Uchwała z dnia 1991-09-11 sygn. III CZP 79/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 79/91

Uchwała z dnia 11 września 1991 r.

Przewodniczący: sędzia SN A. Wypiórkiewicz. Sędziowie SN: J. Gudowski (sprawozdawca), J. Suchecki.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Jana i Władysławy małż. B., Janiny O., z udziałem: Bolesława i Krystyny małż. S., Janiny L., Janiny S., Władysława Ś. i Jana Z. o wznowienie postępowania w sprawie sygn. akt (...) Jana i Władysławy małż. B. i Janiny O., po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Radomiu postanowieniem z dnia 21 czerwca 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy osoba korzystająca z cudzej nieruchomości w zakresie przechodu jest zainteresowanym - w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. - w sprawie o stwierdzenie nabycia prawa własności tej nieruchomości przez posiadacza samoistnego (uwłaszczenie)?"

podjął następującą uchwałę:

Osoba korzystająca z cudzej nieruchomości w zakresie przechodu nie jest zainteresowanym - w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. - w sprawie o stwierdzenie nabycia prawa własności tej nieruchomości przez posiadacza samoistnego.

Uzasadnienie

Przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Pracowmocnym postanowieniem z dnia 18 marca 1983 r., sygn. akt (...), Sąd Rejonowy w Kozienicach stwierdził, że Bolesław i Krystyna - małżonkowie S. nabyli nieodpłatnie z mocy prawa z dniem 4 listopada 1971 r. własność nieruchomości o powierzchni 4,14 ha, składającej się z działek nr 1, 99/1, 99/3, 99/5 i 99/6 położonych w S. Uczestnikami postępowania uwłaszczeniowego, obok wnioskodawcy Bolesława S., byli Janina L., Janina S., Władysław Ś., Władysław R. i Jan Z.

Z kolei wyrokiem z dnia 13 listopada 1990 r., sygn. akt (...), Sąd Rejonowy w Kozienicach - uwzględniając powództwo Bolesława S. i powołując się na tytuł własności w postaci postanowienia z dnia 19 marca 1983 r. - zakazał pozwanym Piotrowi i Elżbiecie B. przechodzenia przez działkę nr 1 stanowiącą część siedliska. Sąd orzekający oddalił zarazem zarzut pozwanych, jakoby przysługiwała im służebność przechodu przez wyżej wymienioną działkę.

W rewizji od powyższego wyroku pozwani - podtrzymując twierdzenie o istnieniu służebności oraz podając, że jej nabycie nastąpiło w wyniku zasiedzenia - wskazali, iż do Sądu Rejonowego w Kozienicach wpłynęła skarga rodziców pozwanego Jana i Władysławy B. oraz Janiny O., o wznowienie postępowania uwłaszczeniowego w sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem z dnia 18 marca 1983 r. W związku z tym zarzutem Sąd Wojewódzki w Radomiu, postanowieniem z dnia 5 marca 1991 r. zawiesił postępowanie rewizyjne.

W wymienionej wyżej skardze, inicjującej postępowanie w niniejszej sprawie na podstawie art. 524 § 2 k.p.c., skarżący podnieśli, że od 1945 r. korzystają z przejścia przez nieruchomość małżonków S. w związku z czym - jako bezpośrednim sąsiadom - przysługuje im "(...) przynajmniej prawo służebności, która powinna być ujawniona w postępowaniu uwłaszczeniowym (...)". Zarzucając pozbawienie ochrony swych praw, będące następstwem niebrania udziału w postępowaniu uwłaszczeniowym, autorzy skargi wnieśli o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem z dnia 18 marca 1983 r., uchylenie tego postanowienia w części dotyczącej działki nr 1 albo o ustalenie służebności przechodu przez tę działkę "(...) dla mieszkańców K. W. do drogi publicznej (...)".

Postanowieniem z dnia 18 lutego 1991 r. Sąd Rejonowy w Kozienicach skargę odrzucił. Zdaniem tego Sądu, skarżący jako sąsiedzi przedmiotowej nieruchomości powinni brać udział w postępowaniu uwłaszczeniowym i z mocy art. 408 k.p.c. przysługuje im skarga o wznowienie, uchybili jednak terminowi miesięcznemu z art. 407 k.p.c., biegnącemu dla nich od dnia 3 sierpnia 1990 r., tj. od dnia przesłuchania ich jako świadków w sprawie sygn. akt (...) z powództwa Piotra B. przeciwko małżonkom S. o ochronę posiadania będącego przedmiotem sporu prawa przechodu.

Przy rozpoznawaniu zażalenia skarżących od powyższego postanowienia, Sąd Wojewódzki w Radomiu powziął poważne wątpliwości wyrażające się w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. 510 § 1 k.p.c., mającego - wobec braku odmiennych uregulowań - zastosowanie także w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego w trybie ustawy z dnia 27 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.) oraz ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 81), zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Bazując na swobodzie interpretacyjnej, wynikającej z treści normatywnej przytoczonego przepisu, w orzecznictwie przyjęto powszechnie, że zainteresowanym pozostaje nie tylko ten, czyich praw wynik postępowania dotyczy bezpośrednio, ale także osoba wykazująca interes pośredni.

Taka wykładnia pojęcia "zainteresowany" uzasadnia wniosek, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości w trybie wymienionych ustaw zainteresowanym bezpośrednio jest posiadacz samoistny oraz dotychczasowy właściciel, natomiast za zainteresowanych pośrednio uważać należy np. osoby, które mają nieruchomość w posiadaniu z tytułu umowy albo na innej podstawie prawnej.

Fakt, że omawiane sprawy dotyczą własności nieruchomości - ze wszystkimi tego skutkami na gruncie prawa rzeczowego - przemawia za przyjęciem zainteresowania, o jakim mowa w art. 501 § 1 k.p.c. także w odniesieniu do osób, którym przysługują niektóre służebności gruntowe albo osobiste (np. służebność komunikacji, czerpania wody, wypasu itp.). Należy podkreślić, że źródłem zainteresowania staje się tutaj konkretne ograniczone prawo rzeczowe, uprawniające do korzystania z nieruchomości w określonym zakresie, pozostawione w mocy zgodnie z gwarancją ustawową ujętą w art. 10 przytoczonej wyżej ustawy z dnia 27 października 1971 r., a następnie w art. 4 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. Jest bowiem oczywiste, że zmiana właściciela, ewentualnie terytorialnego zasięgu prawa własności, w tym także np. przebiegu granic i konfiguracji nieruchomości - co w wyniku uwłaszczenia niejednokrotnie zachodzi - może mieć na byt, albo na zakres wspomnianego ograniczonego prawa rzeczowego, pośredni, a niekiedy nawet bezpośredni wpływ. Interes prawny uzasadniający uczestnictwo osoby, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe na cudzej nieruchomości, w sprawie o stwierdzenie nabycia własności tej nieruchomości przez posiadacza samoistnego wynika więc z samej istoty tego prawa, nie zależy natomiast - wbrew sugestii Sądu Wojewódzkiego formułującego pytanie prawne - od rozstrzygnięcia kwestii, czy orzekanie w postępowaniu uwłaszczeniowym o losie służebności jest dopuszczalne, czy nie.

Kwestia ta pozostaje na uboczu również z tego względu, że na tle okoliczności rozpoznawanej sprawy Sąd Wojewódzki słusznie odniósł swoje wątpliwości, skupiające się w przedstawionym zagadnieniu prawnym, nie do osoby, której przysługuje służebność gruntowa przechodu, lecz do osoby tylko korzystającej z cudzej nieruchomości w zakresie przechodu. Oceniając zainteresowanie takiej osoby w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego należy mieć na uwadze, że skoro jej uprawnienie do korzystania z gruntu nie wypływa z prawa podmiotowego (ograniczonego prawa rzeczowego), lecz pozostaje jedynie w sferze faktów, to wynik postępowania we wskazanej sprawie nie będzie dotyczył praw tej osoby. O zainteresowaniu w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. - wobec niespełnienia podstawowej przesłanki w tym przepisie określonej - nie może być zatem mowy (por. też motywy uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1988 r., III CZP 23/88, OSNCP 1989, z. 9, poz. 137).

Przeprowadzone wywody uzasadniają treść podjętej przez Sąd Najwyższy uchwały, należy jednak zaakcentować jeszcze na marginesie, że zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Wojewódzki wyniknęło dopiero na etapie rozpoznawania skargi o wznowienie postępowania w sprawie uwłaszczeniowej zakończonej prawomocnym postanowieniem co do jej istoty. Konieczne jest więc zaznaczenie, że wnoszący skargę, nie biorący udziału w sprawie, powinien - niezależnie od uzasadnienia przymiotu zainteresowanego - wykazać również, że został pozbawiony ważności działania oraz wyraźnie określić, na czym polegało naruszenie jego prawa (art. 524 § 2 k.p.c.; por. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1974 r., III CZP 88/74, OSNCP 1976, z. 1, poz. 4).

OSNC 1992 r., Nr 5, poz. 69