Wyrok z dnia 2005-02-11 sygn. I PK 178/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PK 178/04

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2005 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Józef Iwulski.

Sędziowie: SN Andrzej Wasilewski, SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (spr.).

Protokolant: Anna Gryżniewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Małgorzaty W. przeciwko Przedsiębiorstwu Energetycznemu Systemy Ciepłownicze S.A. o odszkodowanie pieniężne, odprawę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lutego 2005 r., kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 marca 2004 r., uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1 i 3 i sprawę przekazuje w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 19 listopada 2003 r. Sąd Rejonowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo Małgorzaty W. przeciwko Przedsiębiorstwu Energetycznemu Systemy Ciepłownicze S.A. o odszkodowanie i odprawę.

Sąd Rejonowy ustalił, iż powódka ukończyła studia wyższe na kierunku zarządzanie i marketing w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem. Składając u strony pozwanej podanie o zatrudnienie w curriculum vitae umieściła informację, iż uzyskała dyplomy magistra ekonomii i inżyniera ekonomii z oceną bardzo dobrą. W pozwanej Spółce została zatrudniona od dnia 2 sierpnia 1999 r., zajmując kolejno stanowiska specjalisty do spraw monitoringu i analiz, koordynatora do spraw monitoringu finansowego i analiz, zastępcy głównego księgowego - głównego specjalisty do spraw monitoringu finansowego i zastępcy głównego księgowego. Od dnia 15 lutego 2002 r. powierzono powódce stanowisko dyrektora finansowego. W miesiącu marcu 2002 r. nastąpiła zmiana składu Zarządu strony pozwanej, co zbiegło się z rozpoczęciem korzystania przez powódkę z dniem 18 marca 2002 r. ze zwolnienia lekarskiego. Na wniosek pracodawcy Zakład Ubezpieczeń Społecznych kilkakrotnie przeprowadzał kontrolę zasadności wykorzystywania tego zwolnienia, odmawiając w ostateczności powódce prawa do zasiłku chorobowego dopiero decyzją z dnia 4 września 2002 r. W dniu 30 sierpnia 2002 r. pracodawca zaproponował powódce pracę na stanowisku specjalisty do spraw windykacji na mocy porozumienia stron, na co nie wyraziła zgody. W okresie od 2 września do 4 października oraz od 8 października do 12 listopada 2002 r. powódka wykorzystywała zaległy urlop wypoczynkowy, zaś w dacie 7 października 2002 r. strona pozwana wypowiedziała jej warunki umowy o pracę w zakresie zajmowanego stanowiska, proponując stanowisko specjalisty do spraw windykacji. Jako przyczyny uzasadniające wypowiedzenie wskazano:

1) wprowadzenie pracodawcy w błąd co do posiadanych przez powódkę kwalifikacji zawodowych i wykształcenia,

2) brak merytorycznych kwalifikacji uprawniających do pełnienia stanowiska dyrektora finansowego i kierowania sprawami finansowymi przedsiębiorstwa, co spowodowało brak nadzoru i skuteczności działań w zakresie ściągania należności Spółki, wskutek czego nastąpiło zachwianie jej płynności finansowej, nadmierne przekroczenie wskaźnika wynagrodzeń, brak kontroli i nadzoru nad sporządzaniem sprawozdań finansowych, prowadzące do ich wadliwego sporządzania, a nadto brak osoby odpowiedzialnej za regulowanie zobowiązań Spółki,

3) długotrwałą usprawiedliwioną nieobecność w pracy, powodującą dezorganizację funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz brak nadzoru nad sprawozdaniami finansowymi, co doprowadziło do ich wadliwego sporządzenia i

4) zakwestionowanie przez ZUS zwolnienia lekarskiego, przy czym wszystkie te przyczyny spowodowały utratę zaufania koniecznego do pełnienia przez powódkę stanowiska dyrektora finansowego.

Stanowisko dyrektora finansowego zostało utworzone na podstawie zarządzenia z dnia 15 lutego 2002 r. i w tym samym dniu powierzone powódce. Wcześniej było ono połączone ze stanowiskiem głównego księgowego. Zarządzeniem z dnia 14 maja 2002 r. zmieniono jego nazwę na stanowisko dyrektora ekonomicznego i ponownie połączono je ze stanowiskiem głównego księgowego. Sytuacja finansowa strony pozwanej systematycznie pogarszała się od 2000 r., zaś w maju 2002 r. była katastrofalna. Przeprowadzone przez NIK i urząd skarbowy kontrole wykazały szereg nieprawidłowości w treści sprawozdań podpisanych przez powódkę, w których poświadczała ona nieprawdziwe dane o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa celem uzyskania przez nie kredytów bankowych. Po rozpoczęciu korzystania przez powódkę ze zwolnienia lekarskiego w marcu 2002 r. główny księgowy wypowiedział umowę o pracę, a w miesiącu maju jego zastępca rozpoczął korzystanie ze zwolnienia lekarskiego, po którym do pracy nie wrócił. W miesiącu maju 2002 r. strona pozwana zatrudniła na stanowisku głównego księgowego nowego pracownika i połączyła to stanowisko ze stanowiskiem dyrektora finansowego.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, iż dokonane powódce wypowiedzenie warunków pracy i płacy nie narusza przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, zaś wskazane w oświadczeniu woli pracodawcy przyczyny wypowiedzenie to uzasadniające są prawdziwe. Wskazał nadto, iż powódka nie posiadając wykształcenia ekonomicznego odpowiedniego do zajmowanego stanowiska podała w CV nieprawdziwe dane w tym zakresie, stanowiska głównego księgowego i dyrektora finansowego były rozdzielone tylko na czas zatrudnienia powódki i tylko z tej przyczyny, iż nie posiadała ona kwalifikacji do zajmowania tego pierwszego, sporządzane pod jej nadzorem sprawozdania finansowe zawierały nieprawdziwe informacje, co wykazała kontrola NIK-u, zaś wobec zakwestionowania przez ZUS udzielonego powódce zwolnienia lekarskiego pracodawca miał podstawy do utraty zaufania koniecznego do pełnienia przez nią stanowiska dyrektora finansowego. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał za bezzasadny zarzut dotyczący likwidacji stanowiska pracy powódki, a w konsekwencji fikcyjności przyczyny wypowiedzenia. Wyrokiem z dnia 10 marca 2004 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił powyższy wyrok Sądu pierwszej instancji i zasądził na rzecz powódki od strony pozwanej kwotę 12.000 złotych tytułem odprawy oraz kwotę 38.304 złote tytułem odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów, oddalając apelację w części dotyczącej dodatkowej odprawy w wysokości 9-miesięcznego wynagrodzenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji w wyniku naruszenia określonej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów naruszył art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. przyjmując, iż wskazane w oświadczeniu pracodawcy przyczyny uzasadniające wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy były prawdziwe.

Odnośnie pierwszej z przyczyn wskazanych w wypowiedzeniu Sąd Okręgowy podniósł, iż załączone do akt osobowych powódki kopie dyplomów oraz treść kwestionariusza osobowego wskazywały na posiadanie przez nią kwalifikacji innych, niż wskazane w CV, zaś rzeczywiste kwalifikacje powódki w chwili powierzania jej stanowiska dyrektora finansowego nie były dla strony pozwanej tajemnicą, co jednoznacznie wynika z zeznań słuchanych w sprawie świadków. W tej sytuacji nie można przyjąć, iż powódka faktycznie wprowadziła w błąd pracodawcę co do posiadanych kwalifikacji, a tym samym wskazana przyczyna nie może być uznana za prawdziwą i uzasadniającą wypowiedzenie.

Co do drugiej z przyczyn wypowiedzenia Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż jest ona pozorna. Wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy dokonano bowiem w dniu 7 października 2002 r., zaś już z dniem 8 maja 2002 r. na mocy zarządzenia prezesa Zarządu Spółki stanowiska dyrektora finansowego i głównego księgowego zostały zlikwidowane, a w ich miejsce utworzono stanowisko dyrektora ekonomicznego - głównego księgowego, na którym zatrudniono osobę nie będącą wcześniej pracownikiem strony pozwanej. Powyższe przekształcenie organizacyjne zostało dokonane w trakcie spowodowanej chorobą nieobecności powódki w pracy, a zatem wskazany jako przyczyna wypowiedzenia zmieniającego brak kwalifikacji do zajmowania stanowiska dyrektora finansowego był w dacie dokonywania wypowiedzenia bezprzedmiotowy, skoro stanowisko to nie istniało już formalnie i faktycznie w strukturze organizacyjnej pracodawcy. W konsekwencji gdyby nawet powódka dysponowała odpowiednimi kwalifikacjami i tak nie mogłaby zajmować stanowiska dyrektora finansowego z uwagi na jego wcześniejszą likwidację. Tym samym strona pozwana nie mogła zasadnie i skutecznie wskazywać jako przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie brak rękojmi należytego wykonywania obowiązków na stanowisku nie istniejącym.

Odnosząc się do dokonanego w wypowiedzeniu przez stronę pozwaną doprecyzowania powyższych przyczyn poprzez podniesienie w stosunku do powódki zarzutów:

1) spowodowania braku nadzoru i skutecznych działań w zakresie ściągania należności Spółki, co spowodowało zachwianie jej płynności finansowej,

2) nadmiernego przekroczenia wskaźnika przyrostu wynagrodzeń,

3) braku kontroli i nadzoru nad sporządzaniem sprawozdań finansowych Spółki, prowadzącego do ich wadliwego sporządzenia oraz

4) spowodowania poważnych perturbacji w działalności finansowej przedsiębiorstwa polegających na braku osoby kompetentnej i odpowiedzialnej w zakresie regulowania zobowiązań Spółki, Sąd Okręgowy wskazał, że są one niekonkretne i po części nieprawdziwe.

Przede wszystkim obowiązki dyrektora finansowego powódka faktycznie pełniła w okresie pomiędzy 15 lutego a 18 marca 2002 r., a więc przez okres jednego miesiąca, zaś żadne z zawnioskowanych przez stronę pozwaną i przeprowadzonych przez Sąd pierwszej instancji dowodów nie potwierdzają, że działania powódki w tym okresie doprowadziły do zachwiania płynności finansowej pracodawcy. Zresztą pozwana Spółka nie wykazała, jakich należności powódka w okresie fizycznego pełnienia obowiązków dyrektora finansowego nie ściągnęła pomimo posiadanych możliwości oraz że właśnie brak ich ściągnięcia spowodował zachwianie płynności finansowej Spółki. Nie wykazano również, jakiego okresu miałoby dotyczyć nadmierne przekroczenie przez powódkę wskaźnika przyrostu wynagrodzeń i na czym to przekroczenie miałoby polegać. Nie sposób również ustalić, którego sprawozdania w okresie jednomiesięcznego pełnienia przez powódkę obowiązków dyrektora finansowego miałby dotyczyć zarzut braku kontroli i nadzoru nad sprawozdaniami finansowymi i na czym wadliwość tych sprawozdań miałaby polegać. W świetle zeznań świadków brak jest podstaw do przypisania powódce konkretnych zaniedbań w zakresie nadzoru i prawidłowości sporządzania sprawozdań w zamkniętym okresie od 15 lutego do 18 marca 2002 r., zaś próby doprecyzowywania i rozszerzania w trakcie procesu przyczyn mających uzasadniać wypowiedzenie są niedopuszczalne, gdyż kontrola jego zasadności odbywa się w zakresie podanych w wypowiedzeniu skonkretyzowanych przyczyn. Wreszcie zarzut "spowodowania poważnych perturbacji w działalności finansowej przedsiębiorstwa" może być odniesiony wyłącznie do zarzutów wprowadzenia przez powódkę pracodawcy w błąd co do kwalifikacji zawodowych i braku merytorycznych kwalifikacji do zajmowania stanowiska dyrektora finansowego, uznanych wcześniej za nieuzasadnione i pozorne przyczyny wypowiedzenia. Tym samym nie może on samodzielnie stanowić uzasadnionej przyczyny wypowiedzenia. Co do trzeciej z przyczyn dokonanego powódce wypowiedzenia zmieniającego Sąd Okręgowy wskazał, iż długotrwała nieobecność pracownika w pracy z powodu choroby może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Tymczasem nieprawidłowości w funkcjonowaniu pozwanej Spółki i dezorganizacja jej pracy spowodowane zostały nie tylko nieobecnością powódki, lecz również odejściem z pracy już podczas jej nieobecności głównego księgowego i jego zastępcy. Dezorganizacja ta nie miała zresztą charakteru długotrwałego, gdyż już w maju 2002 r. podjęto działania zmierzające do likwidacji zajmowanego przez powódkę stanowiska oraz zatrudniono osobę, która przejęła obowiązki zarówno powódki, jak i głównego księgowego.

Odnośnie czwartej przyczyny wypowiedzenia Sąd drugiej instancji podniósł, iż po pierwsze -stanowisko dyrektora finansowego zostało wcześniej zlikwidowane, a zatem bezprzedmiotowa była kwestia posiadania przez pracodawcę zaufania do pełnienia przez powódkę tej funkcji, a po drugie - zakwestionowanie przez lekarza orzecznika ZUS zwolnienia lekarskiego powódki wiązało się wyłącznie z ustaleniem wcześniejszej o pięć dni daty ustania niezdolności do pracy. Ponadto wcześniejsza kontrola zasadności udzielenia zwolnienia lekarskiego nie ujawniła nieprawidłowości.

W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, iż skoro dokonane powódce wypowiedzenie warunków pracy i płacy było nieuzasadnione w świetle art. 45 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p., przeto zasadne jest jej żądanie zasądzenia odszkodowania w wysokości 6-ciomiesięcznego wynagrodzenia, stosownie do art. 12 ust. 1a obowiązującego u strony pozwanej zakładowego układu zbiorowego pracy z dnia 12 września 1996 r. oraz odprawy na podstawie art. 8 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 8 ust. 2a oraz w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).

W zakresie tego ostatniego świadczenia Sąd drugiej instancji wskazał, iż zajmowane przez powódkę stanowisko dyrektora finansowego uległo likwidacji z dniem 8 maja 2002 r. i po zmianie nazwy na stanowisko dyrektora ekonomicznego zostało połączone ze stanowiskiem głównego księgowego, co wskazuje na powierzenie jednej osobie obowiązków wykonywanych dotychczas przez dwie osoby, a w konsekwencji - na ograniczenie stanu zatrudnienia w grupie zawodowej powódki. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się na pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2002 r. I PKN 777/00 (PiZS z 2003 r., z. 2, str. 35) oraz z dnia 24 stycznia 2002 r. I PKN 815/00 (M.Pr. z 2002 r., Nr 19, str. 869). Skoro zatem strona pozwana podjęła decyzję o zmianach w strukturze organizacyjnej wykluczając, ze względu na inny zakres zadań, możliwość objęcia nowoutworzonego stanowiska przez powódkę z uwagi na zbyt niskie kwalifikacje, przeto nie można przyjąć istnienia po stronie powódki współprzyczyny rozwiązania stosunku pracy. Sąd Okręgowy nie uznał również za taką współprzyczynę odmowy przyjęcia przez powódkę zaproponowanych jej warunków pracy i płacy wskazując, iż powódka w ostatnim okresie zajmowała eksponowane i wysoko wynagradzane stanowisko. Zaproponowane jej stanowisko wiązało się z daleko idącą degradacją finansową (obniżenie współczynnika z "5" do "1,65" i pozbawienie dodatku funkcyjnego) i służbową, gdyż praca na zaproponowanym stanowisku specjalisty do spraw windykacji w Dziale Windykacji i Monitoringu Finansowego musiałaby wiązać się z podległością służbową wobec osób, w stosunku do których powódka dotychczas była przełożoną. Takie warunki, degradujące ją w istotny sposób tak zawodowo, jak i społecznie, powódka w sposób zasadny mogła uznać za nie do przyjęcia. W powyższym zakresie Sąd drugiej instancji przytoczył wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r. I PKN 728/99 (OSNP z 2002 r. Nr 2, poz. 40) oraz z dnia 9 listopada 1990 r. I PR 335/90 (OSP z 1991 r., z. 2, str. 21).

Kasację od powyższego wyroku w części uwzględniającej powództwo oraz w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania wniosła strona pozwana, powołując się na następujące podstawy:

naruszenie prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a to:

1) 30 § 4 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. poprzez uznanie, że oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu powódce warunków pracy i płacy nie zawiera prawdziwych (rzeczywistych) przyczyn wypowiedzenie to uzasadniających,

2) 45 § 1 i 2 k.p. w związku z art. 47¹k.p. poprzez uznanie wypowiedzenia za nieuzasadnione i zasądzenie odszkodowania,

3) 10 w związku z art. 1 w związku z art. 8 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracowniami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy poprzez uznanie, że u strony pozwanej nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia m.in. z przyczyn organizacyjnych, a jednocześnie że przyczyny te stanowiły wyłączny powód rozwiązania stosunku pracy z powódką, a tym samym, że odmowa przyjęcia przez nią zaproponowanych warunków zasługiwała na aprobatę oraz że doszło do likwidacji stanowiska pracy powódki, a w konsekwencji przyjęcie, iż należy się jej odprawa,

4) 8 k.p. w związku z art. 20 Konstytucji RP poprzez uznanie, że żądania powódki nie stanowią nadużycia prawa podmiotowego oraz poprzez nieuwzględnienie słusznego interesu pracodawcy (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2004 r. sygn. akt K 54/04 ),

5) 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. poprzez uznanie, że wskazane przyczyny wypowiedzenia były nieprawdziwe lub pozorne oraz

6)  1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności poprzez wyzucie przez organy państwowe strony pozwanej z własności bez odszkodowania, który to zarzut odniesiony został do powołanego w dalszej części kasacji zarzutu niekonstytucyjności przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.;

naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to:

1) 233 k.p.c. poprzez dowolne i wadliwe ustalenia oraz błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności poprzez wadliwe i dowolne ustalenie, że doszło do likwidacji stanowiska pracy powódki, że wskazane w wypowiedzeniu przyczyny są nieprawdziwe i pozorne, że nieobecność powódki w pracy nie miała charakteru długotrwałego i nie spowodowała dezorganizacji w funkcjonowaniu zakładu pracy oraz że powódka nie przyczyniła się do tego stanu rzeczy, biorąc pod uwagę zajmowane przez nią stanowisko oraz zakres jej obowiązków i odpowiedzialności, że powódka posiadała wystarczające kwalifikacje do zajmowania stanowiska dyrektora finansowego, że nie można jej przypisać odpowiedzialności za brak nadzoru nad funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, że pracodawca nie miał podstaw do utraty zaufania do powódki jako osoby zajmującej stanowisko dyrektora finansowego, że nowy dyrektor finansowy został zatrudniony na nowoutworzonym stanowisku, podczas gdy w rzeczywistości został zatrudniony na wakującym stanowisku pracy powódki oraz że rzekoma likwidacja stanowiska pracy powódki była wyłączną przyczyną wypowiedzenia jej warunków pracy i płacy, a tym samym że odmowa przyjęcia zaproponowanych warunków była uzasadniona,

2) 3 i art. 232 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. poprzez uznanie, że doprecyzowanie zarzutów w trakcie procesu jest niedopuszczalne, a tym samym naruszenie słusznego interesu pracodawcy (art. 20 Konstytucji RP) oraz pozbawienie go możliwości obrony i prawa do przewidywalności stosowania prawa (art. 2 Konstytucji RP),

3) 100 k.p.c. w sytuacji bezpodstawności roszczeń powódki i ich sprzeczności z zasadami współżycia społecznego oraz

4) 316 § 1 k.p.c. poprzez oparcie wyroku na błędnie zinterpretowanym stanie faktycznym;

naruszenie art. 2 , art. 7 , art. 20 , art. 21 ust. 1 i 2 , art. 31 ust. 1 , 2 i 3 , art. 32 , art. 59 ust. 2 , art. 64 ust. 1 , 2 i 3 oraz art. 67 ust. 2 Konstytucji RP poprzez "nałożenie na stronę pozwaną obowiązku dostarczania stronie pozwanej środków utrzymania nie stanowiących ekwiwalentu za wykonywaną pracę, a tym samym przeniesienie z państwa na inny podmiot obowiązku zapewnienia powódce prawa do zabezpieczenia społecznego. W ocenie strony pozwanej takie postępowanie organów państwa stanowi pogwałcenie prawa własności poprzez wywłaszczenie bez odszkodowania".

Powołując się na powyższe podstawy kasacyjne skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa i obciążenie powódki kosztami postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Skarżący wskazał nadto na ewentualną potrzebę zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym dotyczącym zbadania zgodności art. 10 w związku z art. 1 w zw. z art. 8 ust. 2 pkt 3 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy z przepisami wskazanymi w części III podstaw kasacyjnych.

W uzasadnieniu kasacji podniesiono, iż w pozwanej Spółce w rzeczywistości uległo likwidacji stanowisko głównego księgowego, które przyłączono do stanowiska dyrektora finansowego, rozszerzając zakres obowiązków tego ostatniego i zmieniając jedynie jego nazwę. Ponadto stosownie do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 lutego 1998 r. I PKN 502/97 pracodawca ma prawo do oceny pracy pracownika, jego kwalifikacji i doświadczeń, a negatywna ocena tej pracy wskutek niedostatecznego przygotowania zawodowego i praktycznego, nie potwierdzająca zakładanej przez pracodawcę przydatności do pełnienia odpowiedzialnej funkcji kierowniczej stanowi uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia zmieniającego. Skarżący wskazał, iż nietrafny jest pogląd Sądu Okręgowego w przedmiocie niemożności doprecyzowywania przyczyn wskazanych w dokonanym pracownikowi wypowiedzeniu umowy o pracę, gdyż pracodawcy służy prawo do wyjaśnienia i uzupełnienia o dodatkowe argumenty przyczyn wypowiedzenia zmieniającego, co potwierdza m.in. wyrok Sądu Najwyższego sygn. akt I PK 495/03. Ponadto wystarczające jest "rodzajowe wskazanie przyczyny wypowiedzenia" bez konieczności wskazania np. "konkretnego sprawozdania finansowego". Błędnie również Sąd drugiej instancji uznał, że nie zachodziły okoliczności uzasadniające dokonanie powódce wypowiedzenia warunków pracy i płacy oraz że dezorganizacja strony pozwanej nie wiązała się z jej długotrwałą (niemal 6-miesięczną) nieobecnością, albowiem wobec braku osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansami konieczne było zatrudnienie w zastępstwie powódki na jej stanowisku pracy innej osoby. Natomiast z uwagi na kwalifikacje i doświadczenie zawodowe powódki oraz mając na uwadze słuszny interes pracodawcy i zasady współżycia społecznego, odmowa przyjęcia przez nią proponowanych w wypowiedzeniu warunków pracy i płacy nie może być oceniona jako uzasadniona, co prowadzić winno do oceny, iż działania pracodawcy nie stanowiły wyłącznego powodu rozwiązania łączącego strony stosunku pracy. Wreszcie skarżący podniósł, iż odprawa pieniężna, przewidziana przez przepisy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy ma charakter socjalny, a w związku z tym jej przepisy w zakresie, w jakim dotyczą zwolnień indywidualnych, ingerują w konstytucyjnie zagwarantowane prawo własności pracodawców oraz swobodę umów. W konsekwencji władze publiczne przerzuciły bez odszkodowania swoje obowiązki w zakresie zabezpieczenia społecznego na pracodawców będących podmiotami prawa prywatnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Konstrukcja powołanych w ramach podstaw kasacyjnych zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania wskazuje, iż skarżący zmierza do zakwestionowania ustaleń Sądu Okręgowego, że wskazane powódce w oświadczeniu pracodawcy przyczyny wypowiedzenia warunków pracy i płacy były pozorne, niekonkretne i niezasadne, zaś wyłączną i rzeczywistą przyczyną rozwiązania łączącego strony stosunku pracy była likwidacja stanowiska pracy powódki i ograniczenie stanu zatrudnienia w jej grupie zawodowej, które to - zdaniem skarżącego - wadliwe ustalenia doprowadziły w konsekwencji do zastosowania przez Sąd drugiej instancji przepisów pozwalających na zasądzenie na rzecz powódki odszkodowania i odprawy.

Podniesiony w skardze kasacyjnej w ramach podstawy określonej w art. 393¹ pkt 2 k.p.c. zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. "poprzez oparcie wyroku na błędnie zinterpretowanym stanie faktycznym" jest nieskuteczny, albowiem nie odpowiada treści normatywnej wskazanego przepisu. Stanowi on, że po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. W przepisie tym chodzi o to, aby podstawą rozstrzygnięcia był stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, który może się znacząco różnić od tego istniejącego w chwili wytoczenia powództwa, ze względu na istotne okoliczności faktyczne, które zaistniały (nastąpiły, wydarzyły się) już w czasie prowadzenia postępowania sądowego. Tym samym powoływanie się na błędy w ustaleniach faktycznych i uchybienia w postępowaniu dowodowym nie uzasadnia kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. (por. także wyroki z dnia 9 marca 2001 r. II UKN 33/01 - OSNP z 2002 r. nr 20, poz. 503 oraz z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 700/00 - OSNP z 2003 r. nr 21, poz. 517). Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 3 i 232 k.p.c. Stosownie do pierwszego z nich - strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody, natomiast według drugiego - strony mają obowiązek wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, zaś sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. Powołane przepisy dotyczą zatem odpowiedniej aktywności dowodowej stron w kontradyktoryjnym procesie cywilnym, natomiast kasacja błędnie uzasadnia ich naruszenie tym, iż Sąd drugiej instancji przyjął niedopuszczalność konkretyzacji przyczyny wypowiedzenia w toku postępowania. Co prawda uchybieniem art. 232 k.p.c., mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, może być oddalenie wniosku strony o przeprowadzenie wskazanych przez nią dowodów bądź bierność sądu wobec tego wniosku, jednakże zarzuty takie w kasacji nie zostały sformułowane.

Uzasadniony okazał się natomiast zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 233 k,p,c" przy czym z uzasadnienia podstaw kasacyjnych wynika, że skarżącemu chodzi o § 1 tego przepisu, zgodnie z którym sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Przepis ten ustanawia prawo sądu do swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów i chociaż przewiduje, że ocena ta odbywa się według własnego przekonania sądu, to jednak wymaga, by nastąpiła "na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału". Granice określonej w powołanym przepisie zasady swobodnej oceny dowodów może naruszyć dowolna ocena zebranego materiału, brak wszechstronnej oceny wszystkich istotnych dowodów lub ich ocena sprzeczna z zasadami logicznego powiązania wniosków z ustalonym stanem faktycznym lub z doświadczeniem życiowym (por. wyrok m.in. wyrok z dnia 19 czerwca 2001 r., II UKN 423/00 - OSNP z 2003 r. nr 5, poz. 137). Oznacza to, iż zasada swobodnej oceny dowodów zakłada selekcję zebranego materiału według kryterium istotności, o której decydują przepisy prawa materialnego. One bowiem wskazują, jakie fakty mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a tym samym - które fakty powinny być przedmiotem dowodu i ustaleń. W sprawie, której przedmiotem jest kwestia skuteczności wypowiedzenia umowy o pracę (warunków pracy i płacy) istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma istnienie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie, a w konsekwencji jego zasadność rozumiana jako istnienie ważnych przyczyn do podjęcia przez pracodawcę decyzji prowadzącej do rozwiązania stosunku pracy bądź zmiany jego warunków (por. wyrok z dnia 21 września 2001 r., I PKN 612/00 - OSNP z 2003 r. nr 16, poz. 383). Zarzuty kasacji sprowadzają się przede wszystkim do wytknięcia Sądowi Okręgowemu, iż pominął w ustaleniach i rozważaniach istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, takie jak fakt zajmowania przez powódkę, nie posiadającą do tego odpowiednich kwalifikacji, kluczowego dla funkcjonowania strony pozwanej stanowiska w zakresie zarządzania finansami i związany z tym zakres odpowiedzialności oraz wpływ jej długotrwałej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą na pozbawienie pracodawcy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową, co w konsekwencji spowodowało dezorganizację w funkcjonowaniu zakładu pracy, negatywną ocenę pracy powódki i utratę zaufania pracodawcy oraz konieczność podjęcia przez niego działań zmierzających do zapewnienia przedsiębiorstwu prawidłowego funkcjonowania. Zdaniem skarżącego, na błędy w ustaleniach faktycznych istotny wpływ miała przyjęta przez Sąd drugiej instancji niedopuszczalność konkretyzowania w postępowaniu sądowym wskazanych w oświadczeniu pracodawcy przyczyn wypowiedzenia.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, iż wskazanie przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę stanowi oświadczenie wiedzy, a nie oświadczenie woli i dlatego nie podlega wykładni według reguł określonych w art. 65 § 1 k.c. Oświadczeniem woli jest samo stwierdzenie pracodawcy, że dokonuje wypowiedzenia umowy o pracę, zaś podana przyczyna powinna być na tyle konkretna i zrozumiała, aby nie stwarzała wątpliwości interpretacyjnych, przy czym interpretacja ta nie polega na wykładni oświadczenia woli, lecz na ustaleniu, jak pracownik powinien był i mógł ją zrozumieć w kontekście znanych mu okoliczności złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu. Kwestia dostatecznie konkretnego i zrozumiałego dla pracownika wskazania przyczyny jest zatem podlegającą ustaleniu okolicznością faktyczną (por. powołany wyżej wyrok z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 700/00). Wskazana pracownikowi przyczyna wypowiedzenia ma być konkretna i rzeczywista w subiektywnym przekonaniu pracodawcy, natomiast sąd dokonuje oceny, czy taką jest obiektywnie (por. wyrok z dnia 26 sierpnia 1999 r., I PKN 182/99 - OSNP z 2000 r. nr 23, poz. 858). Tym samym podniesiony w kasacji zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 65 § 1 k.c. jest nieuzasadniony. Skuteczny jest natomiast zarzut naruszenia art. 30 § 4 k.p. Z uzasadnienia zaskarżonego rozstrzygnięcia wynika, iż Sąd Okręgowy przyjął, że wskazane w dokonanym powódce przez pracodawcę wypowiedzeniu warunków pracy i płacy przyczyny mające to wypowiedzenie uzasadniać były po części pozorne (nieistniejące), po części niekonkretne i po części niezasadne, a w konsekwencji nie uzasadniające wypowiedzenia w rozumieniu art. 30 § 4 k.p. Sąd ten wydaje się przy tym utożsamiać określony w powołanym przepisie formalny wymóg wskazania w oświadczeniu pracodawcy przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie z jej prawdziwością i zasadnością w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Pogląd ten nie jest trafny.

Z mocy art. 30 § 4 k.p., znajdującym w niniejszej sprawie odpowiednie zastosowanie poprzez art. 42 § 1 k.p., w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nie określony powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie. Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98 (OSNP z 1999 r., z. 18, poz. 577) w przepisie tym chodzi o to, czy przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie została formalnie wskazana, a nie o to czy w rzeczywistości występowała i była wystarczająca dla uznania wypowiedzenia za uzasadnione. Pogląd ten Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela. Przepis art. 30 § 4 k.p. dotyczy bowiem formalnego wskazania przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę, a nie jej rzeczywistego występowania i oceny, czy jest ona przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 673/98, Monitor Prawniczy z 1999 r. nr 12, poz. 9 oraz z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02 - OSNP z 2004 r., z. 14, poz. 239). Natomiast brak przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę powoduje powstanie po stronie pracownika roszczeń z art. 45 § 1 k.p., choćby pracodawca podając przyczynę wypowiedzenia nie naruszył art. 30 § 4 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1999 r., I PKN 9/99, OSNP z 2000 r., z. 12, poz. 464). Oznacza to, że w przepisach Kodeksu pracy istnieje wyraźne rozróżnienie pomiędzy czysto formalnym wskazaniem przyczyny wypowiedzenia, czego dotyczy art. 30 § 4 k.p." a zasadnością (prawdziwością, rzeczywistością) tej przyczyny, o czym stanowi art. 45 § 1 k,p, (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2001 r., I PKN 370/00 - OSNP z 2003 r., z. 3, poz. 65). W wyroku z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 641/99 (Prawo Pracy z 2001 r., nr 1, str. 33) Sąd Najwyższy stwierdził, iż pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku podania w wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny wypowiedzenia, gdy albo nie wskazuje jej w ogóle, albo kiedy wskazana przyczyna jest niejasna, niedostatecznie konkretna i niezrozumiała dla pracownika. Również w wyroku z dnia 19 stycznia 2000 r., I PKN 481/99 (OSNP z 2001 r., z. 11, poz. 373) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że naruszenie art. 30 § 4 k,p, może polegać na niewskazaniu w ogóle przyczyny rozwiązania umowy o pracę lub na pozornym, czyli niewystarczająco jasnym i konkretnym jej wskazaniu. Tej tylko materii dotyczy zatem art. 30 § 4 k.p." który wymaga, aby wskazana pracownikowi w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyna była wskazana w sposób jasny, zrozumiały i konkretny i w tym znaczeniu nie pozorny.

Ocena podanej w wypowiedzeniu przyczyny pod względem jej konkretyzacji dokonywana jest z perspektywy adresata oświadczenia pracodawcy - czyli pracownika. To pracownik ma wiedzieć i rozumieć, z jakiego powodu pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę. Wskazanie w pisemnym oświadczeniu pracodawcy przyczyn wypowiedzenia przesądza o tym, iż spór przed sądem pracy toczyć się może tylko w ich granicach. W tym właśnie sensie przyczyna podana pracownikowi, a następnie ujawniona w postępowaniu sądowym musi być taka sama, zaś pracodawca pozbawiony jest możliwości powoływania się w toku postępowania na inne przyczyny, które mogłyby uzasadniać wypowiedzenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1998 r., I PKN 315/97 - OSNP z 1998 r., z. 14, poz. 427). W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się również pogląd, iż przyczyna może być sformułowana w piśmie wypowiadającym umowę o pracę w sposób ogólny wówczas, gdy okoliczności związane z zakończeniem stosunku pracy są znane pracownikowi bądź wynikają z innych dokumentów. W razie wystąpienia pracownika do sądu pracodawca obowiązany jest wówczas skonkretyzować tę przyczynę (por. np. wyroki z dnia 24 lutego 1998 r., I PKN 538/97 - OSNP z 1999 r., z. 3, poz. 86 oraz dnia 26 marca 1998 r., I PKN 565/97 - OSNP z 1999 r., z. 5, poz. 165). Oznacza to, iż wymóg wskazania przez pracodawcę konkretnej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę nie jest równoznaczny z koniecznością sformułowania jej w sposób szczegółowy, drobiazgowy, z powołaniem opisów wszystkich faktów i zdarzeń, dokumentów, ich dat oraz wskazaniem poszczególnych działań (zaniechań), składających się w ocenie pracodawcy na przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę. Wymóg konkretności przyczyny może być spełniony również poprzez wskazanie kategorii zdarzeń, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, iż szczegółowe motywy wypowiedzenia są pracownikowi znane, np. z racji zajmowanego stanowiska i związanego z nim dostępu do informacji o sprawach zakładu, czy też stopnia wykształcenia i poziomu kwalifikacji zawodowych (por. m.in. wyrok z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 175/99 -OSNP z 2000 r. nr 21, poz. 787 oraz z dnia 5 listopada 2003 r., I PK 446/02 -Wokanda z 2004 r., z. 7-8, poz. 42). W rozpoznawanej sprawie przyczyny wskazane przez pracodawcę w oświadczeniu o wypowiedzeniu powódce warunków pracy i płacy - przy uwzględnieniu zajmowanego przez nią stanowiska dyrektora finansowego - były na tyle jasne, zrozumiałe, konkretne i wystarczające, aby powódka mogła dokonać we własnym zakresie oceny, czy przyczyny te w rzeczywistości istniały i czy były uzasadnione. Skoro zatem wskazane przez skarżącego przyczyny wypowiedzenia okazały się wystarczająco konkretne i zrozumiałe, aby powódka mogła ocenić ich zasadność i kwestionować je w postępowaniu sądowym oznacza to, iż zostały prawidłowo sformułowane z formalnego punktu widzenia, a nadto mogły być precyzowane i konkretyzowane w swoich granicach przez pracodawcę w postępowaniu sądowym.

Podsumowanie dotychczasowych rozważań prowadzi do stwierdzenia, iż kasacyjny zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 30 § 4 k.p. poprzez uznanie, że oświadczenie skarżącego o wypowiedzeniu powódce warunków pracy i płacy zawierało niekonkretne bądź pozorne (nieistniejące) przyczyny wypowiedzenia oraz że strona pozwana nie mogła precyzować w postępowaniu sądowym tych przyczyn w ich granicach jest uzasadniony, co czyni również w tym aspekcie zasadnym zarzut braku poczynienia przez Sąd drugiej instancji istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych i ich oceny, niezbędnych dla rozstrzygnięcia, czy przepis art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. został właściwie zinterpretowany i zastosowany. Dla zasadności wypowiedzenia warunków pracy i płacy, podobnie jak dla wypowiedzenia definitywnego, wystarczające jest bowiem, aby choć jedna z przyczyn wskazanych przez pracodawcę uzasadniała jego dokonanie. Tymczasem w sprawie brak jest ustaleń w tym zakresie, albowiem Sąd Okręgowy stwierdził, iż zawarte w oświadczeniu strony pozwanej "doprecyzowanie przyczyn", gdyby im nadać samodzielny byt, jest nie tylko niekonkretne w rozumieniu art. 30 § 4 k.p., ale i "po części nieprawdziwe". Skoro zatem "doprecyzowanie" to jest "po części nieprawdziwe", to "po części" musi być prawdziwe, jednakże Sąd drugiej instancji wywodu swego nie skonkretyzował.

Z ustaleń Sądu Rejonowego, nie zakwestionowanych przez Sąd drugiej instancji wynika, iż do podstawowych obowiązków powódki jako dyrektora finansowego strony pozwanej należało kreowanie strategii i polityki ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa, nadzorowanie rachunkowości, sporządzanie planów gospodarczo-finansowych, koordynowanie i nadzorowanie płynności finansowej, sporządzanie bilansów, realizacja terminów płatności, nadzorowanie wykonywania obowiązków w zakresie księgowości i rachunkowości przez głównego księgowego, bieżąca kontrola i ocena działalności głównego księgowego i podległych mu jednostek, nadzór nad dokumentami księgowymi, nad prowadzeniem rachunkowości i finansów, prawidłowe ustalanie stanu i wyniku finansowego pozwanego, opracowywanie analiz finansowych oraz nadzór nad obiegiem dowodów księgowych. Powódka nie posiadała merytorycznych kwalifikacji do zajmowania stanowiska związanego z kierowaniem sprawami finansowymi przedsiębiorstwa i nadzorem nad działalnością jego służb finansowych zarówno ze względu na kierunek wykształcenia, jak i dotychczasowe doświadczenie zawodowe. Bezpośrednio po odwołaniu Zarządu strony pozwanej powódka w marcu 2002 r. rozpoczęła korzystanie z długotrwałego zwolnienia lekarskiego, zaś w miesiącu maju 2002 r. pracę przestali świadczyć główny księgowy i jego zastępca. W związku z katastrofalną sytuacją finansową skarżącego oraz brakiem osób sprawujących nadzór nad jego gospodarką finansową z dniem 14 maja 2002 r. zlikwidowano stanowisko dyrektora finansowego (utworzone na czas objęcia go przez powódkę z dniem 15 lutego 2002 r.) poprzez zmianę jego nazwy na stanowisko dyrektora ekonomicznego i połączono go ponownie ze stanowiskiem głównego księgowego, zatrudniając na nim z dniem 20 maja 2002 r. osobę nie będącą wcześniej pracownikiem strony pozwanej.

Sąd Okręgowy uznał te ustalenia za nieistotne dla oceny istnienia przyczyn uzasadniających wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy stając na stanowisku, iż w dacie złożenia przez pracodawcę oświadczenia woli o wypowiedzeniu stanowisko dyrektora finansowego nie istniało w strukturze przedsiębiorstwa wskutek połączenia go ze stanowiskiem głównego księgowego. Gdyby zatem nawet powódka dysponowała odpowiednimi kwalifikacjami do zajmowania stanowiska dyrektora finansowego, to i tak nie mogłaby go zajmować z uwagi na jego likwidację poprzedzającą datę dokonania wypowiedzenia. Natomiast braku nadzoru, kontroli i skutecznych działań oraz dezorganizacji w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa nie można przypisać wyłącznie powódce tym bardziej, że na stanowisku dyrektora finansowego faktycznie świadczyła ona pracę przez okres jednego miesiąca, zaś dezorganizacja nie miała charakteru długotrwałego, albowiem już po dwóch miesiącach od rozpoczęcia korzystania przez powódkę ze zwolnienia lekarskiego pracodawca podjął działania zmierzające do likwidacji tego stanowiska. Doprowadziło to Sąd Okręgowy do ustalenia, iż wyłączną i rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy była likwidacja jej stanowiska pracy. Tymczasem ocena wskazanych przez pracodawcę przyczyn wypowiedzenia nie może abstrahować od okoliczności zaistniałych przed likwidacją zajmowanego przez powódkę stanowiska pracy oraz względów, dla których strona pozwana działanie takie podjęła, biorąc pod uwagę charakter tego stanowiska, związany z nim zakres zadań i odpowiedzialności oraz efekty pracy, niezależnie od istnienia innych przyczyn, mających wpływ na sytuację finansową skarżącego oraz dezorganizację w jego funkcjonowaniu. Należy również zwrócić uwagę, iż trudno od pracodawcy wymagać, aby w sytuacji braku osób odpowiedzialnych za kierowanie sprawami finansowymi i sprawujących nadzór nad gospodarką finansową oraz wobec negatywnej oceny kwalifikacji, przydatności i efektywności pracy osoby zatrudnionej na kluczowym dla funkcjonowania przedsiębiorstwa i zarządzania jego finansami stanowisku, oczekiwał on z podjęciem działań organizacyjnych do momentu powrotu tej osoby do pracy po długotrwałej nieobecności spowodowanej chorobą tym bardziej, że z mocy art. 41 k.p. w okresie usprawiedliwionej nieobecności pracownika wyłączone jest prawo pracodawcy do wypowiedzenia mu umowy o pracę, bądź zmiany treści łączącego strony stosunku pracy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego nie nasuwała i nie nasuwa wątpliwości teza o dopuszczalności wypowiedzenia pracownikowi umowy wtedy, gdy wypowiedzenie to było podyktowane obiektywnie uzasadnionym dążeniem pracodawcy do lepszej realizacji stojących przed nim zadań (por. wyrok dnia 28 września 1976 r., I PRN 59/76 - OSPiKA z 1978 r., z. 2, poz. 18) lub dążeniem do usprawnienia pracy (por. wyrok z dnia 2 sierpnia 1985 r., I PRN 61/85 - OSNCP z 1986 r., z. 5, poz. 76). Przyjmuje się również, że pracownik, któremu powierza się określone stanowisko i stawia określone wymagania powinien być oceniany z punktu widzenia wyznaczonych mu obowiązków i wymagań (por. wyrok z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 428/98 - OSNP z 1999 r. nr 24, poz. 791), zaś negatywna ocena pracownika, który wskutek niedostatecznego przygotowania zawodowego i praktycznego nie potwierdził zakładanej przez pracodawcę przydatności do pełnienia funkcji kierowniczej, stanowi uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia warunków pracy tym bardziej, że przy ocenie pracy pracowników zajmujących kierownicze stanowiska pracy należy stosować ostrzejsze kryteria (por. wyrok z dnia 17 lutego 1998 r., I PKN 502/97 - nie publ.). Nadto -skoro wypowiedzenie jest zwykłym sposobem rozwiązania umowy o pracę - przeto pracodawca może zasadnie wypowiedzieć umowę w ramach realizacji zasady doboru pracowników w sposób zapewniający najlepsze wykonywanie zadań, jeżeli może przewidywać, że zatrudnienie nowych pracowników pozwoli na osiąganie lepszych rezultatów pracy (por. wyrok z dnia 2 października 1996 r., I PRN 69/96 - OSNP z 1997 r., nr 10, poz. 163) oraz powołany wcześniej wyrok z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98). Ocena wskazanych przez pracodawcę przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę, a w konsekwencji jego zasadność, powinna być oceniana z uwzględnieniem słusznych interesów pracodawcy i cech osobistych pracownika związanych ze stosunkiem pracy, przy czym decydujące znaczenie dla uznania prawa pracodawcy do rozwiązania lub zmiany treści stosunku pracy ma rodzaj i ciężar gatunkowy przyczyny wypowiedzenia, która może być również niezależna od pracownika. Nieprzewidziane i długotrwałe nieobecności pracownika w pracy, wymagające podejmowania przez pracodawcę działań natury organizacyjnej stanowią uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę (por. wyrok z dnia 4 grudnia 1997 r., I PKN 422/97 - OSNP z 1998 r., nr 20, poz. 600). Długotrwała, usprawiedliwiona chorobą nieobecność pracownika w pracy z reguły jest przyczyną uzasadniającą dokonanie wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, albowiem pracownik nie świadcząc pracy, nie realizuje celu zamierzonego przez pracodawcę przy zawieraniu umowy. Dotyczy to w szczególności pracownika zajmującego stanowisko kierownicze, gdyż dla zapewnienia wykonania zadań związanych z powierzoną mu funkcją niezbędne jest zapewnienie zastępstwa osoby nieobecnej (por. wyroki z dnia 3 kwietnia 1997 r., I PKN 327/97 - OSNP z 1998 r., nr 16, poz. 476 oraz z dnia 16 maja 2001 r., I PKN 608/00 - Prawo Pracy z 2001 r., z. 11, str. 35).

Sąd Okręgowy, przyjmując pozorność podanych w oświadczeniu pracodawcy przyczyn wypowiedzenia, a w konsekwencji brak wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy, nie uwzględnił wskazanych wyżej aspektów. Tymczasem dopiero wszechstronna ocena zebranego materiału we wskazanym kierunku pozwoli na uznanie, czy w sprawie znajduje zastosowanie art. 45 § 1 k.p. oraz art. 10 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 1 i art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 z późn. zm.). Należy zwrócić uwagę, iż zastosowanie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. uzależnione jest od spełnienia podstawowej i obiektywnie istniejącej przesłanki, to jest aby okoliczności dotyczące zakładu pracy były przyczyną rozwiązania stosunku. Przy zwolnieniach indywidualnych art. 10 ust. 1 ustawy używa zwrotu, że przyczyny te "stanowią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy". Wybór pracownika podlegającego zwolnieniu, np. z powodu łączenia stanowisk pracy, dokonywany jest najczęściej na podstawie dodatkowych kryteriów, z reguły dotyczących stosunku pracownika do wykonywania obowiązków pracowniczych, gdyż pracodawca dąży do zwolnienia pracowników najmniej przydatnych i do pozostawienia pracowników najlepszych. A zatem w wypadku konkretnych decyzji o zwolnieniu, oprócz przyczyn występujących po stronie zakładu pracy, istnieją dalsze przyczyny uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy z konkretnym pracownikiem. Przyczyny przewidziane w art. 1 ust. 1 ustawy są więc "wyłączne" w rozumieniu art. 10 ust. 1 w tym znaczeniu, że bez ich zaistnienia nie podjęto by decyzji o zwolnieniu (wypowiedzeniu warunków pracy i płacy) konkretnego pracownika z innych, występujących w stanie faktycznym przyczyn. Taki pogląd wyrażony został w wyroku z dnia 10 października 1990 r. I PR 319/90 (OSNP z 1992 r., z. 11, poz. 204) i Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni go podziela. Istotne znaczenie ma zatem, czy bez zaistnienia przyczyn leżących po stronie zakładu pracy w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. podjęto by decyzję o rozwiązaniu z pracownikiem stosunku pracy bądź o zmianie warunków łączącego strony stosunku pracy z innych przyczyn, leżących po stronie pracownika. Jeżeli okoliczności wpływające na rozwiązanie umowy o pracę z konkretnym pracownikiem (np. niewłaściwe wykonywanie obowiązków pracowniczych, brak kwalifikacji, negatywna ocena pracy, utrata zaufania, długotrwała nieobecność w pracy) same w sobie - bez występowania przyczyn wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy - nie doprowadziłyby do podjęcia decyzji o rozwiązaniu z konkretnym pracownikiem stosunku pracy (wypowiedzeniu zmieniającym), dopiero wówczas uzasadniony jest pogląd, że taka "współprzyczyna" nie wyłącza stosowania przepisów ustawy, której celem jest stworzenie osłony ekonomicznej dla pracowników zwalnianych z przyczyn dotyczących zakładów pracy, a nie z innych przyczyn. Skoro wskazane wyżej względy stanowiły wystarczającą podstawę do uchylenia zaskarżonego kasacją wyroku, przeto Sąd Najwyższy uznał brak potrzeby ustosunkowywania się do pozostałych zarzutów podniesionych w ramach podstawy z art. 393¹ pkt 1 k.p.c.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na podstawie art. 393¹³ § 1 i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 393¹⁹ k.p.c.