Art. 197. Zgwałcenie

Kodeks karny

§ 1. Kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub w inny sposób mimo braku jej zgody,

podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.

§ 1a. Tej samej karze podlega, kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego wykorzystując brak możliwości rozpoznania przez nią znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem.

§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1 lub 1a doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności,

podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:

1) wspólnie z inną osobą,

2) (uchylony z dniem 1 pażdziernika 2023r - Dz.U. 2023 r., poz. 2600)

3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry,

4) posługując się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działając w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu,

5) wobec kobiety ciężarnej,

6) utrwalając obraz lub dźwięk z przebiegu czynu,

podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.

§ 4. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wobec małoletniego poniżej lat 15 lub sprawca czynu określonego w § 1–3 działa ze szczególnym okrucieństwem lub następstwem tego czynu jest ciężki uszczerbek na zdrowiu,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 5. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1–4 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Poprzednie wersje

§ 1. w brzmieniu do 12 lutego 2025 r. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat od lat 2 do 15.

§ 2 w brzmieniu do 12 lutego 2025 r.. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 4. w brzmieniu do 30 września 2023 r. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1–3 działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.

Komentarze orzeczniczeAnalizy

Artur Pietryka, Dominika Czerniak: Nowe znamiona przestępstwa zgwałcenia?

Streszczenie artykułu - Palestra 02/2025

opracowano przy wykorzystaniu narzędzia AI ChatGPT (OpenAI)

Tezy

Nowelizacja art. 197 i 198 k.k. z 2024 r. nie realizuje wymogów Konwencji stambulskiej, ponieważ brak zgody nadal nie stanowi samodzielnego znamienia przestępstwa zgwałcenia.
Zmiany mogą przyczynić się do pogłębienia wiktymizacji ofiar i osłabienia skuteczności ochrony prawnej, zamiast ją wzmocnić.

Uzasadnienie

Nowe brzmienie art. 197 § 1 k.k. penalizuje doprowadzenie do obcowania płciowego przemocą, groźbą, podstępem „lub w inny sposób mimo braku jej zgody”, co nie czyni braku zgody samodzielnym kryterium odpowiedzialności karnej, wbrew standardom międzynarodowym.
Autorzy podkreślają, że Konwencja stambulska, tj. Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, ratyfikowana przez Polskę i opublikowana w Dz.U. z 2015 r. poz. 961, w art. 36 ust. 1 wymaga, aby każde działanie seksualne bez zgody było penalizowane – niezależnie od użytej przemocy czy podstępu.
Autorzy nie kwestionują ratyfikacji – przeciwnie, wskazują, że implementacja Konwencji była deklarowanym celem nowelizacji, lecz cel ten nie został osiągnięty.
Wskazują, że przepis art. 197 § 1 k.k. ma obecnie charakter ogólny (lex generalis), a inne przepisy – art. 197 § 1a, art. 198, 199 i 200 k.k. – mają charakter szczególny (lex specialis). To powoduje zatarcie granic między typami przestępstw seksualnych.
Pojawiają się wątpliwości, jak odróżnić sytuacje objęte art. 197 § 1a k.k. (brak zdolności rozpoznania znaczenia czynu) od art. 198 k.k. (bezradność), przy istotnej różnicy w sankcjach karnych.

Wnioski de lege ferenda

Wprowadzić definicję zgwałcenia opartą wyłącznie na braku świadomej i dobrowolnej zgody, zgodnie z art. 36 ust. 1 Konwencji stambulskiej.
Ujednolicić relacje normatywne między art. 197–200 k.k., eliminując ich zakresowe pokrywanie się.
Zrewidować art. 240 § 1 k.k. w celu objęcia obowiązkiem zawiadomienia także nowych form przestępstw seksualnych, w tym art. 197 § 1a k.k.
Zreformować praktykę procesową, tak by