Uchwała z dnia 1980-03-28 sygn. III CZP 11/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 11/80

Uchwała z dnia 28 marca 1980 r.

Przewodniczący: Sędzia SN K. Olejniczak (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Bryl, S. Rudnicki.

Sąd Najwyższy, z powództwa Anny A. przeciwko Grzegorzowi i Ninie małżonkom L. o określenie sposobu wykonywania prawa użytkowania, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 28 grudnia 1979 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy w świetle treści art. 252 i 253 k.c. dopuszczalne jest ustanowienie użytkowania na idealnej części zabudowanej nieruchomości miejskiej, a w wypadku odpowiedzi twierdzącej, czy taki użytkownik może na podstawie art. 251 k.c. w zw. z art. 206 k.c. domagać się określenia przez sąd sposobu korzystania z tej nieruchomości (podział quoad usum), jeżeli współposiadającymi nieruchomości są jej właściciele?"

uchwalił:

Dopuszczalne jest ustanowienie użytkowania na idealnej części nieruchomości miejskiej. Realizacja uprawnień użytkownika może nastąpić w takim wypadku na podstawie analogicznego stosowania przepisów art. 195, 199-204 i 206 k.c.

Uzasadnienie

Aktem notarialnym ustanowione zostało na rzecz Anny A. użytkowanie 1/3 części nieruchomości miejskiej o powierzchni 10 arów zabudowanej domem mieszkalnym. W sprawie niniejszej powódka twierdziła, że zajmowane przez nią pomieszczenia nie pozostają w proporcji do przysługującego jej prawa i domagała się nakazania stronie pozwanej wydania jej dalszych pomieszczeń.

Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim powództwo oddalił uznając, iż w zasadzie powierzchnia zajmowana przez powódkę odpowiada 1/3 ogólnej powierzchni nieruchomości.

Na skutek rewizji powódki Sąd Wojewódzki w Białymstoku przedstawił Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne rozważane było w piśmiennictwie prawniczym, przy czym wyrażane w nim poglądy nie były jednolite. Zdaniem Sądu Najwyższego, należy się przychylić do poglądu dopuszczającego możliwość ustanowienia użytkowania na idealnej części nieruchomości. Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące użytkowania nie zawierają wyraźnego w tym względzie uregulowania, jednakże za prezentowanym w niniejszej uchwale stanowiskiem przemawiają argumenty wynikające z innych przepisów kodeksu cywilnego. W szczególności wniosek taki należy wyprowadzić z przepisu art. 140 k.c. przewidującego m.in. prawo właściciela do rozporządzenia rzeczą.

W świetle tego przepisu nie budzi wątpliwości prawo właściciela do zbycia nie tylko całej rzeczy, lecz również jej ułamkowej części. Skoro zatem właściciel może zbyć ułamkową część nieruchomości, brak jest przekonujących argumentów, które miałyby ograniczać go w prawie do obciążania użytkowaniem ułamkowej części nieruchomości. Uprawnieniu zatem właściciela do czynności rozporządzającej, jaką jest zbycie udziału w rzeczy, przeciwstawia się ograniczenie go w prawie do czynności nie idącej tak daleko, gdyż polegającej jedynie na obciążeniu idealnej części nieruchomości. Ograniczenie takie musiałoby wynikać z wyraźnej normy prawnej, tak jak to wynika z art. 190 § 2 pr. rzecz. utrzymanego w mocy w art. III pkt 3 przepisów wprowadzających kodeks cywilny, dopuszczającego obciążenie hipoteką części ułamkowej nieruchomości tylko w wypadku, gdy stanowi udział współwłaściciela. Ustanowieniu użytkowania na ułamkowej części nieruchomości nie sprzeciwia się również istota prawa użytkowania. Prawo to wedle poglądów doktryny jest prawem rzeczowym podzielnym, z czego wynika, że z jednej strony może ono przysługiwać kilku osobom w częściach ułamkowych, z drugiej zaś może przedstawiać się w ten sposób, że istnieje ono na idealnej części rzeczy, a własność pozostałej części pozostaje nieograniczona.

Prezentowanego stanowiska nie podważa przepis art. 253 § 2 k.c. stanowiący, że wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części. Cytowanemu przepisowi należy bowiem przypisać takie znaczenie, że w wypadku jego braku dopuszczalność wykonywania użytkowania na fizycznie wydzielonej części nieruchomości, a nie na całej nieruchomości, musiałaby budzić w świetle art. 252 w zw. z art. 46 § 1 k.c. uzasadnione wątpliwości.

Ustanowieniu użytkowania na ułamkowej części nieruchomości nie stoi na przeszkodzie brak przepisów, które by w sposób bezpośredni regulowały realizację w takim wypadku praw użytkownika w stosunku do właściciela nieruchomości. W zakresie bowiem praw użytkownika polegających na używaniu rzeczy i pobieraniu jej pożytków sytuacja użytkownika nie różni się od sytuacji, w jakiej znajduje się współwłaściciel nieruchomości. Każdy z nich jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w zakresie nie kolidującym z prawem pozostałych współwłaścicieli. W zakresie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków użytkownikowi ułamkowego udziału będą przysługiwały takie uprawnienia, jakie przysługują współwłaścicielom w czasie trwania stosunku współwłasności, w tym bowiem zakresie uprawnienia użytkownika ułamkowego udziału są analogiczne do uprawnień współwłaściciela. Prawo użytkowania, jako ograniczone prawo rzeczowe, jest prawem bezwzględnym i wynikające z niego uprawnienia są skuteczne względem właściciela nieruchomości. Analogiczne stosowanie cytowanych w uchwale przepisów w celu realizacji przez użytkownika ułamkowej części nieruchomości jego praw uzasadnia ponadto odpowiednie stosowanie uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 28 września 1963 r. III CO 33/62 (OSNCP 1964, poz. 22) zawierającej wytyczne w sprawie stosowania przepisów z art. 78, 82-85 i 90 prawa rzeczowego, która mutatis articulis zachowała aktualność pod rządem obowiązującego prawa.

Mając powyższe względy na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.

OSNC 1980 r., Nr 7-8, poz. 139