Uchwała z dnia 1986-12-19 sygn. III CZP 92/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 92/86

Uchwała z dnia 19 grudnia 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Niejadlik, Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Józefy H. przeciwko Stanisławowi C. i Marii S. o unieważnienie umowy notarialnej po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Opolu postanowieniem z dnia 10 listopada 1986 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c.:

"Czy spór o ustalenie nieważności umowy darowizny między współwłaścicielami, którego wynik może mieć znaczenie dla określenia przedmiotu współwłasności, należy do sporów w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c.?"

podjął następującą uchwałę:

Spór co do ważności umowy darowizny udziału w rzeczy wspólnej toczący się pomiędzy współwłaścicielami jest sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c.

Uzasadnienie

Powódka Józefa H. wniosła o uznanie za nieważną umowy, mocą której pozwany Stanisław C. darował pozwanej Marii S. udział wynoszący 1/3 część we własności zabudowanej nieruchomości o powierzchni 0,0863 ha, położonej w P. przy ul. Marchlewskiego 13, dla której w PBN w P. prowadzona jest księga wieczysta Kw Nr (...). Powódka twierdzi, że udział we własności nieruchomości, będący przedmiotem darowizny, wchodził w skład majątku wspólnego Stanisława C. i jego zmarłej żony Adeli C., której następcami prawnymi są mąż i pięcioro dzieci. Stanisław C. rozporządził zatem składnikiem majątkowym nie będąc jego wyłącznym właścicielem.

Sąd Rejonowy w Prudniku postanowieniem z dnia 13 września 1986 r., wydanym na podstawie art. 618 § 2 k.p.c., przekazał sprawę do rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności wymienionej wyżej nieruchomości. Sprawa ta toczy się przed Sądem Rejonowym w Prudniku z udziałem m.in. Józefy H., Stanisława C. i Marii S. jako współwłaścicielki nieruchomości.

Przy rozpoznaniu zażalenia pozwanych na powyższe postanowienie Sądowi Wojewódzkiemu w Opolu nasunęło się - przytoczone na wstępie, budzące poważne wątpliwości - zagadnienie prawne, które Sąd ten przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne nie było bezpośrednio rozstrzygnięte w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Także w doktrynie brak jest wypowiedzi odnoszących się wprost do sytuacji objętej tym zagadnieniem. Rozstrzygając je Sąd Najwyższy miał na względzie, co następuje:

Dążenie do skoncentrowania w postępowaniu o zniesienie współwłasności wszystkich sporów, jakie wynikają między współwłaścicielami na tle łączącego ich stosunku współwłasności, znalazło wyraz w przepisie art. 618 k.p.c. Rodzaje sporów, które rozstrzyga sąd w postępowaniu o zniesienie współwłasności, zostały ogólnie wymienione w § 1 powołanego przepisu. Są wśród nich spory "o prawo własności", to znaczy spory dotyczące kwestii, czy własność rzeczy przysługuje - poza uprawnionymi - także osobie podającej się za współwłaściciela, oraz spory o wysokość udziałów w rzeczy wspólnej. Jest przy tym bez znaczenia, na jakiej podstawie faktycznej i prawnej formułowane są zarzuty kwestionujące prawo współwłaściciela i jaką postać może przybrać roszczenie oparte na tych zarzutach. Sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c. jest każdy spór toczący się pomiędzy współwłaścicielami, w wyniku rozstrzygnięcia którego może okazać się, że osoba występująca jako współwłaściciel rzeczy, do której należy określony w niej udział, nie jest w ogóle współwłaścicielem, lub że przysługuje jej udział w rzeczy w innej wysokości. Do sporów takich należą na przykład spory dotyczące zasiedzenia przez jednego ze współwłaścicieli całej rzeczy wspólnej lub jej części (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69 zawierająca wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne - OSNCP 1970, z. 3, poz. 39) oraz spory o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1981 r. I CZ 101/81 - OSNCP 1982, z. 11-12, poz. 172). Również spór co do ważności umowy darowizny udziału w rzeczy wspólnej, toczący się pomiędzy współwłaścicielami, jest sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c. Konsekwencją rozstrzygnięcia takiego sporu - niezależnie od podstawy faktycznej i prawnej zarzutu nieważności umowy darowizny - jest mianowicie uznanie, że dana osoba (darczyńca lub obdarowany) jest współwłaścicielem rzeczy, tzn. że także osobie tej przysługuje - poza uprawnionymi - prawo własności rzeczy i określenie, jaka jest wielkość należącego do niej udziału w rzeczy wspólnej, oraz uznanie, że inna osoba (darczyńca lub obdarowany) nie jest w ogóle współwłaścicielem, lub że wielkość jej udziału w rzeczy wspólnej jest mniejsza aniżeli uprzednio określona.

Skoro toczący się pomiędzy współwłaścicielami spór co do ważności umowy darowizny udziału w rzeczy wspólnej jest sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c., podlega on rozstrzygnięciu - stosownie do powołanego przepisu - w postępowaniu o zniesienie współwłasności, przy czym sąd może w tym przedmiocie wydać postanowienie wstępne. Z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności odrębne postępowanie w sprawie obejmującej taki spór jest niedopuszczalne. Sprawę taką będącą w toku przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności (art. 618 § 2 k.p.c.).

OSNC 1988 r., Nr 1, poz. 9