Ważne powody rozwiązania przysposobienia (art. 125 § 1 k.r.o.)

Oceny pojęcia „ważnych powodów” skutkujących w rozumieniu art. 125 § 1 k.r.i.o. rozwiązaniem stosunku przysposobienia należy dokonywać z uwzględnieniem całokształtu stosunków między przysposabiającym, a przysposobionym i sposobu ich kształtowania się w całym okresie trwania przysposobienia, jednak decydujące znaczenie, zgodnie z określoną w art. 316 § 1 k.p.c. zasadą aktualności orzeczenia, ma stan istniejący w chwili orzekania. Nie oznacza to jednak, że okoliczności uzasadniające spełnienie tej przesłanki należy oceniać tylko w odniesieniu do chwili orzekania, gdyż z reguły należy brać pod uwagę szerszą perspektywę czasową, już choćby dla ustalenia, że rozkład więzi rodzinnej jest trwały, i kto przyczynił się do tego rozkładu (por. wyroki SN z dnia 10 września 1965 r., II CR 264/65, z dnia 5 września 1975 r., I CR 526/75, z dnia 30 czerwca 1979 r., IV CR 194/79, z dnia 14 stycznia 1980 r., IV CR 484/79 i z dnia 7 listopada 2014 r., IV CSK 412/14).

W sytuacji, gdy rzeczywiście doszło do zmiany stanu prawnego lub zmiany okoliczności faktycznych mających wpływ na rozstrzygnięcie, po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji, zmiany te w razie ich wykazania zgodnie z obowiązującymi zasadami procedury cywilnej powinien uwzględnić sąd drugiej instancji. Rozpoznając sprawę w granicach apelacji, sąd drugiej instancji dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na materiale zebranym w pierwszej instancji i na tej podstawie dokonując oceny prawnej żądania. Dokonanie uzupełniających ustaleń faktycznych przez sąd drugiej instancji może być uzasadnione potrzebą uczynienia zadość zasadzie aktualności.

Skoro rozkład więzi rodzinnej został spowodowany przez powodów, którzy jednostronnie zerwali stosunki z pozwaną i ponoszą odpowiedzialność za to, że stosunek przysposobienia nie spełnia swojej funkcji, stan ten nie może być następnie podstawą do ich premiowania przez rozwiązanie stosunku przysposobienia, niezależnie od specyficznych problemów wychowawczych wywoływanych przez pozwaną (por. wyroki SN z dnia 20 stycznia 1970 r., II CR 530/69, z dnia 6 października 1972 r., ICR 454/72, z dnia 17 kwietnia 1974 r., II CR 138/74, i z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 369/00).

Instytucji przysposobieniaz założenia ma mieć charakter nierozerwalny i nie ma służyć spełnianiu przez dziecko potrzeb uczuciowych i rodzinnych przysposabiających, a powinna być traktowana równoważnie z naturalnym stosunkiem zachodzącym między rodzicami i dziećmi. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że trudności natury wychowawczej, choćby najpoważniejsze, jakie napotyka przysposabiający zasadniczo nie uzasadniają rozwiązania przysposobienia, a jest to przesłanka do zastosowania odpowiednich środków przez sąd opiekuńczy, chyba że trudności wychowawcze wytworzą taką sytuację między przysposabiającym a przysposobionym, że dobro dziecka będzie przemawiać za rozwiązaniem przysposobienia (por. uchwała SN z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75 oraz wyroki SN z dnia 6 września 1968 r., I CR 249/68, z dnia 17 czerwca 1970 r., II CR 227/70, z dnia 24 listopada 1971r., I CR 512/71, z dnia 5 kwietnia 1972 r., I CR 679/71, z dnia 16 lutego 1976 r., IV CR 10/76, z dnia 11 marca 1976 r., IV CR 29/76 i z dnia 8 stycznia 1981 r., II CR 574/80).

Wyrok SN z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 191/17

Standard: 10819 (pełna treść orzeczenia)

Przy ocenie przesłanki „ważnych powodów” w sprawie o rozwiązanie przysposobienia, badać i rozważać nie tylko takie okoliczności jak wystąpienie rozpadu więzi rodzicielskiej i jego przyczyny sprawcze, ich samoistność lub zależność od innego konfliktu ale również ówczesny i obecny wiek przysposobionego, proporcje okresu istnienia pozytywnych więzi i ich braku na skutek zerwania, aktualną sytuację rodzinną i osobistą stron, ich wzajemne stosunki, relacje przysposobionego z rodzicem biologicznym, realne prognozy wznowienia relacji rodzinnych, wreszcie celowość dalszego utrzymywania stosunku przysposobienia.

Zawarte w przepisie art. 125 k.r.o. pojęcie „ważne powody” z jednej strony wskazuje na cel ustawodawcy jakim jest utrzymanie stosunku rodzinnego nawiązanego poprzez przysposobienie, z drugiej – nakazuje jego rozwiązanie, jeżeli ich wystąpienie zostanie potwierdzone. Z natury rzeczy, z uwagi na złożoność stosunków rodzinnych i sytuacji życiowych, nie jest możliwe wskazanie katalogu takich przyczyn („powodów”). Znamiennym jednak jest pominięcie w wymienionym przepisie rozkładu więzi rodzinnej jako samoistnego ważnego powodu rozwiązania przysposobienia. Orzecznictwo Sądu Najwyższego wyinterpretowało go z istoty celu, do którego miało doprowadzić nawiązanie stosunku rodzinnego poprzez przysposobienie, wskazując przy tym na niedopuszczalność utożsamiania więzi między małżonkami oraz między przysposabiającym i przysposobionym (por. m.in. cyt. wyrok SN z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 369/00). 

Dokonując wykładni pojęcia ważne powody judykatura każdorazowo in casu odwoływała się do indywidualnych okoliczności sprawy, wskazując jakie czynniki legły u podstaw nawiązania i ustania więzi rodzinnych, czy doszło do ich rozpadu w relacji przysposabiający – przysposobiony, czy są pozytywne prognozy zmian oraz oceniało następstwa ewentualnego uwzględnienia powództwa. Podkreślano, że nie leży ani w interesie rodziny powstałej w wyniku przysposobienia ani w interesie społecznym utrzymywanie związków formalnych, de facto martwych, zwłaszcza jeżeli zostały one zastąpione więzią emocjonalną i społeczną z rodzicem biologicznym bądź osobą trzecią w kolejnym związku jednego z rodziców. Zwracano także uwagę, że dominująca w polskim prawie rodzinnym zasada dobra przysposobionego nie eliminuje potrzeby uwzględniania zasługującego na ochronę interesu przysposabiającego. 

Powyższe stanowisko podziela Sąd Najwyższy w obecnym składzie. Stwierdza jednak, że część poglądów doktryny i orzecznictwa, wyrażanych w określonej sytuacji historycznej (sieroctwo powojenne), społecznej (niewydolne rodziny wielodzietne, zapewnianie „dziedzica”) i obyczajowej (ostracyzm wobec dzieci pochodzących ze związków pozamałżeńskich) utraciła swą wagę i znaczenie.

 Wyrok SN z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CSK 219/12

Standard: 68311 (pełna treść orzeczenia)