oraz zapewnienia dziecku rzeczywistej i skutecznej możliwości wyrażenia jego poglądów. Sąd państwa członkowskiego pochodzenia powinien, w jak najszerszym zakresie i zawsze biorąc pod uwagę dobro dziecka, korzystać z wszelkich środków dostępnych na mocy prawa krajowego, jak również z konkretnych instrumentów międzynarodowej współpracy sądowej, w tym, w stosownych przypadkach, ze środków przewidzianych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1206/2001 (7).

(40)

W przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka powinno się niezwłocznie zarządzić jego powrót; w tym celu nadal powinna mieć zastosowanie konwencja haska z 1980 r., którą uzupełnia niniejsze rozporządzenie, w szczególności rozdział III.

(41)

Aby postępowania w sprawie powrotu dziecka prowadzone na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. mogły zakończyć się w jak najkrótszym terminie, państwa członkowskie powinny, zgodnie ze strukturą sądownictwa krajowego, rozważyć skoncentrowanie jurysdykcji do prowadzenia takich postępowań w jak najmniejszej liczbie sądów. Jurysdykcja w sprawach związanych z uprowadzeniem dziecka mogłaby zostać skoncentrowana w jednym sądzie dla całego kraju lub w ograniczonej liczbie sądów, poprzez wykorzystanie jako punktu wyjścia na przykład liczby sądów apelacyjnych i skoncentrowanie jurysdykcji do rozpoznawania spraw dotyczących uprowadzenia dziecka za granicę w jednym sądzie pierwszej instancji w każdym okręgu podlegającym właściwości sądu apelacyjnego.

(42)

W postępowaniach w sprawie powrotu dziecka prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. sąd każdej instancji powinien wydać orzeczenie w terminie sześciu tygodni, chyba że nie jest to możliwe na skutek wyjątkowych okoliczności. Fakt zastosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów nie powinien sam w sobie być uznawany za wyjątkowe okoliczności, które umożliwiają przekroczenie tego terminu. Niemniej wyjątkowe okoliczności mogą zaistnieć podczas lub w wyniku stosowania takich metod. W przypadku sądu pierwszej instancji bieg tego terminu powinien rozpocząć się w chwili wszczęcia postępowania. W przypadku sądu wyższej instancji bieg terminu powinien rozpocząć się w chwili podjęcia wszystkich wymaganych czynności proceduralnych. W zależności od danego systemu prawnego czynności takie mogą obejmować doręczenie środków zaskarżenia stronie przeciwnej, albo w państwie członkowskim, w którym znajduje się siedziba sądu, albo w innym państwie członkowskim, przekazanie dokumentów i środków zaskarżenia sądowi apelacyjnemu w państwach członkowskich, w których środek zaskarżenia należy wnieść do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, lub wniesienie przez stronę wniosku o przeprowadzenie rozprawy, jeżeli wniosek taki jest wymagany na podstawie prawa krajowego. Państwa członkowskie powinny również rozważyć ograniczenie do jednego środka liczby przysługujących środków zaskarżenia od orzeczenia zarządzającego powrót dziecka lub odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r.

(43)

We wszystkich sprawach dotyczących dzieci, a w szczególności w sprawach dotyczących uprowadzenia dziecka za granicę, sądy powinny brać pod uwagę możliwość osiągnięcia rozstrzygnięcia sprawy w drodze mediacji i przy użyciu innych stosownych środków, przy wykorzystaniu, w stosownych przypadkach, istniejących sieci i struktur wsparcia na potrzeby mediacji w transgranicznych sporach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Starania tego rodzaju nie powinny jednak prowadzić do nadmiernego wydłużenia postępowań w sprawie powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. Ponadto mediacja może nie zawsze być odpowiednim rozwiązaniem, zwłaszcza w przypadku przemocy domowej. Jeżeli podczas postępowania w sprawie powrotu dziecka prowadzonego na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. rodzice osiągną porozumienie co do powrotu lub odstąpienia od powrotu dziecka, a także co do innych kwestii dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, na mocy niniejszego rozporządzenia powinni oni mieć, w określonych okolicznościach, możliwość uzgodnienia, że sąd, przed którym wszczęto postępowanie na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., powinien mieć jurysdykcję do nadania ich porozumieniu wiążącej mocy prawnej, poprzez włączenie tego porozumienia do orzeczenia, poprzez jego zatwierdzenie lub w inny sposób przewidziany w prawie krajowym i procedurze krajowej. Państwa członkowskie, które przeprowadziły skoncentrowanie jurysdykcji, powinny zatem rozważyć umożliwienie sądowi, przed którym na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. wszczęto postępowanie w sprawie powrotu dziecka, wykonywanie również jurysdykcji uzgodnionej lub uznanej przez strony zgodnie z niniejszym rozporządzeniem w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, w przypadku gdy strony osiągnęły porozumienie w trakcie takiego postępowania w sprawie powrotu dziecka.

(44)

Sąd państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym jest bezprawnie zatrzymywane, powinien mieć w szczególnych, należycie uzasadnionych przypadkach możliwość odmowy zarządzenia powrotu, jak przewidziano w konwencji haskiej z 1980 r. Zanim sąd odmówi zarządzenia powrotu dziecka, powinien rozważyć, czy zastosowano lub można zastosować odpowiednie środki zabezpieczające w celu ochrony dziecka przed poważnym ryzykiem, o którym mowa w art. 13 akapit pierwszy lit. b) konwencji haskiej z 1980 r.

(45)

Jeśli sąd rozważa odmowę zarządzenia powrotu dziecka wyłącznie na podstawie art. 13 akapit pierwszy lit. b) konwencji haskiej z 1980 r., nie powinien odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeśli strona występująca o powrót dziecka przekona sąd – lub sąd upewni się w inny sposób – że zastosowano odpowiednie środki w celu zapewnienia dziecku ochrony po jego powrocie. Takie środki mogłyby na przykład obejmować: wydane w tym państwie członkowskim zarządzenie sądu zakazujące powodowi lub wnioskodawcy zbliżania się do dziecka; zarządzony w tym państwie członkowskim środek tymczasowy, w tym środek zabezpieczający, umożliwiający przebywanie dziecka z tym z rodziców, który je uprowadził i który rzeczywiście sprawuje pieczę nad dzieckiem, do momentu wydania w tym państwie członkowskim orzeczenia, które co do istoty dotyczy pieczy nad dzieckiem, po jego powrocie lub wskazanie dostępnych placówek medycznych, z których będzie mogło korzystać dziecko wymagające leczenia. To, jaki rodzaj środków jest odpowiedni w danej sprawie, powinno zależeć od konkretnego poważnego ryzyka, na które dziecko może być narażone, jeśli po jego powrocie takie środki nie zostaną zastosowane. Sąd, starając się ustalić, czy zastosowano odpowiednie środki, powinien przede wszystkim opierać się na informacjach przedstawionych przez strony oraz, w niezbędnych i stosownych przypadkach, powinien zwrócić się o pomoc do organów centralnych lub sędziów należących do sieci sądowych, takich jak europejska sieć sądowa w sprawach cywilnych i handlowych, ustanowionych decyzją Rady 2001/470/WE (8) czy międzynarodowa haska sieć sędziów.

(46)

W stosownych przypadkach, gdy sąd zarządzi powrót dziecka, sąd powinien mieć możliwość zarządzenia środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, które uzna za niezbędne w celu zapewnienia dziecku ochrony przed poważnym ryzykiem wyrządzania mu szkody fizycznej lub psychicznej w związku z jego powrotem, które to ryzyko byłoby w przeciwnym razie podstawą do odmowy zarządzenia powrotu. Takie środki tymczasowe i ich obieg nie powinny opóźniać postępowań w sprawie powrotu dziecka prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. ani naruszać podziału jurysdykcji między sądem, przed którym na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. wszczęto postępowanie w sprawie powrotu dziecka, a sądem mającym na mocy niniejszego rozporządzenia jurysdykcję w zakresie spraw, których istota dotyczy odpowiedzialności rodzicielskiej. Jeżeli zaistnieje konieczność, sąd przed którym wszczęto postępowanie w sprawie powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. powinien skonsultować się z sądem lub właściwymi organami państwa członkowskiego zwykłego pobytu dziecka, przy pomocy organów centralnych lub sędziów należących do sieci sądowych, szczególnie takich jak europejska sieć sądowa w sprawach cywilnych i handlowych czy międzynarodowa haska sieć sędziów. Środki te powinny być uznawane i wykonywane we wszystkich pozostałych państwach członkowskich, w tym w państwie członkowskim mającym jurysdykcję na podstawie niniejszego rozporządzenia, do czasu zastosowania przez sąd tego państwa członkowskiego środków, które uzna on za stosowne. Takie środki tymczasowe, w tym środki zabezpieczające, mogłyby na przykład obejmować zarządzenie, by dziecko nadal przebywało z osobą rzeczywiście sprawującą nad nim pieczę, lub zarządzenie określające, w jakiej formie powinny przebiegać kontakty z dzieckiem po jego powrocie, do czasu zastosowania przez sąd zwykłego pobytu dziecka środków, które uzna on za stosowne. Powinno to pozostawać bez uszczerbku dla wszelkich środków lub orzeczeń, które sąd zwykłego pobytu zarządził lub wydał po powrocie dziecka.

(47)

Orzeczenie zarządzające powrót dziecka mogłoby być uznawane za tymczasowo wykonalne, niezależnie od wniesionych środków zaskarżenia, jeżeli ze względu na dobro dziecka wymagany jest jego powrót przed wydaniem orzeczenia w sprawie środków zaskarżenia. Przepisy prawa krajowego mogą wskazywać, który sąd może stwierdzić tymczasową wykonalność orzeczenia.

(48)

W przypadku gdy sąd państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym jest bezprawnie zatrzymywane, podejmie decyzję o odmowie zarządzenia powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., w swoim orzeczeniu powinien wyraźnie wskazać odpowiednie artykuły konwencji haskiej z 1980 r. stanowiące podstawę odmowy. Bez względu na to, czy takie orzeczenie o odmowie zarządzenia powrotu jest prawomocne czy też można od niego jeszcze wnieść środek zaskarżenia, może jednak zostać zastąpione kolejnym orzeczeniem, wydanym w ramach postępowania w sprawie pieczy nad dzieckiem przez sąd państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Podczas tego postępowania należy dokładnie zbadać wszystkie okoliczności, między innymi, ale niewyłącznie – zachowanie rodziców, biorąc pod uwagę dobro dziecka i uwzględniając –. Jeżeli wydane następnie orzeczenie, które co do istoty dotyczy pieczy nad dzieckiem, przewiduje powrót dziecka, powrót powinien nastąpić bez konieczności przeprowadzenia specjalnego postępowania w sprawie uznania i wykonania tego orzeczenia w innych państwach członkowskich.

(49)

Sąd odmawiający zarządzenia powrotu dziecka wyłącznie na podstawie art. 13 akapit pierwszy lit. b) lub art. 13 akapit drugi konwencji haskiej z 1980 r., lub obu tych postanowień powinien z urzędu wydać zaświadczenie, korzystając ze stosownego formularza zamieszczonego w niniejszym rozporządzeniu. Zaświadczenie to ma służyć informowaniu stron o tym, że w terminie trzech miesięcy od powiadomienia o orzeczeniu odmawiającym zarządzenia powrotu dziecka mają możliwość wniesienia pozwów lub wniosków, które co do istoty dotyczą pieczy nad dzieckiem, do sądu państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, lub jeżeli sąd ten wszczął już postępowanie – możliwość przekazania sądowi odnośnych dokumentów dotyczących postępowania w sprawie powrotu dziecka.

(50)

Jeżeli postępowanie, które co do istoty dotyczy pieczy nad dzieckiem, zawisło już w państwie członkowskim, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, w chwili gdy sąd, do którego wniesiono pozew lub wniosek o powrót na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., odmawia zarządzenia powrotu dziecka wyłącznie na podstawie art. 13 akapit pierwszy lit. b) lub art. 13 akapit drugi konwencji haskiej z 1980 r., lub obu tych postanowień, sąd, który odmówił zarządzenia powrotu dziecka, powinien, o ile wie o takich postępowaniach w sprawie pieczy nad dzieckiem, przekazać w terminie jednego miesiąca od daty swojego orzeczenia sądowi, przed którym wszczęto postępowanie co do istoty dotyczące pieczy nad dzieckiem, odpis orzeczenia, odpowiednie zaświadczenie oraz, w stosownych przypadkach, zapis, streszczenie lub protokół rozprawy, jak również wszelkie inne dokumenty, które uzna za istotne. Określenie „wszelkie inne dokumenty, które uzna za istotne” powinno odnosić się do dokumentów zawierających informacje, które mogłyby mieć wpływ na wynik postępowania w sprawie pieczy nad dzieckiem, jeśli informacje takie nie zostały już zawarte w samym orzeczeniu odmawiającym zarządzenia powrotu.

(51)

Jeżeli postępowanie, które co do istoty dotyczy pieczy nad dzieckiem, jeszcze nie zawisło w państwie członkowskim, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, a strona wszczyna postępowanie przed sądem tego państwa członkowskiego w terminie trzech miesięcy od powiadomienia o orzeczeniu odmawiającym zarządzenia powrotu dziecka, strona ta powinna przedłożyć sądowi, do którego skierowano pozew lub wniosek co do istoty dotyczący pieczy nad dzieckiem, odpis orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., odpowiednie zaświadczenie oraz, w stosownych przypadkach, zapis, streszczenie lub protokół rozprawy. Nie oznacza to, że sąd, przed którym wszczęto postępowanie, nie może zwrócić się o przedstawienie dodatkowych dokumentów, które uzna za istotne i które zawierają informacje mogące mieć wpływ na wynik postępowania co do istoty dotyczącego pieczy nad dzieckiem, jeśli informacje takie nie zostały już zawarte w samym orzeczeniu odmawiającym zarządzenia powrotu.

(52)

Jeżeli w terminie trzech miesięcy od powiadomienia o orzeczeniu odmawiającym zarządzenia powrotu dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. strona zwróciła się z wnioskiem lub pozwem do sądu mającego jurysdykcję do rozpoznania sprawy, która co do istoty dotyczy pieczy nad dzieckiem, lub jeżeli w momencie, gdy strona otrzymała orzeczenie od sądu, który odmówił zarządzenia powrotu dziecka, postępowanie zawisło już przed sądem, każde orzeczenie wydane w wyniku tego postępowania dotyczące co do istoty pieczy nad dzieckiem i przewidujące powrót dziecka do tego państwa członkowskiego powinno być wykonalne w każdym innym państwie członkowski zgodnie z rozdziałem IV sekcja 2 niniejszego rozporządzenia bez konieczności przeprowadzenia jakiegokolwiek specjalnego postępowania i bez możliwości sprzeciwienia się uznaniu tego orzeczenia. Powinno mieć to zastosowanie jeżeli – i w zakresie, w jakim – nie stwierdzi się niemożności pogodzenia tego orzeczenia z późniejszym orzeczeniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej odnoszącym się do tego samego dziecka, pod warunkiem że względem orzeczenia dotyczącego co do istoty pieczy nad dzieckiem, zarządzającym powrót dziecka, wydano zaświadczenie dotyczące „orzeczeń uprzywilejowanych”. Jeżeli postępowanie przed sądem mającym jurysdykcję do rozpoznania sprawy, która co do istoty dotyczy pieczy nad dzieckiem, zostaje wszczęte po upływie terminu trzech miesięcy lub jeżeli nie są spełnione warunki wydania zaświadczenia dotyczącego takich orzeczeń uprzywilejowanych, wydane następnie orzeczenie dotyczące co do istoty pieczy nad dzieckiem powinno być uznawane i wykonywane w innych państwach członkowskich zgodnie z rozdziałem IV sekcja 1 niniejszego rozporządzenia.

(53)

Bez uszczerbku dla innych unijnych instrumentów, jeżeli nie ma możliwości przesłuchania strony lub wysłuchania dziecka osobiście i jeżeli dostępne są środki techniczne, sąd może rozważyć przeprowadzenie przesłuchania lub wysłuchania za pośrednictwem wideokonferencji lub za pośrednictwem innej technologii komunikacyjnej, chyba że w świetle szczególnych okoliczności danej sprawy użycie takiej technologii nie byłoby właściwe z punktu widzenia rzetelnego prowadzenia postępowania.

(54)

Wzajemne zaufanie do działania wymiaru sprawiedliwości w Unii stanowi podstawę zasady, zgodnie z którą orzeczenia w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej wydawane w jednym z państw członkowskich powinny być uznawane we wszystkich państwach członkowskich, bez konieczności stosowania jakiejkolwiek postępowania w sprawie uznawania. W szczególności w momencie otrzymania wydanego w innym państwie członkowskim orzeczenia, w którym stwierdza się rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa i które nie podlega już zaskarżeniu w państwie członkowskim pochodzenia, właściwe organy państwa członkowskiego, do którego skierowano pozew lub wniosek, powinny uznać to orzeczenie z mocy prawa bez konieczności przeprowadzania jakiegokolwiek specjalnego postępowania i powinny dokonać odpowiednich wpisów w swoich aktach stanu cywilnego. To prawo krajowe określa, czy na przesłanki odmowy może powoływać się jedna ze stron lub czy są one badane z urzędu, jak przewiduje prawo krajowe. Nie oznacza to, że strona zainteresowana nie może wystąpić, zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, z wnioskiem o wydanie orzeczenia stwierdzającego, że nie istnieją żadne przesłanki odmowy uznania, o których mowa w niniejszym rozporządzeniu. Kwestia tego, kogo można uznać za stronę zainteresowaną uprawnioną do wystąpienia z takim wnioskiem, powinna być regulowana prawem krajowym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono z takim wnioskiem.

(55)

Uznawanie i wykonywanie orzeczeń, dokumentów urzędowych i porozumień wydanych w jednym z państw członkowskich powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania. Oznacza to, że podstawy nieuznania powinny być ograniczone do minimum w związku z zasadniczym celem niniejszego rozporządzenia, jakim jest ułatwianie uznawania i wykonywania orzeczeń, dokumentów urzędowych i porozumień oraz skuteczne chronienie dobra dziecka.

(56)

Uznania orzeczenia należy odmówić tylko wówczas, gdy występują przesłanka lub przesłanki odmowy uznania przewidziane w niniejszym rozporządzeniu. Lista przesłanek odmowy uznania została określona w niniejszym rozporządzeniu w sposób wyczerpujący. Nie powinno być zatem możliwe powołanie się jako na przesłanki odmowy, przesłanek, które nie zostały wymienione w niniejszym rozporządzeniu, takie jak, na przykład, naruszenie zasady dotyczącej zawisłości sprawy. W sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej orzeczenie późniejsze zawsze oznacza zastąpienie orzeczenia wcześniejszego ze skutkiem dotyczącym przyszłości w zakresie, w jakim orzeczeń tych nie da się ze sobą pogodzić.

(57)

Jeżeli chodzi o zapewnianą dziecku możliwość wyrażenia jego poglądów, to sąd państwa członkowskiego pochodzenia powinien podejmować decyzję o tym, która metoda wysłuchania dziecka jest właściwa. Nie powinna być zatem możliwa odmowa uznania orzeczenia, wyłącznie na podstawie tego, że sąd państwa członkowskiego pochodzenia zastosował inną metodę wysłuchania dziecka niż metoda, którą zastosowałby sąd w państwie członkowskim uznania. Państwo członkowskie, w którym wystąpiono o uznanie, nie powinno odmawiać uznania w przypadkach, gdy zastosowanie ma jeden z wyjątków uzasadniających niezastosowanie tej konkretnej przesłanki odmowy dopuszczalnej na mocy niniejszego rozporządzenia. Skutkiem zastosowania takich wyjątków jest to, że sąd w państwie członkowskim wykonania nie powinien mieć możliwości odmowy wykonania orzeczenia, powołując się wyłącznie na to, że dziecku nie zapewniono możliwości wyrażenia jego poglądów, mając na uwadze jego dobro, jeżeli postępowanie dotyczyło wyłącznie majątku dziecka oraz pod warunkiem, że zapewnienie takiej możliwości nie było wymagane ze względu na przedmiot postępowania lub jeżeli istnieją istotne przesłanki, które uwzględniają, w szczególności, pilny charakter sprawy. Takie istotne przesłanki mogłyby na przykład dotyczyć bezpośredniego zagrożenia nienaruszalności fizycznej i psychicznej lub życia dziecka, w przypadku gdy dodatkowe opóźnienie mogłoby spowodować urzeczywistnienie się tego zagrożenia.

(58)

Ponadto cel, jakim jest skrócenie czasu trwania transgranicznych sporów sądowych dotyczących dzieci i ograniczenie ich kosztów, uzasadnia zniesienie w stosunku do wszystkich orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej wymogu stwierdzenia wykonalności lub, w stosownych wypadkach –wymogu rejestracji w celu wykonania – przed ich wykonaniem w państwie członkowskim wykonania. Podczas gdy rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 zniosło ten wymóg tylko w stosunku do niektórych orzeczeń przyznających prawo do osobistej styczności z dzieckiem i niektórych orzeczeń zarządzających powrót dziecka, niniejsze rozporządzenie powinno znieść obecnie ten wymóg w stosunku do transgranicznego wykonywania wszystkich orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, zachowując jednak nawet bardziej uprzywilejowane traktowanie niektórych orzeczeń przyznających prawo do osobistej styczności z dzieckiem i niektórych orzeczeń zarządzających powrót dziecka. Orzeczenie wydane przez sąd innego państwa członkowskiego należy zatem traktować, z zastrzeżeniem niniejszego rozporządzenia, tak jakby zostało ono wydane w państwie członkowskim wykonania.

(59)

W przypadku zarządzenia środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających, przez sąd mający jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty należy zapewnić obieg takich środków na podstawie niniejszego rozporządzenia. Na podstawie niniejszego rozporządzenia uznaniu i wykonaniu nie powinny jednak podlegać środki tymczasowe, w tym środki zabezpieczające, które zostały zarządzone przez taki sąd bez wezwania pozwanego do stawiennictwa, chyba że orzeczenie dotyczące takiego środka zostało pozwanemu doręczone przed wykonaniem. Powyższe nie powinno wykluczać uznawania i wykonywania takich środków na podstawie prawa krajowego. W przypadku zarządzenia środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających, przez sąd państwa członkowskiego niemającego jurysdykcji do rozpoznania sprawy co do istoty obieg takich środków należy na podstawie niniejszego rozporządzenia ograniczyć do środków, które stosowane są w sprawach dotyczących uprowadzenia dziecka za granicę i które służą zapewnieniu dziecku ochrony przed poważnym ryzykiem, o którym mowa w art. 13 akapit pierwszy lit. b) konwencji haskiej z 1980 r. Środki te powinny być stosowane, dopóki sąd państwa członkowskiego mającego jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty na podstawie niniejszego rozporządzenia nie zastosuje środków, które uzna za stosowne.

(60)

Zważywszy że w zależności od prawa krajowego postępowanie w sprawie wykonania może być postępowaniem sądowym lub postępowaniem pozasądowym, „organy właściwe w zakresie wykonania” mogą obejmować sądy, komorników i inne organy określone w prawie krajowym. Jeżeli w niniejszym rozporządzeniu wspomina się nie tylko o organach właściwych w zakresie wykonania, ale również o sądach, termin ten powinien obejmować przypadki, w których na mocy prawa krajowego organem właściwym w zakresie wykonania jest organ inny niż sąd, ale niektóre orzeczenia są zarezerwowane dla sądów – od samego początku postępowania lub w ramach kontroli aktów wydanych przez organ właściwy w zakresie wykonania. W kompetencjach organu właściwego w zakresie wykonania lub w kompetencjach sądu państwa członkowskiego wykonania powinno leżeć zarządzenie, zastosowanie lub zorganizowanie konkretnych środków do zastosowania na etapie wykonywania orzeczenia, takich jak wszelkie środki niemające charakteru przymusu, które mogą być dostępne na mocy prawa krajowego tego państwa członkowskiego, lub wszelkie środki przymusu, które mogą być dostępne na mocy tego prawa, w tym kary pieniężne, umieszczenie w więzieniu lub doprowadzenie dziecka przez komornika.

(61)

Aby ułatwić wykonywanie orzeczeń w sprawie wykonywania prawa do osobistej styczności z dzieckiem wydanych w innym państwie członkowskim, organy właściwe w zakresie wykonania lub sądy w państwie członkowskim wykonania powinny mieć prawo szczegółowego określenia praktycznych okoliczności lub warunków prawnych wymaganych na mocy prawa państwa członkowskiego wykonania. Przewidziane w niniejszym rozporządzeniu warunki powinny ułatwiać wykonywanie w państwie członkowskim wykonania orzeczeń, które w innym przypadku mogłyby ze względu na zbytnią ogólnikowość nie być wykonalne, tak by organ właściwy w zakresie wykonania lub sąd wykonujący orzeczenie mógł nadać orzeczeniu większą konkretność i precyzyjność. W ten sam sposób należy również ustanowić wszelkie inne warunki w celu spełnienia wymogów prawnych wynikających z obowiązujących w państwie członkowskim wykonania przepisów krajowych regulujących wykonywanie orzeczeń – takie jak, na przykład, włączenie organu zajmującego się ochroną dzieci lub psychologa w działania podejmowane na etapie wykonywania orzeczenia. Warunki takie nie powinny jednak być sprzeczne z zasadniczymi elementami orzeczenia w sprawie wykonywania prawa do osobistej styczności z dzieckiem i nie powinny poza te elementy wykraczać. Ponadto przewidziane w niniejszym rozporządzeniu uprawnienie do dostosowywania środków nie powinno umożliwiać sądowi wykonującemu orzeczenie zastępowania innymi środkami środków, które nie są znane w prawie państwa członkowskiego wykonania.

(62)

Wykonanie w państwie członkowskim orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim bez stwierdzenia wykonalności nie powinno stać w sprzeczności z poszanowaniem prawa do obrony. Osoba, przeciwko której dochodzi się wykonania, powinna zatem mieć możliwość wystąpienia z wnioskiem o odmowę uznania lub wykonania orzeczenia, jeżeli uzna, że zachodzi jedna z przesłanek odmowy uznania lub wykonania orzeczenia przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu. Kwestia tego, czy przesłanki odmowy uznania przewidziane w niniejszym rozporządzeniu powinny być badane z urzędu czy na wniosek, regulowana jest prawem krajowym. Oznacza to, że takie samo badanie przesłanek powinno być możliwe w kontekście odmowy wykonania. Stosowanie krajowych przesłanek odmowy nie powinno prowadzić do rozszerzenia zakresu warunków i sposobów stosowania przesłanek przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu.

(63)

Strona zaskarżająca wykonanie orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim powinna – w zakresie, w jakim jest to możliwe i zgodnie z systemem prawnym państwa członkowskiego wykonania – mieć możliwość wniesienia takiego zaskarżenia w ramach postępowania w sprawie wykonania orzeczenia i powinna mieć możliwość powołania się, w ramach jednego postępowania, nie tylko na przesłanki odmowy przewidziane w niniejszym rozporządzeniu, ale także na przesłanki odmowy przewidziane w prawie państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o wykonanie, które będą nadal mieć zastosowanie, ponieważ nie są sprzeczne z przesłankami przewidzianymi w niniejszym rozporządzeniu. Przesłanki te mogą obejmować, na przykład, środki zaskarżenia opierające się na przewidzianych w prawie krajowym błędach formalnych w jednym z aktów dotyczących wykonania lub na uznaniu, że działanie wymagane na mocy orzeczenia zostało już wykonane lub jego wykonanie stało się niemożliwe, na przykład z powodu siły wyższej, poważnej choroby osoby, której dziecko ma zostać przekazane, umieszczenia tej osoby w więzieniu lub jej śmierci, faktu, że w państwie członkowskim, do którego dziecko ma powrócić, już po wydaniu orzeczenia rozpoczęły się działania wojenne, lub z powodu odmowy wykonania orzeczenia, które na mocy prawa państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o wykonanie, nie zawiera żadnych elementów podlegających wykonaniu i nie można go w tym celu dostosować.

(64)

W celu poinformowania osoby, przeciwko której dochodzi się wykonania orzeczenia, o wykonywaniu orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim należy jej doręczyć zaświadczenie przewidziane w niniejszym rozporządzeniu w rozsądnym terminie przed zastosowaniem pierwszego środka wykonania oraz, w razie konieczności, dołączyć do niego orzeczenie. W tym kontekście pierwszy środek wykonania powinien oznaczać pierwszy środek wykonania zastosowany po takim doręczeniu. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości strona, przeciwko której dochodzi się wykonania, ma prawo do skutecznego środka prawnego, który obejmuje możliwość wszczęcia postępowania w celu zaskarżenia wykonalności orzeczenia przed faktycznym rozpoczęciem wykonywania.

(65)

W sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej wykonanie będzie zawsze dotyczyć dziecka i w wielu przypadkach – przekazania dziecka osobie innej niż osoba, z którą dziecko przebywa w danej chwili, lub przemieszczenia dziecka do innego państwa członkowskiego. Zasadniczym celem powinno zatem być zapewnienie odpowiedniej równowagi między prawem powoda lub wnioskodawcy do uzyskania co do zasady jak najszybszego wykonania orzeczenia również w sprawach transgranicznych w obrębie Unii, w tym, w razie konieczności, poprzez zastosowanie środków przymusu, a koniecznością ograniczenia, na ile to możliwe, narażenia dziecka na zastosowanie wobec niego takich potencjalnie traumatyzujących środków przymusu służących wykonaniu orzeczenia w przypadkach, w których tych środków nie da się uniknąć. Takiej oceny powinny dokonać organy właściwe w zakresie wykonania i sądy w każdym państwie członkowskim, biorąc pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy.

(66)

Celem niniejszego rozporządzenia jest zapewnienie równych warunków transgranicznego wykonywania w państwach członkowskich orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. W niektórych państwach członkowskich orzeczenia te podlegają wykonaniu nawet w przypadkach, gdy można od nich jeszcze wnieść środki zaskarżenia lub gdy toczy się w ich sprawie postępowanie odwoławcze. W innych państwach członkowskich wykonaniu podlegają wyłącznie orzeczenia prawomocne, od których już nie przysługują zwykłe środki zaskarżenia. Z myślą o sytuacjach mających pilny charakter w niniejszym rozporządzeniu przewidziano zatem możliwość nadawania przez sąd państwa członkowskiego pochodzenia klauzuli tymczasowej wykonalności niektórym orzeczeniom w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, nawet jeżeli od orzeczeń tych można jeszcze wnieść środki zaskarżenia – chodzi tu o orzeczenia zarządzające powrót dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. i orzeczenia przyznające prawo do osobistej styczności z dzieckiem.

(67)

W przypadku postępowań w sprawie wykonania dotyczących dzieci ważne jest jednak, by organy właściwe w zakresie wykonania lub sądy były w stanie szybko reagować na istotną zmianę okoliczności, taką jak zaskarżenie orzeczenia w państwie członkowskim pochodzenia, utrata wykonalności orzeczenia oraz trudności lub wyjątkowe sytuacje, na jakie napotykają na etapie wykonywania orzeczenia. Postępowanie w sprawie wykonania orzeczenia powinno zatem zostać zawieszone, na wniosek lub z urzędu – przez organ lub sąd, jeżeli wykonalność orzeczenia została zawieszona w państwie członkowskim pochodzenia. Organ lub sąd właściwy w zakresie wykonania nie powinien jednak być zobowiązany do aktywnego sprawdzania, czy do tego czasu nie doszło do zawieszenia wykonalności, w wyniku wniesienia środka zaskarżenia lub z innego powodu, w państwie członkowskim pochodzenia, jeżeli nic nie wskazuje na to, że takie zawieszenie mogło mieć miejsce. Ponadto zawieszenie postępowania lub odmowa wykonania w państwie członkowskim wykonania powinny być na wniosek oraz nawet jeżeli zostanie stwierdzone, że zachodzą przesłanka lub przesłanki przewidziane w niniejszym rozporządzeniu lub dopuszczalne na jego mocy, zawieszenie postępowania lub odmowa wykonania w państwie członkowskim powinny być pozostawione do decyzji organu właściwego w zakresie wykonania lub sądu.

(68)

Jeżeli orzeczenie podlega jeszcze zaskarżeniu w państwie członkowskim pochodzenia i termin wniesienia zwyczajnego środka zaskarżenia jeszcze nie upłynął, organ właściwy w zakresie wykonania lub sąd w państwie członkowskim wykonania powinien mieć możliwość zawieszenia, na wniosek, postępowania w sprawie wykonania orzeczenia. W takich przypadkach może on określić termin wniesienia środka zaskarżenia w państwie członkowskim pochodzenia w celu uzyskania lub przedłużenia zawieszenia postępowania w sprawie wykonania orzeczenia. Określenie terminu powinno mieć wyłącznie skutek w odniesieniu do zawieszenia postępowania w sprawie wykonania orzeczenia i nie powinno mieć wpływu na termin wniesienia środka zaskarżenia zgodnie z przepisami proceduralnymi państwa członkowskiego pochodzenia.

(69)

W wyjątkowych przypadkach organ właściwy w zakresie wykonania lub sąd, powinny mieć możliwość zawieszenia postępowania w sprawie wykonania orzeczenia, jeżeli wykonanie naraziłoby dziecko na poważne ryzyko wyrządzenia mu szkody fizycznej lub psychicznej ze względu na tymczasowe przeszkody, które pojawiły się po wydaniu orzeczenia, lub ze względu na inną istotną zmianę okoliczności. Wykonanie orzeczenia należy podjąć ponownie z chwilą ustania poważnego ryzyka wyrządzenia szkody fizycznej lub psychicznej. Jeżeli jednak ryzyko takie istnieje nadal, przed odmową wykonania należy zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową podjąć wszelkie stosowne działania – w stosownych przypadkach korzystając z pomocy innych odpowiednich specjalistów, takich jak pracownicy socjalni lub psychologowie dziecięcy – aby postarać się zapewnić wykonanie orzeczenia. W szczególności organ właściwy w zakresie wykonania lub sąd powinny, zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową, starać się przezwyciężyć wszelkie trudności powstałe na skutek zmiany okoliczności, takie jak, na przykład, zgłoszony dopiero po wydaniu orzeczenia wyraźny sprzeciw dziecka, który jest tak zdecydowany, że jego nieuwzględnienie mogłoby być równoznaczne z zaistnieniem poważnego ryzyka wyrządzenia dziecku szkody fizycznej lub psychicznej.

(70)

Dokumenty urzędowe oraz porozumienia między stronami dotyczące separacji i rozwodu, które mają wiążącą moc prawną w jednym państwie członkowskim, należy traktować jako równoważne „orzeczeniom” do celów stosowania przepisów o uznawaniu. Dokumenty urzędowe oraz porozumienia między stronami odnoszące się do spraw dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, które są wykonalne w jednym państwie członkowskim, należy traktować jako równoważne „orzeczeniom” do celów stosowania przepisów o uznawaniu i wykonywaniu.

(71)

Chociaż przewidziany w niniejszym rozporządzeniu obowiązek zapewnienia dziecku możliwości wyrażenia jego poglądów nie powinien mieć zastosowania do dokumentów urzędowych i porozumień, prawo dziecka do wyrażenia jego poglądów ma jednak nadal zastosowanie zgodnie z art. 24 Karty i z art. 12 Konwencji ONZ o prawach dziecka wdrożonymi na mocy prawa krajowego i procedury krajowej. Fakt, że dziecku nie zapewniono możliwości wyrażenia jego poglądów, nie powinien automatycznie stanowić przesłanki odmowy uznania i wykonania dokumentów urzędowych i porozumień w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.

(72)

W sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej należy wyznaczyć organy centralne we wszystkich państwach członkowskich. Państwa członkowskie powinny rozważyć możliwość wyznaczenia tego samego organu centralnego na potrzeby niniejszego rozporządzenia, który został wyznaczony na potrzeby konwencji haskiej z 1980 r. i konwencji haskiej z 1996 r. Państwa członkowskie powinny zapewnić, by organy centralne posiadały odpowiednie zasoby finansowe i kadrowe umożliwiające im wykonywanie zadań powierzonych im na podstawie niniejszego rozporządzenia.

(73)

Przepisy niniejszego rozporządzenia odnoszące się do współpracy w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej nie powinny mieć zastosowania do rozpatrywania pozwów lub wniosków o powrót dziecka na podstawie konwencji haskiej z 1980 r., które – zgodnie z art. 19 tej konwencji i utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości – nie są postępowaniami dotyczącymi co do istoty odpowiedzialności rodzicielskiej. Stosowanie konwencji haskiej z 1980 r. powinno być jednak uzupełniane przepisami niniejszego rozporządzenia dotyczącymi uprowadzenia dziecka za granicę i rozdziałem niniejszego rozporządzenia dotyczącym uznawania i wykonywania oraz rozdziałem dotyczącym przepisów ogólnych.

(74)

Ograny centralne powinny wspierać sądy i właściwe organy, a w niektórych przypadkach także podmioty odpowiedzialności rodzicielskiej, w postępowaniach transgranicznych oraz współpracować zarówno w sprawach ogólnych, jak i w konkretnych sprawach, w tym do celów wspierania polubownego rozwiązywania sporów rodzinnych.

(75)

Z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki i bez uszczerbku dla bezpośredniej współpracy i wymiany informacji między sądami dopuszczanej na mocy niniejszego rozporządzenia, z wnioskami na podstawie niniejszego rozporządzenia odnoszącymi się do współpracy w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej mogłyby występować sądy i właściwe organy, a wnioski te powinny być wnoszone do organu centralnego państwa członkowskiego, w którym znajduje się składający wniosek sąd lub właściwy organ. Z niektórymi wnioskami mogłyby również występować podmioty odpowiedzialności rodzicielskiej, a wnioski te powinny być wnoszone do organu centralnego właściwego dla zwykłego pobytu powoda lub wnioskodawcy. Takie wnioski powinny obejmować wnioski o zapewnienie informacji i pomocy podmiotom odpowiedzialności rodzicielskiej, które na terytorium organu centralnego, do którego skierowano wniosek, wnoszą o uznanie i wykonanie orzeczeń, w szczególności dotyczących prawa do osobistej styczności z dzieckiem i powrotu dziecka, w tym, w razie konieczności, o zapewnienie informacji na temat tego, jak uzyskać pomoc prawną; wnioski o ułatwianie zawarcia porozumień między podmiotami odpowiedzialności rodzicielskiej poprzez mediację lub inne alternatywne metody rozwiązywania sporów oraz wnioski o to, by sąd lub właściwy organ rozważył potrzebę zastosowania środków służących ochronie osoby lub majątku dziecka.

(76)

Przykładem przypadku niecierpiącego zwłoki, w którym dopuszcza się bezpośrednie początkowe kontakty z sądem lub właściwym organem państwa członkowskiego, do którego kierowany jest wniosek, jest bezpośredni wniosek do właściwego organu innego państwa członkowskiego o rozważenie konieczności zastosowania środków w celu ochrony dziecka, jeżeli domniemywa się, że dziecko może być narażone na bezpośrednie ryzyko. Obowiązek podejmowania czynności za pośrednictwem kanałów organu centralnego ma zastosowanie wyłącznie do początkowych wniosków; wszelkie dalsze kontakty z sądem, właściwym organem lub powodem lub wnioskodawcą mogą również przebiegać w sposób bezpośredni.

(77)

Organy centralne lub właściwe organy powinny mieć możliwość zawierania lub dalszego stosowania istniejących porozumień lub ustaleń z organami centralnymi lub właściwymi organami innego państwa członkowskiego lub innych państw członkowskich, które to porozumienia lub ustalenia pozwalają na bezpośrednie kontakty w ich wzajemnych stosunkach. Właściwe organy powinny informować swoje organy centralne o takich porozumieniach lub ustaleniach.

(78)

W szczególnych przypadkach w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, które wchodzą w zakres stosowania niniejszego rozporządzenia, organy centralne powinny ze sobą współpracować przy udzielaniu pomocy sądom i właściwym organom oraz podmiotom odpowiedzialności rodzicielskiej. Pomoc zapewniana przez organ centralny, do którego skierowano wniosek, powinna w szczególności obejmować ustalanie miejsca pobytu dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem sądów, właściwych organów lub innych jednostek, jeżeli jest to konieczne, aby zrealizować wniosek na podstawie niniejszego rozporządzenia, a także udostępnianie wszelkich innych informacji istotnych dla procedur w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej.

(79)

Organ centralny, do którego skierowano wniosek, powinien także podjąć wszelkie odpowiednie czynności, aby w razie konieczności ułatwiać kontakty między sądami, w szczególności w celu stosowania przepisów dotyczących przekazania jurysdykcji, przepisów dotyczących środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających, stosowanych w przypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności jeśli są one związane z uprowadzeniem dziecka za granicę i mają służyć zapewnieniu dziecku ochrony przed poważnym ryzykiem, o którym mowa w art. 13 akapit pierwszy lit. b) konwencji haskiej z 1980 r., oraz przepisów o zawisłości sprawy i postępowaniach zależnych. W tym celu w niektórych przypadkach może okazać się, że udostępnienie informacji umożliwiających dalsze bezpośrednie kontakty, na przykład przekazanie danych kontaktowych organów działających na rzecz dzieci, sędziów należących do sieci sądowych lub właściwego sądu jest wystarczające.

(80)

W celu osiągnięcia celów niniejszego rozporządzenia i bez uszczerbku dla wymogów swojego krajowego prawa procesowego, składający wniosek sąd lub właściwy organ powinien mieć możliwość swobodnego wyboru spośród różnych dostępnych mu kanałów pozyskiwania niezbędnych informacji.

(81)

W przypadku gdy wystąpiono z uzasadnionym wnioskiem o sprawozdanie lub wszelkie inne informacje istotne dla procedur w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej w państwie członkowskim, które skierowało wniosek, organy centralne państwa członkowskiego, do którego skierowano wniosek, powinny zrealizować ten wniosek – bezpośrednio lub za pośrednictwem sądów, właściwych organów lub innych jednostek. Wniosek powinien zawierać w szczególności opis procedur, na potrzeby których wymagane są informacje, oraz sytuację faktyczną, która doprowadziła do wszczęcia tych procedur.

(82)

Jeżeli sąd państwa członkowskiego wydał już orzeczenie w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej lub rozważa wydanie takiego orzeczenia, a jego wykonanie ma nastąpić w innym państwie członkowskim, sąd ten powinien móc zwrócić się z wnioskiem do sądów lub właściwych organów tego drugiego państwa członkowskiego o udzielenie pomocy w wykonaniu tego orzeczenia. Powinno to na przykład mieć zastosowanie do orzeczeń przyznających prawo do nadzorowanej osobistej styczności z dzieckiem, które mają być wykonane w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym mieści się sąd zarządzający osobistą styczność, lub przewidujących zastosowanie jakichkolwiek innych środków dodatkowych przez sądy lub właściwe organy w państwie członkowskim, w którym orzeczenie ma zostać wykonane.

(83)

Jeżeli sąd lub właściwy organ państwa członkowskiego rozważa umieszczenie dziecka w innym państwie członkowskim, przed umieszczeniem należy przeprowadzić procedurę konsultacji w celu uzyskania zgody. Sąd lub właściwy organ rozważający umieszczenie dziecka powinien – przed zarządzeniem lub zorganizowaniem umieszczenia – uzyskać zgodę właściwego organu państwa członkowskiego, w którym dziecko miałoby zostać umieszczone. Ponadto zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości państwa członkowskie powinny ustanowić jasne normy i procedury do celów zgody, która ma być udzielona zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, tak aby zapewniona była pewność prawa i szybkość postępowania. Procedury te powinny między innymi umożliwić właściwemu organowi udzielenie zgody lub wydanie odmowy udzielenia zgody w krótkim terminie. Braku odpowiedzi w terminie trzech miesięcy nie należy rozumieć jako zgody, a bez zgody nie powinno dochodzić do umieszczenia. Wniosek o zgodę powinien obejmować co najmniej sprawozdanie na temat dziecka wraz z podaniem powodów, dla których proponuje się umieszczenie dziecka lub objęcie go opieką, przewidywany czas trwania umieszczenia, informacje o wszelkich rozważanych środkach finansowania, uzupełnione o wszelkie inne informacje, które państwo członkowskie, do którego skierowano wniosek, może uznać za istotne, takie jak przewidywany nadzór nad wykonywaniem środka, ustalenia dotyczące kontaktów z rodzicami, innymi krewnymi lub innymi osobami, z którymi dziecko ma bliskie związki, lub powody, dla których nie bierze się pod uwagę takich kontaktów – w świetle art. 8 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W myśl orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, w przypadku gdy zgody na umieszczenie udzielono na czas określony, zgoda ta nie powinna mieć zastosowania do orzeczeń lub ustaleń przedłużających czas trwania umieszczenia. W takich okolicznościach należy wystosować nowy wniosek o zgodę.

(84)

Jeżeli w państwie członkowskim zwykłego pobytu dziecka bierze się pod uwagę wydanie orzeczenia o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczej lub w opiece zastępczej, sąd powinien rozważyć, na jak najwcześniejszym etapie postępowania, właściwe środki mające zapewnić poszanowanie praw dziecka, zwłaszcza prawa do zachowania jego tożsamości oraz prawa do utrzymania kontaktu z rodzicami lub, w stosownych przypadkach, z innymi krewnymi, w świetle art. 8, 9 i 20 Konwencji ONZ o prawach dziecka. Jeżeli sąd ma informacje na temat bliskiego związku dziecka z innym państwem członkowskim, właściwe środki mogłyby w szczególności obejmować – w przypadkach gdy zastosowanie ma art. 37 lit. b) Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych – zawiadomienie kierowane do urzędu konsularnego tego państwa członkowskiego. Informacje o takim bliskim związku można również uzyskać na podstawie informacji przekazanych przez organ centralny tego innego państwa członkowskiego. Właściwe środki mogłyby również obejmować wniosek kierowany na podstawie niniejszego rozporządzenia do tego państwa członkowskiego o informacje na temat rodzica, krewnego lub innych osób, które byłyby odpowiednie do sprawowania opieki nad dzieckiem. Ponadto w zależności od okoliczności sąd mógłby również wystąpić o udostępnienie informacji na temat procedur i orzeczeń dotyczących rodzica lub rodzeństwa dziecka. Dobro dziecko powinno pozostać wartością nadrzędną. W szczególności niniejsze przepisy nie powinny naruszać prawa krajowego lub procedury krajowej mających zastosowanie do każdego orzeczenia o umieszczeniu dziecka, które to orzeczenie zostało wydane przez sąd lub właściwy organ w państwie członkowskim rozważającym możliwość umieszczenia dziecka. W szczególności przepisy te nie powinny nakładać na organy państwa członkowskiego mającego jurysdykcję obowiązku umieszczenia dziecka w innym państwie członkowskim ani nie angażują w większym stopniu tego państwa członkowskiego w odniesieniu do orzeczenia o umieszczeniu dziecka ani w odniesieniu do postępowania w sprawie umieszczenia.

(85)

Jako że w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej czas odgrywa ogromną rolę, informacje, o które wystąpiono na podstawie przepisów niniejszego rozporządzenia dotyczących współpracy, w tym o zbieraniu i wymianie informacji istotnych dla procedur w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, oraz orzeczenie udzielające zgody lub odmawiające udzielenia zgody na umieszczenie dziecka w innym państwie członkowskim należy przekazać do państwa członkowskiego, które skierowało wniosek, poprzez organ centralny państwa członkowskiego, do którego skierowano wniosek, najpóźniej w terminie trzech miesięcy od otrzymania wniosku, chyba że na skutek wyjątkowych okoliczności dotrzymanie tego terminu jest niemożliwe. Powinno to obejmować spoczywający na właściwym organie krajowym obowiązek dostarczenia informacji – lub wyjaśnienia, dlaczego nie może ich dostarczyć – organowi centralnemu, do którego skierowano wniosek, na tyle szybko, aby mógł on dotrzymać tego terminu. Niemniej jednak wszystkie zaangażowane właściwe organy powinny starać się udzielać odpowiedzi szybciej niż w tym przewidzianym maksymalnym terminie.

(86)

Fakt, że posiedzenia organów centralnych mają być zwoływane, w szczególności, przez Komisję w ramach europejskiej sieci sądowej w sprawach cywilnych i handlowych zgodnie z decyzją 2001/470/WE, nie powinien uniemożliwiać organizowania innych posiedzeń organów centralnych.

(87)

O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, do przetwarzania danych osobowych przez państwa członkowskie w ramach stosowania niniejszego rozporządzenia należy stosować przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 (9). W szczególności, aby nie narażać na szwank realizacji, na podstawie niniejszego rozporządzenia, wniosku lub pozwu, na przykład wniosku lub pozwu o powrót dziecka zgodnie z Konwencją haską z 1980 r. lub wniosku o to, by sąd zbadał konieczność zastosowania środków służących ochronie osoby lub majątku dziecka, powiadomienie osoby, której dane dotyczą, zgodnie z art. 14 ust. 1–4 rozporządzenia (UE) 2016/679, np. o danych wymaganych do ustalenia miejsca pobytu dziecka, może zostać odsunięte w czasie do momentu, gdy wniosek lub pozew, na potrzeby którego wymaga się takich informacji, zostanie zrealizowany. Wyjątek ten stosuje się zgodnie z art. 14 ust. 5 oraz art. 23 ust. 1 lit. f), g), i) i j) rozporządzenia (UE) 2016/679. Nie powinno to uniemożliwiać podmiotowi pośredniczącemu, sądowi lub właściwemu organowi, do którego przekazano informacje, przyjmowania środków służących ochronie dziecka lub sprawienia, by zostały przyjęte takie środki, jeżeli dziecko jest narażone na ryzyko wyrządzenia szkody lub istnieją przesłanki wskazujące na takie ryzyko.

(88)

W niniejszym rozporządzeniu dąży się do wypracowania delikatnej równowagi w przypadkach, gdy ujawnienie lub potwierdzenie istotnych informacji mogłoby zagrozić zdrowiu, bezpieczeństwu lub wolności dziecka lub innej osoby – na przykład gdy doszło do przemocy domowej i sąd zarządził nieujawnianie powodowi lub wnioskodawcy nowego adresu dziecka. Choć niniejsze rozporządzenie powinno przewidywać, że organ centralny, sąd lub właściwy organ nie powinien ujawniać ani potwierdzać powodowi, wnioskodawcy lub osobie trzeciej żadnych informacji zebranych lub przekazanych do celów niniejszego rozporządzenia, jeżeli ustali, że ujawnienie lub potwierdzenie mogłoby zagrozić zdrowiu, bezpieczeństwu lub wolności dziecka lub innej osoby, to powinno jednak podkreślać, że nie powinno to utrudniać zbierania i przekazywania informacji przez organy centralne, sądy i właściwe organy oraz między nimi, w zakresie w jakim jest to niezbędne do wypełnienia obowiązków określonych w niniejszym rozporządzeniu. Oznacza to, że jeżeli jest to możliwe i właściwe, na mocy niniejszego rozporządzenia powinno być możliwe rozpatrywanie pozwu lub wniosku bez przekazywania powodowi lub wnioskodawcy wszystkich informacji niezbędnych do rozpatrzenia tego pozwu lub wniosku. Na przykład jeżeli przewiduje tak prawo krajowe, organ centralny mógłby wszcząć postępowanie w imieniu powoda lub wnioskodawcy bez przekazywania powodowi lub wnioskodawcy informacji o miejscu pobytu dziecka. Jednak w przypadku gdy już samo złożenie pozwu lub wniosku mogłoby zagrozić zdrowiu, bezpieczeństwu lub wolności dziecka lub innej osoby, niniejsze rozporządzenie nie powinno nakładać obowiązku składania takiego wniosku lub pozwu.

(89)

W celu zapewnienia, aby zaświadczenia wykorzystywane w związku ze stosowaniem rozdziału III i IV niniejszego rozporządzenia były aktualizowane, należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów zgodnie z art. 290 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) w odniesieniu do zmian załączników I–IX do niniejszego rozporządzenia. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym na poziomie ekspertów, oraz aby konsultacje te prowadzone były zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa (10). W szczególności, aby zapewnić równy udział w przygotowaniu aktów delegowanych, Rada otrzymuje wszystkie dokumenty w tym samym czasie, co eksperci państw członkowskich, a ich eksperci mają regularny dostęp do posiedzeń powołanych przez Komisję grup ekspertów zajmujących się opracowaniem aktów delegowanych.

(90)

Należy zapewnić ciągłość między konwencją z 1998 r. sporządzoną na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, w sprawie właściwości oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich („konwencja Bruksela II”) (11), rozporządzeniem (WE) nr 1347/2000, rozporządzeniem (WE) nr 2201/2003 a niniejszym rozporządzeniem, w zakresie w jakim przepisy te pozostały niezmienione, i w tym celu należy ustanowić przepisy przejściowe. Ta sama potrzeba zapewnienia ciągłości dotyczy również wykładni postanowień konwencji Bruksela II oraz rozporządzeń (WE) nr 1347/2000 oraz (WE) nr 2201/2203, w tym wykładni dokonywanej przez Trybunał Sprawiedliwości.

(91)

Przypomina się, że w przypadku umów z jednym lub większą liczbą państw trzecich zawartych przez państwo członkowskie przed datą jego przystąpienia do Unii zastosowanie ma art. 351 TFUE.

(92)

Prawo właściwe w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej powinno być ustalane zgodnie z postanowieniami rozdziału III konwencji haskiej z 1996 r. Stosując tę konwencję w postępowaniach przed sądem państwa członkowskiego, w którym niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie, odniesienie w art. 15 ust. 1 tej konwencji do „postanowień rozdziału II” tej konwencji należy rozumieć jako odniesienie do „przepisów niniejszego rozporządzenia”.

(93)

W celu zapewnienia właściwego funkcjonowania niniejszego rozporządzenia Komisja powinna dokonać oceny jego stosowania i w razie potrzeby zaproponować niezbędne zmiany.

(94)

Komisja powinna udostępnić publicznie oraz aktualizować informacje przekazane przez państwa członkowskie.

(95)

Zgodnie z art. 3 i art. 4a ust. 1 Protokołu nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, załączonego do TUE i do TFUE, te państwa członkowskie powiadomiły o chęci uczestniczenia w przyjęciu i stosowaniu niniejszego rozporządzenia.

(96)

Zgodnie z art. 1 i 2 Protokołu nr 22 w sprawie stanowiska Danii, załączonego do TUE i TFUE, Dania nie uczestniczy w przyjęciu niniejszego rozporządzenia i nie jest nim związana ani go nie stosuje.

(97)

Zgodnie z art. 41 ust. 2 akapit drugi i art. 46 lit. d) rozporządzenia (WE) nr 45/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady (12) skonsultowano się z Europejskim Inspektorem Ochrony Danych, który przedstawił swoją opinię w dniu 15 lutego 2018 r. (13)

(98)

Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie ze względu na różnice w przepisach krajowych regulujących jurysdykcję oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń, natomiast możliwe jest, ze względu na bezpośrednie stosowanie i wiążący charakter niniejszego rozporządzenia, lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii, Unia może przyjąć środki zgodnie z zasadą pomocniczości ustanowioną w art. 5 TUE. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów,