Postanowienie z dnia 1983-01-12 sygn. III CRN 218/82

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 218/82

Postanowienie z dnia 12 stycznia 1983 r.

1. Przewidziana w art. 510 § 1 k.p.c. możliwość odmowy dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie nie dotyczy wnioskodawcy, lecz innych zainteresowanych, którzy - stosownie do dyspozycji tego przepisu - mogą "wziąć udział w każdym stanie sprawy".
2. W rozumieniu art. 1025 § 1 k.c. oraz art. 669-679 k.p.c. zainteresowanymi w zgłoszeniu żądania stwierdzenia nabycia spadku zarówno w podstawowym trybie przewidzianym w art. 669-677 k.p.c., jak i w trybie szczególnym przewidzianym w art. 679 k.p.c. są nie tylko spadkobiercy lub ich następcy prawni, lecz także wszystkie inne osoby mające interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy, z czym wiążą się doniosłe skutki prawne, w szczególności przewidziane w art. 1025 § 2, art. 1027 i 1028 k.c.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: H. Dąbrowski, J. Niejadlik.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z wniosku Jana M. o zmianę stwierdzenia nabycia spadku na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 26 listopada 1980 r. i z dnia 12 stycznia 1982 r.

postanowił uchylić oba wyżej wymienione postanowienia Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 1 sierpnia 1980 r. i z dnia 13 października 1981 r. i sprawę przekazać temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o pobraniu opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

W sprawie III Ns.../80, toczącej się tylko z udziałem wnioskodawcy Jana K., Sąd Rejonowy w Szczecinie postanowieniem z dnia 28.I.1980 r. stwierdził, że spadek po Agnieszce S., zmarłej dnia 20.VII.1979 r., nabył z ustawy jej syn Jan K. Postanowienie to, które uprawomocniło się bez zaskarżenia, nie zawiera uzasadnienia, z okoliczności zaś pominięcia w treści sentencji postanowienia osoby zamieszkałego za granicą męża spadkodawczyni, Franciszka Wiktora S., który złożył dołączone do akt sprawy oświadczenie o zrzeczeniu się wszelkich roszczeń do majątku spadkowego na rzecz wnioskodawcy, można jedynie przypuszczać, że Sąd Rejonowy potraktował to oświadczenie jako odrzucenie spadku.

W odrębnej sprawie Jan M. wystąpił od Sądu Rejonowego w Szczecinie z wnioskiem o zmianę wyżej wymienionego prawomocnego postanowienia przez stwierdzenie, że spadek po Agnieszce S. nabyli po 1/2 części jej syn Jan K. oraz mąż Franciszek Wiktor S. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 1.VIII.1980 r., wydanym na posiedzeniu niejawnym, odmówił dopuszczenia wnioskodawcy do udziału w sprawie, uznał bowiem, że wnioskodawca, który pozostawał ze spadkodawczynią w konkubinacie, nie ma interesu prawnego w domaganiu się wspomnianej zmiany prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku, kwestia bowiem, czy poza Janem K. dziedziczy spadek jeszcze inna osoba, nie ma wpływu na ocenę zakresu praw spadkodawczyni do majątku nabytego w czasie trwania konkubinatu z wnioskodawcą. Sąd Wojewódzki w Szczecinie postanowieniem z dnia 26.XI.1980 r. oddalił zażalenie wnioskodawcy, uznał bowiem, że wnioskodawca nie jest legitymowany do złożenia wniosku, skoro nie jest ani spadkobiercą, ani wierzycielem Jana K., nie może być też traktowany jako wierzyciel spadku, wynik zaś postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie ma wpływu na wysokość udziału wnioskodawcy w majątku nabytym w czasie trwania konkubinatu. Po wydaniu tych postanowień Sąd Rejonowy, po przeprowadzeniu rozprawy, postanowieniem z dnia 13.X.1981 r. oddalił wniosek, w uzasadnieniu zaś przytoczył motywy zawarte w postanowieniu Sądu Wojewódzkiego z dnia 26.XI.1980 r. Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 12.I.1982 r. oddalił rewizję wnioskodawcy od ostatnio wymienionego postanowienia Sądu Rejonowego, w uzasadnieniu zaś powołał się na to, że prawomocną odmowę dopuszczenia wnioskodawcy do udziału w sprawie przesądza brak uprawnienia wnioskodawcy do wystąpienia z wnioskiem przewidzianym w art. 679 k.p.c. i zgodnie z dyspozycją art. 389 k.p.c. wiąże Sądy obu instancji.

W rewizji nadzwyczajnej z dnia 3.VII.1982 r. Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie wszystkich wydanych w niniejszej sprawie postanowień i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Oczywiście wadliwe było postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 1.VIII.1980 r., którym ten Sąd odmówił dopuszczenia wnioskodawcy do udziału w sprawie. Z treści art. 510 § 1 k.p.c. wynika, że przewidziana w nim możliwość odmowy dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie nie dotyczy wnioskodawcy, lecz innych zainteresowanych, którzy - stosownie do dyspozycji tego przepisu - mogą "wziąć udział w każdym stanie sprawy". Gdy chodzi o wnioskodawcę, to złożony przez niego wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego z powodu braku legitymacji czynnej ulegałby oddaleniu. Zasadą jest przy tym, że w sprawie, w której przewidziana jest rozprawa, taka zaś właśnie jest rozpoznawana sprawa (art. 679 § 1 w związku z art. 669 k.p.c.), oddalenie wniosku może nastąpić po przeprowadzeniu rozprawy. Wyjątkowo - w myśl art. 514 § 2 k.p.c. - sąd może oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeżeli z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy, jednakże taka oczywistość w sprawie niniejszej nie zachodzi. Z powyższych względów należy uznać, że odmowa dopuszczenia wnioskodawcy do udziału w sprawie, i to na posiedzeniu niejawnym, nastąpiła z rażącym naruszeniem wyżej wymienionych przepisów. Dlatego też Sąd Wojewódzki, oddalając zażalenie wnioskodawcy, które powinno być uwzględnione z wskazanych wyżej przyczyn, rażąco naruszył przepisy art. 387 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.

Skutkiem wymienionych wyżej uchybień było to, że pomimo prawomocnej odmowy dopuszczenia wnioskodawcy do udziału w sprawie Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę na rozprawie, po której przeprowadzeniu wniosek oddalił postanowieniem z dnia 13.X.1981 r., uznając brak uprawnienia wnioskodawcy do jego zgłoszenia, Sąd Wojewódzki zaś oddalił rewizję wnioskodawcy, aprobując tym samym stanowisko Sądu Rejonowego.

W tej nietypowej sytuacji, wytworzonej wskutek początkowych orzeczeń obu Sądów, odmawiających - wbrew przytoczonym wyżej przepisom - dopuszczenia wnioskodawcy do udziału w sprawie, oddalenie wniosku nastąpiło ostatecznie na mocy postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 13.X.1981 r., które uprawomocniło się wskutek oddalenia rewizji wnioskodawcy przez Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 12.I.1982 r. Od daty tego postanowienia do wniesienia rewizji nadzwyczajnej nie upłynął 6-miesięczny termin przewidziany w art. 421 § 2 k.p.c., wobec czego zasadność zakwestionowanego w rewizji nadzwyczajnej oddalenia wniosku podlega ocenie jedynie z punktu widzenia pierwszej z przewidzianych w art. 417 § 1 k.p.c. podstaw do nadzwyczajnej rewizji, mianowicie podstawy rażącego naruszenia prawa.

Sąd Najwyższy uznał, że oddalenie wniosku z powodu braku uprawnienia wnioskodawcy do jego złożenia nastąpiło z rażącym naruszeniem art. 679 § 1 k.p.c. Według podstawowej normy art. 1025 § 1 k.c. stwierdzenie nabycia spadku następuje na wniosek osoby mającej w tym interes. Żądanie takie można zrealizować w trybie określonym w art. 669-679 k.p.c. zamieszczonych pod wspólną nazwą "Stwierdzenie nabycia spadku". W rozumieniu art. 1025 § 1 k.c. oraz art. 679 § 1 k.p.c. zainteresowani w zgłoszeniu żądania stwierdzenia nabycia zarówno w podstawowym trybie przewidzianym w art. 669-677 k.p.c., jak i w trybie szczególnym, przewidzianym w art. 679 k.p.c., są nie tylko spadkobiercy lub ich następcy prawni, lecz także wszystkie inne osoby mające interes prawny w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy, z czym wiążą się doniosłe skutki prawne, w szczególności przewidziane w art. 1025 § 2, art. 1027 i 1028 k.c. Sądy obu instancji, bez uzasadnionej ku temu podstawy, ograniczyły krąg osób mających interes prawny w uzyskaniu prawidłowego stwierdzenia nabycia spadku, poprzez zastosowanie art. 679 k.p.c., do spadkobierców, wierzycieli spadkobierców i wierzycieli spadku. Tymczasem interes prawny w uzyskaniu takiego stwierdzenia może mieć także współwłaściciel przedmiotów wchodzących w skład spadku, a tym bardziej osoba, która z tytułu pozostawania w konkubinacie ze spadkodawczynią ma interes w tym, aby mogła dokonać różnego rodzaju wiążących rozliczeń z tytułu wspólnych w okresie konkubinatu przedsięwzięć majątkowych z wszystkimi rzeczywistymi spadkobiercami. Okoliczność, czy Jan K. jest jedynym, czy jednym z dwu spadkobierców, nie jest dla wnioskodawcy obojętna, choćby dlatego, że nie wszystkim podejmowanym przez Jana K. czynnościom w ramach wspomnianych rozliczeń można by przypisać skuteczność względem ewentualnego drugiego spadkobiercy, jako czynnościom zmierzającym do zachowania wspólnego prawa (art. 209 k.c.). Poza tym, w świetle twierdzeń wnioskodawcy oraz dołączonych akt spraw pomiędzy nim a Janem K., nie można wyłączyć, w stosunku do niektórych spornych praw, pozycji wnioskodawcy jako wierzyciela spadku.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy uznał oddalenie wniosku z tej tylko przyczyny, że wnioskodawca nie jest uprawniony do zgłoszenia tego wniosku w trybie art. 679 k.p.c., za nieuzasadnione, wobec czego na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Ze względu na podniesione przez Sąd Wojewódzki związanie stanowiskiem zajętym w postanowieniu tego Sądu z dnia 26.XI.1980 r. Sąd Najwyższy uchylił wszystkie wydane w sprawie postanowienia. Konsekwencją tego będzie merytoryczne rozpoznanie sprawy, a w szczególności ustosunkowanie się, w związku z zarzutami wnioskodawcy, do charakteru prawnego oświadczenia Franciszka Wiktora S. znajdującego się w aktach sprawy III Ns.../80 i skutków prawnych tego oświadczenia.

OSNC 1983 r., Nr 8, poz. 124