Interes prawny w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. osoby, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości

Pojęcie zainteresowania (interesu prawnego) w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. w odniesieniu do współwłaściciela powinno być interpretowane podobnie na gruncie różnego typu spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym.

W postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2013 r., II CSK 445/12 Sąd Najwyższy, badając interes prawny współwłaściciela rzeczy w sprawie o zasiedzenie udziału przez innego współwłaściciela wskazał, że jest on uprawniony do wniesienia apelacji od postanowienia w przedmiocie zasiedzenia udziału w nieruchomości w zakresie niezależnym od przysługującego skarżącemu udziału we własności takiej rzeczy. W uzasadnieniu zwrócił uwagę na szczególny charakter prawny stosunku współwłasności wynikający z przepisów prawa materialnego, a z drugiej strony podkreślił, że dotychczasowy współwłaściciel rzeczy ma interes prawny, a tym samym gravamen, w prawidłowym określeniu kręgu osób będących rzeczywistymi, tj. z uwzględnieniem także przepisów o zasiedzeniu rzeczy, jej współwłaścicielami.

Interes prawny współwłaściciela w prawidłowym ustaleniu stosunku współwłasności i wysokości udziałów poszczególnych współwłaścicieli, jest szczególnie eksponowany w sprawach o zniesienie współwłasności, w których sąd rozstrzyga, między współwłaścicielami, spory o własność (art. 618 § 1 k.p.c.), w tym o wysokość udziałów w rzeczy wspólnej (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1979 r., III CZP 1/79), a także w odniesieniu do przysługiwania tytułu współwłasności określonego współwłaściciela (zob. uchwały SN z dnia 19 grudnia 1986 r., III CZP 92/86 oraz z dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 114/09), z tym że do momentu wszczęcia sprawy o zniesienie współwłasności tego rodzaju sprawy są rozpoznawane w procesie.

W wymienionych sprawach legitymacja procesowa współwłaściciela nie była kwestionowana także wówczas, gdy wynik sprawy nie wpływał na wielkość udziału we wspólnej rzeczy występującego z żądaniem współwłaściciela; interes prawny współwłaściciela był wywodzony z jego uprawnienia do prawidłowego ustalenia stosunku współwłasności.

Ze względu jednak na domniemanie prawne statuowane w art. 1025 § 2 k.c., współwłaściciel rzeczy, w postępowania o zniesienie współwłasności, nie może kwestionować w trybie art. 618 § 1 k.p.c. uprawnień następców prawnych po innym współwłaścicielu, jeśli legitymują się prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. W takiej sytuacji współwłaściciel może wystąpić z wnioskiem o uchylenie lub zmianę postanowienia spadkowego.

Współwłaściciel nieruchomości występujący z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po innym jej współwłaścicielu ma interes, w rozumieniu art. 1025 § 1 zd. 1 k.c., nie tylko w uzyskaniu w ogóle stwierdzenia nabycia spadku, ale również w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy - współwłaścicielu, zważywszy na to, że spadkobiercy staną się współwłaścicielami takiej nieruchomości. Dlatego też nie można ograniczać interesu prawnego współwłaściciela tylko do uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku, bez względu na jego treść. W przeciwnym wypadku nie mógłby wnieść środka odwoławczego od orzeczeń co do istoty sprawy, czy skargi kasacyjnej, a takich ograniczeń podmiotowych nie przewidują ogólne przepisy o postępowaniu nieprocesowym - art. 518 k.p.c. i art. 519 k.p.c., jak i regulujące postępowania o stwierdzenie nabycia spadku oraz o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia spadkowego.

W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy wskazywał, że krąg osób mających interes prawny w uzyskaniu prawidłowego stwierdzenia nabycia spadku, a tym samym w złożeniu wniosku o zmianę postanowienia spadkowego nie można ograniczyć do spadkobierców, wierzycieli spadkobierców i wierzycieli spadku. Interes prawny w złożeniu takiego wniosku może mieć także współwłaściciel przedmiotów wchodzących w skład spadku (zob. postanowienia z dnia 12 stycznia 1983 r., III CRN 218/82 i z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 433/07).

Postanowienie SN z dnia 7 października 2020 r., V CSK 560/18

Standard: 52285 (pełna treść orzeczenia)

Nie ma uniwersalnej reguły co do istnienia interesu prawnego w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. osoby, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości, a ocena czy może być ona uczestnikiem postępowania nieprocesowego musi być dokonana na tle konkretnej sprawy poddanej rozstrzygnięciu sądu. Jest to uzależnione od zakresu przysługujących tej osobie uprawnień i wpływu rozstrzygnięcia na ich wykonywanie.

Co do zasady w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że posiadacz zależny może być uczestnikiem postępowania, jeżeli jego wynik dotyczy jego praw, zwłaszcza wtedy gdy przysługuje mu prawo rzeczowe do nieruchomości (por. uchwały SN z dnia 28 grudnia 1974 r., III CZP 88/74 i z dnia 11 września 1991 r., III CZP 79/91, oraz postanowienia SN z dnia 30 stycznia 2001 r., I CKN 1359/00, z dnia 11 maja 2005 r., III CK 548/04 i z dnia 28 października 2011 r., I CZ 87/11).

Nie zasługuje na podzielenie stanowisko Sądu Okręgowego, że skarżąca, jako posiadacz zależny na rzecz którego ustanowiono prawo dożywotniego i nieodpłatnego użytkowania działki 17/2 w zakresie udziału przysługującego uczestnikowi A. P. nie ma interesu prawnego w przystąpieniu do sprawy o zniesienie współwłasności tej nieruchomości.

Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego uprawnienie skarżącej do korzystania z nieruchomości wypływa z prawa podmiotowego (ograniczonego prawa rzeczowego) a nie pozostaje jedynie w sferze faktów.

W przypadku ustanowienia użytkowania na udziale we współwłasności rzeczy użytkownik uprawniony jest do wykonywania uprawnień przysługujących współwłaścicielowi w ramach współwłasności, a dotyczących zarządu rzeczą wspólną oraz sposobu korzystania z niej. Charakter i treść tego prawa, którego wykonywanie wymaga zawarcia umowy o podział rzeczy quod usum, powoduje, że sposób rozstrzygnięcia o zniesieniu współwłasności będzie miał wpływ na sytuację skarżącej, skoro w toku tego postępowania dojdzie do zmiany właściciela nieruchomości.

Sam fakt, że zniesienie współwłasności nie spowoduje wygaśnięcia tego prawa, które będzie się utrzymywać na nowym przedmiocie powstałym w wyniku podziału lub połączenia, nie stoi na przeszkodzie przyjęciu, że sposób rozstrzygnięcia sprawy będzie miał pośredni wpływ na sytuację prawną skarżącej (por. uchwała SN z dnia 28 marca 1980 r., III CZP 11/80 oraz wyrok SN z dnia 18 czerwca 1976 r., III CRN 89/76,)

Postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 2019 r., II CZ 123/18

Standard: 24965 (pełna treść orzeczenia)