Wpływ orzeczeń sądów cywilnych ze skutkiem ex tunc na przestępstwo kazirodztwa (art. 201 k.k.) i zgwałcenia kazirodczego (art. 197 § 3 pkt 3 k.k.)

Ścisła wykładnia znamion art. 201 k.k., jak również pojęcia wstępnego zawartego w art. 197 § 3 pkt 3 k.k., nie pozbawia prawnokarnej ochrony małoletnią ofiarę czynów godzących w jej wolności seksualną, obyczajność, jak również prawidłowe funkcjonowanie rodziny.

W doktrynie zajmowane są rozbieżne stanowiska co do wpływu orzeczeń sądów cywilnych ze skutkiem ex tunc na możliwość przypisania odpowiedzialności karnej osobie, której status prawny determinuje dopuszczalność ponoszenia tej odpowiedzialności karnej. W odniesieniu do kazirodztwa J. Warylewski twierdzi, że obalenie ojcostwa sprawcy, który obcował z osobą uznawaną w czasie czynu za jego córkę, powoduje dekompozycję ustawowych znamion art. 201 k.k. Przeciwny pogląd wyraził M. Filar (por. A. Michalska-Warias, Kazirodztwo a pokrewieństwo prawne i biologiczne, w: Kazirodztwo, red. Marek Mozgawa, Warszawa 2016, s. 100).

W obu przestępstwach kazirodztwa (art. 201 k.k.) i zgwałcenia kazirodczego (art. 197 § 3 pkt 3 k.k.) użyto pojęć określających ojcostwo w znaczeniu prawnym (wstępny), co jednak nie powoduje usunięcia wątpliwości co do kręgu podmiotów mogących ponosić odpowiedzialność karną za ww. czyny zabronione. W tym względzie są wyrażane różne poglądy. Wskazuje się, że kazirodztwa może dopuścić się wyłącznie „ojciec prawny”, skoro w przepisie użyto terminologii nawiązującej do więzi prawnej (wstępny-zstępny).

Z kolei według drugiego poglądu w przepisie tym chodzi wyłącznie o ojca biologicznego. Jest też obecny pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialność karną może ponosić zarówno ojciec biologiczny, jak i ojciec prawny, jeżeli w danym przypadku nie są to osoby tożsame (por. A. Michalska-Warias, Kazirodztwo a pokrewieństwo prawne i biologiczne, w: Kazirodztwo, red. Marek Mozgawa, Warszawa 2016, s. 101-107). 

Przywołanie powyższych poglądów było konieczne wobec faktu, że w tej sprawie oskarżony nie był biologicznym ojcem dziecka, był co prawda ojcem prawnym w czasie popełnienia zarzucanych mu czynów, jednak uznanie pokrzywdzonej nastąpiło na mocy oświadczenia oskarżonego, co do którego ani on sam, ani matka dziecka nie mieli wątpliwości, że było fałszywe, zaś następnie, już po popełnieniu czynu zabronionego, ale przed wydaniem w tej sprawie wyroku skazującego, stwierdzono nieważność tego uznania.

Orzeczenie o stwierdzeniu nieważności uznania dziecka (instytucja funkcjonująca na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w poprzednim stanie prawnym, przed jego zmianą ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 1431), powoduje skutek ex tunc, bowiem nie jest możliwa do przyjęcia koncepcja ojcostwa podzielonego w czasie. Jak wielokrotnie stwierdzał Sąd Najwyższy, wyrok taki usuwa istniejący dotychczas stosunek prawny rodzicielstwa i działa wstecz (ex tunc).

W orzecznictwie przyjęto, że istnieją ważne racje prawne i społeczne przemawiające za tym, by uznać wyłom od zasady wstecznego działania wyroku stwierdzające nieważność uznania dziecka w zakresie skutków świadczeń na jego utrzymanie i wychowanie spełnionych przez ojca w okresie przed usunięciem ojcostwa.

W tej sprawie, mając na względzie jej wszystkie specyficzne okoliczności, Sąd Najwyższy nie dostrzega jednak takich ważnych racji prawnych i społecznych, które uzasadniałyby kreowanie drogą wykładni kolejnych wyłomów w skutkach wstecznych orzeczenia stwierdzającego nieważność uznania dziecka. Tym bardziej, że należałoby je uczynić na niekorzyść oskarżonego. 

Oskarżonemu przypisano czyn z art. 197 § 3 pkt 3 k.k. i art. 200 § 1 k.k. i art. 201 k.k. w zw. z art. 11 § 2 i art. 12 § 1 k.k. Zmiana kwalifikacji prawnej tego czynu z powodu ustania z mocą wsteczną relacji pokrewieństwa prawnego między oskarżonym i pokrzywdzoną przy braku pokrewieństwa biologicznego nie powoduje przecież, że Sąd jest pozbawiony możliwości re-ewaluacji stopnia społecznej szkodliwości tego czynu przy uwzględnieniu jego wszystkich okoliczności, w tym tego, że oskarżony występował w faktycznej roli ojca pokrzywdzonej w dacie zarzucanych mu zachowań. 

Niewątpliwie okoliczność faktycznego sprawowania funkcji ojca i nadużycie wynikającego z tego stosunku zaufania podwyższa społeczną szkodliwość czynów zakwalifikowanych z art. 200 § 1 k.k. czy z art. 197 § 1 k.k.

Wyrok SN z dnia 21 stycznia 2021 r., V KK 452/19

Standard: 53859 (pełna treść orzeczenia)