Wyrok z dnia 2025-03-20 sygn. C-365/23

Numer BOS: 2227861
Data orzeczenia: 2025-03-20
Rodzaj organu orzekającego: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Najważniejsze fragmenty orzeczenia w Standardach:

Abuzywność zobowiązania małoletniego sportowca do świadczenia procentowego udziału w wynagrodzeniu z chwilą rozpoczęcia przez niego zawodowego uprawiania sportu w zamian za wsparcie rozwoju i kariery małoletniego sportowca
Status konsumenta małoletniego „obiecującego” zawodnika, reprezentowanego przez rodziców z przedsiębiorstwem wspierającym młode talenty
Wymóg przejrzystości warunku umownego do postanowienia dotyczącego głównego przedmiotu umowy (art. 4 ust. 2 D 93/13)
Wymóg prostego i zrozumiałego języka; In dubio pro konsument
Wymóg przejrzystości w odniesieniu do skutków finansowych zobowiązań, które zależą od zdarzeń przyszłych, nieprzewidywalnych i niezależnych od woli tego przedsiębiorcy
Ocena nieuczciwego charakteru warunku umownego przy uwzględnieniu dobrej wiary, równowagi i przejrzystości warunku umownego sformułowanego przez przedsiębiorę
Konsekwencje abuzywności umownego postanowienia
Stwierdzenie przez sąd nieważność całej umowy w razie uznania nieuczciwego charakteru warunku umowy
Dobro dziecka jako wartość konstytucyjna; nadrzędny interes dziecka
Ocena statusu „konsumenta” z chwili zawarcia umowy

WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)

z dnia 20 marca 2025 r.

Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 93/13/EWG – Zakres stosowania – Artykuł 2 lit. b) – Artykuł 3 ust. 1 – Artykuł 4 ust. 2 – Artykuł 5 – Artykuł 6 ust. 1 – Artykuł 8a – Umowa adhezyjna – Umowa zawarta pomiędzy przedsiębiorcą świadczącym usługi w zakresie rozwoju sportowego i wsparcia w karierze a małoletnim „obiecującym” zawodnikiem reprezentowanym przez rodziców – Warunek ustanawiający obowiązek zapłaty na rzecz tego przedsiębiorcy wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodu uzyskanego przez tego sportowca w ciągu kolejnych piętnastu lat – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuły 17 i 24 – Prawo własności – Prawa dziecka

W sprawie C-365/23 [Arce](i)

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Augstākā tiesa (Senāts) (sąd najwyższy, Łotwa) postanowieniem z dnia 7 czerwca 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 9 czerwca 2023 r., w postępowaniu:

SIA „A”

przeciwko

TRYBUNAŁ (piąta izba),

w składzie: I. Jarukaitis (sprawozdawca), prezes czwartej izby, pełniący obowiązki prezesa piątej izby, D. Gratsias i E. Regan, sędziowie,

rzecznik generalny: A. Rantos,

sekretarz: A. Lamote, administratorka,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 13 czerwca 2024 r.,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

– w imieniu SIA „A” – A. Bitāns, advokāts,

– w imieniu C – I. Grunte, advokāts,

– w imieniu D oraz E – G. Madelis, jurists, oraz K. Salmgrieze, advokāte,

– w imieniu rządu łotewskiego – E. Bardiņš, J. Davidoviča oraz K. Pommere, w charakterze pełnomocników,

– w imieniu Komisji Europejskiej – I. Rubene oraz N. Ruiz García, w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 4 października 2024 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 lit. b), art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 5 i art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29), art. 8a dyrektywy 93/13, zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. (Dz.U. 2011, L 304, s. 64), a także art. 17 ust. 1 i art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”).

2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy SIA „A”, spółką z ograniczoną odpowiedzialnością prawa łotewskiego, której przedmiotem jest zapewnienie rozwoju sportowców na Łotwie, a C, D i E w przedmiocie żądania zapłaty wynagrodzenia w wykonaniu umowy o świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery sportowej.

Ramy prawne

Prawo Unii

Karta

3 Artykuł 17 Karty, zatytułowany „Prawo własności”, stanowi w ust. 1:

„Każdy ma prawo do władania, używania, rozporządzania i przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym, w przypadkach i na warunkach przewidzianych w ustawie, za słusznym odszkodowaniem za jej utratę wypłaconym we właściwym terminie. Korzystanie z mienia może podlegać regulacji ustawowej w zakresie, w jakim jest to konieczne ze względu na interes ogólny”.

4 Artykuł 24 Karty tego rozporządzenia, zatytułowany „Prawa dziecka”, stanowi w ust. 2:

„We wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka”.

5 Artykuł 51 Karty, dotyczący zakresu jej stosowania, ma następujące brzmienie:

„1. Postanowienia niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Szanują one zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w traktatach.

2. Niniejsza Karta nie rozszerza zakresu zastosowania prawa Unii poza kompetencje Unii, nie ustanawia nowych kompetencji ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w traktatach”.

Dyrektywa 93/13

6 Zgodnie z motywami dziesiątym, trzynastym i szesnastym dyrektywy 93/13:

„[B]ardziej skuteczną ochronę konsumenta można osiągnąć poprzez przyjęcie jednolitych norm prawnych dotyczących nieuczciwych warunków; powyższe normy powinny odnosić się do wszelkich umów zawieranych pomiędzy sprzedawcami lub dostawcami [przedsiębiorcami] a konsumentami; przy czym niniejsza dyrektywa nie będzie dotyczyła między innymi umów o pracę, umów dotyczących sukcesji praw, umów dotyczących praw z zakresu prawa rodzinnego oraz umów dotyczących tworzenia i organizowania spółek lub porozumień partnerskich;

[…]

zakłada się, iż obowiązujące w państwach członkowskich przepisy ustawowe i wykonawcze, które bezpośrednio lub pośrednio ustalają warunki umów konsumenckich, nie zawierają nieuczciwych warunków; w związku z tym nie wydaje się konieczne rozpatrywanie warunków umownych, które są zgodne z obowiązującymi przepisami ustawowymi lub wykonawczymi oraz zgodne z zasadami lub postanowieniami konwencji międzynarodowych, których stronami są państwa członkowskie lub Wspólnota; użyte w art. 1 ust. 2 sformułowanie »obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze« obejmuje również zasady, które zgodnie z prawem będą stosowane między umawiającymi się stronami, z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień;

[…]

ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy, zgodnie z wybranymi ogólnymi kryteriami, zwłaszcza w przypadku działalności dotyczącej sprzedaży lub dostaw o charakterze publicznym, zapewniającej usługi o charakterze powszechnym, przy uwzględnieniu solidarności między użytkownikami, mus[i] być uzupełnion[a] środkami umożliwiającymi dokonanie ogólnej oceny różnych interesów; stanowi to wymóg działania w dobrej wierze; przy dokonywaniu oceny działania w dobrej wierze będzie brana pod uwagę zwłaszcza siła pozycji przetargowej stron umowy, a w szczególności, czy konsument był zachęcany do wyrażenia zgody na warunki umowy i czy towary lub usługi były sprzedane lub dostarczone na specjalne zamówienie konsumenta; sprzedawca lub dostawca spełnia wymóg działania w dobrej wierze, jeżeli traktuje on drugą stronę umowy w sposób sprawiedliwy i słuszny, należycie uwzględniając jej prawnie uzasadnione roszczenia”.

7 Artykuł 1 ust. 1 tej dyrektywy stanowi:

„Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą [przedsiębiorcą] a konsumentem”.

8 Zgodnie z art. 2 wspomnianej dyrektywy:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

a) »nieuczciwe warunki« oznaczają warunki umowne zdefiniowane w art. 3;

b) »konsument« oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem;

c) »sprzedawca lub dostawca [przedsiębiorca]« oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach dotyczących handlu, przedsiębiorstwa lub zawodu, bez względu na to, czy należy do sektora publicznego czy prywatnego”.

9 Artykuł 3 ust. 1 i 2 tej dyrektywy stanowi:

„1. Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

2. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim”.

10 Artykuł 4 dyrektywy 93/13 stanowi:

„1. Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna.

2. Ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem”.

11 Artykuł 5 owej dyrektywy przewiduje:

„W przypadku umów, w których wszystkie lub niektóre z przedstawianych konsumentowi warunków wyrażone są na piśmie, warunki te muszą zawsze być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem. Wszelkie wątpliwości co do treści warunku należy interpretować na korzyść konsumenta. Powyższa zasada interpretacji nie ma zastosowania w kontekście procedury ustanowionej w art. 7 ust. 2”.

12 Artykuł 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców [przedsiębiorców] z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

13 Artykuł 8 tej dyrektywy stanowi:

„W celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z traktatem w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą”.

14 Dyrektywa 2011/83 zmieniła dyrektywę 93/13 poprzez dodanie do niej art. 8a. Artykuł ten przewiduje w ust. 1:

„W przypadku gdy państwo członkowskie przyjmuje przepisy zgodnie z art. 8, informuje ono Komisję o tych przepisach, jak również o wszelkich późniejszych zmianach, w szczególności w przypadku gdy przepisy te:

– rozszerzają zakres oceny nieuczciwego charakteru na postanowienia umowne wynegocjowane indywidualnie lub na relację ceny lub wynagrodzenia [lub]

– zawierają wykaz postanowień umownych, które są uznawane za nieuczciwe”.

Dyrektywa 2005/29/WE

15 Artykuł 5 ust. 3 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz.U. 2005, L 149, s. 22) stanowi:

„Praktyki handlowe, które mogą w sposób istotny zniekształcić zachowanie gospodarcze wyłącznie dającej się jednoznacznie zidentyfikować grupy konsumentów szczególnie podatnej na tę praktykę lub na produkt, którego ona dotyczy, ze względu na niepełnosprawność fizyczną lub umysłową, wiek lub łatwowierność, w sposób racjonalnie możliwy do przewidzenia przez przedsiębiorcę, oceniane są z perspektywy przeciętnego członka tej grupy. Pozostaje to bez uszczerbku dla powszechnej i zgodnej z prawem praktyki reklamowej polegającej na wygłaszaniu przesadzonych twierdzeń lub twierdzeń, których nie należy rozumieć dosłownie”.

Prawo łotewskie

Kodeks cywilny

16 Artykuł 186 Civillikums (kodeksu cywilnego) stanowi, że rodzice wspólnie reprezentują dzieci w stosunkach osobistych i majątkowych (reprezentacja łączna).

17 Zgodnie z art. 223 tego kodeksu:

„Ojciec i matka są naturalnymi opiekunami swoich małoletnich dzieci na mocy prawa do pieczy”.

18 Artykuł 293 wspomnianego kodeksu stanowi:

„Opiekun może w sprawach dotyczących małoletniego i w jego interesie zawierać wszelkiego rodzaju umowy oraz przyjmować i dokonywać płatności. Wszystkie te czynności wiążą małoletniego, o ile opiekun działał w dobrej wierze i w granicach należytego zarządzania finansami, nie wiążąc małoletniego po osiągnięciu przez niego pełnoletności, chyba że zachodzą szczególne potrzeby”.

19 Zgodnie z art. 1408 tego kodeksu:

„Małoletni nie mają zdolności do czynności prawnych”.

Ustawa o ochronie praw konsumentów

20 Artykuł 1 Patērētāju tiesību aizsardzības likums (ustawy o ochronie praw konsumentów) z dnia 1 kwietnia 1999 r. (Latvijas Vēstnesis 1999, nr 104/105), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym, zatytułowany „Pojęcia użyte w niniejszej ustawie”, stanowi:

„W rozumieniu niniejszej ustawy stosuje się następujące definicje:

[…]

3) konsument – każda osoba fizyczna, która wyraża wolę nabycia towarów lub usług w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, nabywa te towary lub usługi lub może je nabyć lub z nich korzystać;

4) usługodawca – każda osoba, która w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej świadczy usługi na rzecz konsumenta;

[…]”.

21 Artykuł 6 tej ustawy, zatytułowany „Nieuczciwe warunki umowne”, przewiduje:

„[…]

(2) Warunki umowy muszą być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

(3) Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, są nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

[…]

(8) Nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez producentów, sprzedawców lub dostawców usług z konsumentami nie są wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części obowiązuje strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

[…]”.

22 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2014 r. (Latvijas Vēstnesis 2014, nr 92) wprowadziła do art. 6 ustawy o ochronie konsumentów ust. 2² o następującym brzmieniu:

„Postanowienia niniejszego artykułu nie mają zastosowania do warunków umownych, które określają przedmiot umowy lub które dotyczą relacji ceny lub wynagrodzenia do towaru lub usługi, o ile warunki te są wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. […]”.

Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

23 Spółka A oferuje sportowcom szereg usług wspierających rozwój ich umiejętności zawodowych i kariery zawodowej.

24 W dniu 14 stycznia 2009 r. spółka A zawarła z C, małoletnim dzieckiem, wówczas w wieku 17 lat, reprezentowanym przez D i E, jego rodziców, umowę o świadczenie usług wsparcia rozwoju sportowego i kariery C, który nie był jeszcze sportowcem zawodowym, w celu zapewnienia mu pomyślnego przebiegu jego kariery zawodowej w dziedzinie koszykówki (zwaną dalej „umową z dnia 14 stycznia 2009 r.”). Wspomniana umowa została zawarta na okres 15 lat, czyli do dnia 14 stycznia 2024 r.

25 Umowa z dnia 14 stycznia 2009 r. przewidywała, że spółka A będzie świadczyć na rzecz C całą gamę usług, w tym w zakresie szkolenia i treningu, medycyny sportu i wsparcia psychologa sportu, wsparcia kariery zawodowej, zawierania umów między sportowcem a klubami, marketingu, usług prawnych lub rachunkowości. W zamian, zgodnie z pkt 6.1 tej umowy, C zobowiązał się do zapłaty na rzecz A wynagrodzenia równego 10 % wszystkich dochodów netto, które uzyska on w okresie obowiązywania umowy, powiększonych o podatek od wartości dodanej obowiązujący na Łotwie, pod warunkiem że kwota tych dochodów wyniesie co najmniej 1500 EUR miesięcznie.

26 W dniu 29 czerwca 2020 r., uznawszy, że wynagrodzenie przewidziane w umowie z dnia 14 stycznia 2009 r. za usługi świadczone na rzecz C nie zostało zapłacone, spółka A wniosła do sądów łotewskich powództwo o zasądzenie od pozwanych w postępowaniu głównym na jej rzecz kwoty 1 663 777,99 EUR, odpowiadającej 10 % kwoty dochodów C pochodzących z umów zawartych z klubami sportowymi.

27 Sąd pierwszej instancji, a następnie sąd apelacyjny oddaliły powództwo spółki A ze względu na to, że umowa z dnia 14 stycznia 2009 r. nie była zgodna z przepisami krajowymi dotyczącymi ochrony praw konsumentów, a w szczególności że warunek zobowiązujący C do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % jego dochodów przez cały okres obowiązywania tej umowy był nieuczciwy.

28 Spółka A wniosła skargę kasacyjną do Augstākā tiesa (Senāts) (sądu najwyższego, Łotwa), który jest sądem odsyłającym. Spółka ta podniosła, że przepisy krajowe dotyczące ochrony praw konsumentów nie mają znaczenia w niniejszej sprawie, ponieważ umowa z dnia 14 stycznia 2009 r. należy do kategorii umów „obiecującego młodego” sportowca, do których przepisy te nie mają zastosowania. Spółka A wniosła również o skierowanie do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

29 Sąd odsyłający zauważa, że o ile Trybunał wielokrotnie dokonywał już wykładni pojęcia „konsumenta”, o tyle dotychczas nie badał kwestii, czy przepisy dotyczące ochrony praw konsumentów mają zastosowanie w dziedzinie sportu. Gdyby tak było, sąd odsyłający jest zdania, że okoliczność, iż, tak jak w niniejszej sprawie, działalność młodego sportowca nabywa po zawarciu rozpatrywanej umowy o świadczenie usług charakteru zawodowego, jest pozbawiona znaczenia i nie może uniemożliwić zainteresowanemu powołania się na status „konsumenta” w rozumieniu dyrektywy 93/13.

30 Sąd ten wskazuje również na różnice występujące w orzecznictwie państw członkowskich, które to różnice z jego punktu widzenia uzasadniają konieczność zwrócenia się z pytaniami prejudycjalnymi w tej kwestii.

31 I tak, w wyroku z dnia 23 maja 2019 r. cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu, Francja) orzekł, że koszykarz, który jako przyszły zawodnik zawarł z agencją sportową umowę o świadczenie usług, na podstawie której agencja ta zobowiązała się do prowadzenia w imieniu sportowca negocjacji z klubami sportowymi w celu zakontraktowania koszykarza, w zamian za co koszykarz zobowiązał się zapłacić agencji określoną kwotę odpowiadającą części kwoty umów zawartych w wyniku tej współpracy, działał jako konsument, a nie jako przedsiębiorca. Natomiast w wyroku z dnia 7 listopada 2002 r. Oberlandesgericht München (wyższy sąd krajowy w Monachium, Niemcy), orzekając w przedmiocie sporu między młodym tenisistą a agencją sportową, który dotyczył umowy o świadczenie usług podobnej do umowy rozpatrywanej w postępowaniu głównym, nie zastosował do tego stosunku prawnego przepisów dotyczących ochrony konsumentów.

32 Sąd odsyłający przedstawia również inne wątpliwości, w szczególności dotyczące tego, czy warunek taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym można uznać za wyrażony prostym i zrozumiałym językiem oraz czy powoduje on znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron w rozumieniu, odpowiednio, art. 5 i art. 3 dyrektywy 93/13.

33 W tych okolicznościach Augstākā tiesa (Senāts) (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1) Czy umowa o świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery sportowca zawarta pomiędzy z jednej strony przedsiębiorcą prowadzącym działalność zawodową w zakresie rozwoju i szkolenia sportowców a z drugiej strony osobą małoletnią reprezentowaną przez rodziców, która w chwili zawarcia umowy nie wykonywała działalności zawodowej w dziedzinie sportu, jest objęta zakresem stosowania dyrektywy [93/13]?

2) W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze, czy dyrektywa 93/13 stoi na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, które dokonuje wykładni przepisów transponujących tę dyrektywę do prawa krajowego w taki sposób, że zawarte w niej przepisy dotyczące ochrony konsumentów mają zastosowanie również do takich umów?

3) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze lub drugie, czy sąd krajowy może poddać ocenie pod kątem nieuczciwości na podstawie art. 3 dyrektywy 93/13 warunek umowny, który przewiduje, że w zamian za świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery w konkretnej dyscyplinie sportu określonej w umowie młody sportowiec zobowiązuje się do uiszczania opłaty w wysokości 10 % dochodu, który będzie otrzymywał w ciągu kolejnych 15 lat, i nie uznać takiego warunku za jeden z warunków, które nie podlegają ocenie pod kątem nieuczciwości na podstawie art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13?

4) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie trzecie, czy warunek umowny, który przewiduje, że w zamian za świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery sportowca określonych w umowie młody sportowiec zobowiązuje się do uiszczania opłaty w wysokości 10 % dochodu, który będzie otrzymywał w ciągu kolejnych 15 lat, należy uznać za wyrażony prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu art. 5 dyrektywy 93/13, biorąc pod uwagę, że w chwili zawarcia umowy młody sportowiec nie dysponował jasnymi informacjami na temat wartości świadczonej usługi i kwoty do zapłaty za tę usługę, co umożliwiłoby mu ocenę konsekwencji finansowych, które mogą dla niego wyniknąć?

5) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie trzecie, czy warunek umowny, który przewiduje, że w zamian za świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery sportowca określonych w umowie młody sportowiec zobowiązuje się do uiszczania opłaty w wysokości 10 % dochodu, który będzie otrzymywał w ciągu kolejnych 15 lat, należy zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 uznać za warunek, który powoduje znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, ponieważ postanowienie to nie wiąże wartości świadczonej usługi z kosztami ponoszonymi przez konsumenta?

6) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie piąte, czy orzeczenie sądu krajowego obniżające kwotę, którą konsument może być zobowiązany zapłacić na rzecz usługodawcy, do wysokości rzeczywistych kosztów poniesionych przez usługodawcę w związku ze świadczeniem usług na rzecz konsumenta na podstawie umowy byłoby sprzeczne z wymogami art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13?

7) W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie trzecie i w przypadku gdy warunek umowny, który przewiduje, że w zamian za świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery sportowca określonych w umowie młody sportowiec zobowiązuje się do uiszczania opłaty w wysokości 10 % dochodu, który będzie otrzymywał w ciągu kolejnych 15 lat, nie podlega ocenie pod kątem nieuczciwego charakteru zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, czy sąd krajowy, stwierdziwszy, że wysokość wynagrodzenia jest w sposób oczywisty nieproporcjonalna do wkładu wniesionego przez usługodawcę, może jednak uznać taki warunek umowny za nieuczciwy na podstawie prawa krajowego?

8) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie siódme, czy w przypadku umowy konsumenckiej zawartej w czasie, gdy art. 8a [dyrektywy 93/13, zmienionej dyrektywą 2011/83] nie wszedł jeszcze w życie, należy uwzględnić informacje przekazane przez państwo członkowskie Komisji Europejskiej na podstawie art. 8a [dyrektywy 93/13, zmienionej dyrektywą 2011/83] w odniesieniu do przepisów przyjętych przez państwo członkowskie na podstawie art. 8 [dyrektywy 93/13], a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy właściwość sądów krajowych jest ograniczona przez informacje przekazane przez to państwo członkowskie na podstawie art. 8a [dyrektywy 93/13, zmienionej dyrektywą 2011/83], jeżeli państwo członkowskie wskazało, że jego ustawodawstwo nie wykracza poza minimalne normy ustanowione w tej dyrektywie?

9) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze lub drugie, jakie znaczenie w świetle art. 17 ust. 1 [Karty] w związku z art. 24 [Karty] dla stosowania przepisów transponujących przepisy dyrektywy 93/13 do prawa krajowego ma okoliczność, że w chwili zawarcia danej umowy o świadczenie usług obowiązującej przez 15 lat młody sportowiec był małoletni i w związku z tym umowa ta została zawarta przez jego rodziców w imieniu małoletniego, przewidując zobowiązanie tego ostatniego do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % wszystkich dochodów uzyskanych przez niego w okresie kolejnych 15 lat?

10) W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze lub drugie, biorąc pod uwagę, że działalność sportowa wchodzi w zakres stosowania prawa Unii, czy umowa o świadczenie usług na okres 15 lat zawarta z małoletnim sportowcem – zawarta w jego imieniu przez jego rodziców – która zobowiązuje małoletniego do uiszczania opłaty w wysokości 10 % wszystkich dochodów przez okres kolejnych 15 lat, narusza prawa podstawowe ustanowione w art. 17 ust. 1 [Karty] w związku z art. 24 ust. 2 [Karty]?”.

W przedmiocie pytań prejudycjalnych

W przedmiocie dopuszczalności

34 Spółka A podnosi zarzut niedopuszczalności niektórych z zadanych pytań.

35 W pierwszej kolejności niedopuszczalne miałyby być pytania od trzeciego do piątego, ponieważ poprzez te pytania sąd odsyłający miałby się zwracać w istocie do Trybunału nie o dokonanie wykładni prawa Unii, lecz o zastosowanie go do konkretnego przypadku, w szczególności poprzez ustalenie, czy warunek będący przedmiotem postępowania głównego jest objęty zakresem stosowania art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, a jeśli nie, to czy jest on sprzeczny z art. 5 i art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.

36 W drugiej kolejności w pytaniu siódmym rzekomo podniesiono problem o charakterze czysto hipotetycznym, w braku w prawie łotewskim podstawy prawnej dla stwierdzenia nadmiernego charakteru zwrotu z inwestycji.

37 W trzeciej kolejności niedopuszczalne miałyby być pytania dziewiąte i dziesiąte, które dotyczą zastosowania Karty do stosunków horyzontalnych, po pierwsze, ponieważ są zbyt abstrakcyjne i stanowią w istocie wniosek o wydanie opinii doradczej, a po drugie, ponieważ Karta nie ma zastosowania w niniejszej sprawie.

38 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach współpracy pomiędzy nim a sądami krajowymi ustanowionej na mocy art. 267 TFUE wyłącznie do sądu krajowego, przed którym toczy się spór i który wobec tego musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za wydane orzeczenie, należy ocena w świetle konkretnych okoliczności sprawy istotnego charakteru pytań skierowanych do Trybunału. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii lub ważności przepisu prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia. Wynika z tego, że pytanie prejudycjalne dotyczące prawa Unii korzysta z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa Trybunału wydania orzeczenia w przedmiocie takiego pytania jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu przed sądem krajowym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione [wyrok z dnia 29 czerwca 2023 r., International Protection Appeals Tribunal i in. (Zamach w Pakistanie), C‑756/21, EU:C:2023:523, pkt 35, 36 i przytoczone tam orzecznictwo].

39 Ponadto w niniejszej sprawie nie wydaje się, aby wykładnia prawa Unii, o której dokonanie się wnosi, pozostawała bez związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym czy też aby problem miał mieć charakter hipotetyczny. Ponadto postanowienie odsyłające opisuje ramy prawne i faktyczne, w które wpisuje się spór w postępowaniu głównym, w sposób wystarczająco szczegółowy, aby Trybunał mógł udzielić użytecznej odpowiedzi na zadane mu pytania.

40 W szczególności, po pierwsze, w odniesieniu do pytań prejudycjalnych od trzeciego do piątego, a także do pytań dziewiątego i dziesiątego, z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że sąd odsyłający zastanawia się nad znaczeniem i zakresem kilku przepisów dyrektywy 93/13, czytanymi w odpowiednim przypadku w związku z określonymi postanowieniami Karty, aby ustalić, czy może on dokonać kontroli nieuczciwego charakteru spornego warunku umownego, stosując tę dyrektywę. Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 39 opinii, sąd ten nie zwraca się do Trybunału o zastosowanie tych przepisów dyrektywy 93/13 do okoliczności faktycznych sprawy w postępowaniu głównym ani o zastąpienie jego własnej oceny oceną Trybunału.

41 Po drugie, jeżeli chodzi o zarzucany hipotetyczny charakter siódmego pytania prejudycjalnego, który wynika zdaniem spółki A z tego, że w prawie łotewskim nie istnieje możliwość stwierdzenia, iż zwrot z inwestycji jest nadmierny, wystarczy przypomnieć, że w ramach postępowania przewidzianego w art. 267 TFUE funkcje Trybunału i sądu odsyłającego są jednoznacznie rozróżnione, a wykładnia przepisów krajowych należy wyłącznie do sądu odsyłającego (wyrok z dnia 15 stycznia 2013 r., Križan i in., C‑416/10, EU:C:2013:8, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo). Tymczasem przedstawiona przez spółkę A wykładnia prawa krajowego w odniesieniu do niemożności stwierdzenia nadmiernego zwrotu z inwestycji nie może wystarczyć do obalenia domniemania posiadania znaczenia dla sprawy, przypomnianego w pkt 38 niniejszego wyroku.

42 Pytania przedstawione przez sąd odsyłający są zatem dopuszczalne.

Co do istoty

W przedmiocie pytania pierwszego

43 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że umowa zawarta pomiędzy z jednej strony przedsiębiorcą prowadzącym działalność zawodową w zakresie rozwoju sportowców a z drugiej strony małoletnim „obiecującym” zawodnikiem reprezentowanym przez rodziców, który w chwili zawarcia umowy nie wykonywał działalności zawodowej w dziedzinie sportu, jest objęta zakresem stosowania tej dyrektywy.

44 W tym względzie należy przede wszystkim zauważyć, że zakres stosowania dyrektywy 93/13 został zdefiniowany w jej art. 1 ust. 1. Zgodnie z tą definicją celem tej dyrektywy jest zbliżenie przepisów państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Chodzi zatem o ogólną dyrektywę o ochronie konsumentów, która ma zastosowanie we wszystkich sektorach działalności gospodarczej (zob. podobnie wyrok z dnia 6 lipca 2017 r., Air Berlin, C‑290/16, EU:C:2017:523, pkt 44).

45 Jeżeli chodzi o pojęcia „konsumenta” i „sprzedawcy lub dostawcy [przedsiębiorcy]”, o których mowa w art. 1 ust. 1 dyrektywy 93/13, art. 2 lit. b) i c) tej dyrektywy definiuje je w ten sposób, że oznaczają one, odpowiednio, każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych tą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem, oraz każdą osobę fizyczną lub prawną, która w umowach objętych tą dyrektywą działa w celach dotyczących handlu, przedsiębiorstwa lub zawodu, bez względu na to, czy należy do sektora publicznego czy prywatnego.

46 W odniesieniu zatem do statusu kontrahentów, w zależności od tego, czy działają oni w ramach swojej działalności gospodarczej, dyrektywa definiuje umowy, do jakich ma ona zastosowanie (wyrok z dnia 24 października 2024 r., Zabitoń, C‑347/23, EU:C:2024:919, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

47 W konsekwencji dyrektywa 93/13 ma zastosowanie w sytuacji, w której umowa została zawarta między z jednej strony przedsiębiorcą prowadzącym działalność w dziedzinie rozwoju sportowców a z drugiej strony małoletnim „obiecującym” zawodnikiem, reprezentowanym przez rodziców, który w chwili zawarcia tej umowy nie uprawiał danej dyscypliny sportowej w ramach działalności zawodowej.

48 Wniosku tego nie można podważyć, gdy, tak jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, po zawarciu tej umowy konsument stał się sportowcem zawodowym.

49 Orzeczono już bowiem, że posiadanie przez daną osobę statusu „konsumenta” należy oceniać w chwili zawarcia danej umowy (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 lipca 2020 r., Raiffeisen Bank i BRD Groupe Société Générale, C‑698/18 i C‑699/18, EU:C:2020:537, pkt 73; a także z dnia 24 października 2024 r., Zabitoń, C‑347/23, EU:C:2024:919, pkt 32).

50 W konsekwencji małoletni, który w dniu zawarcia umowy o świadczenie usług wspierania rozwoju sportu i kariery zawodowej nie uprawiał zawodowo danej dyscypliny sportowej, nie traci statusu „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 ze względu na to, że w trakcie wykonywania umowy stał się sportowcem zawodowym.

51 W tym względzie należy jeszcze dodać, że sam fakt, iż konsument ten jest uważany za „obiecującego” zawodnika w dyscyplinie sportowej, w ramach której został on później sportowcem zawodowym, nie może zmienić jego statusu w dniu zawarcia umowy rozpatrywanej w postępowaniu głównym; statusu tego nie może również zmienić okoliczność, że przedmiot tej umowy był związany z przyszłą karierą zawodową tego sportowca.

52 Podobnie okoliczność, że dany konsument mógł mieć wiedzę o potencjalnie istotnych informacjach z danej dyscypliny sportowej, w ramach której następnie został zawodnikiem zawodowym, lub dysponować tymi informacjami, jest pozbawiona znaczenia dla jego statusu w dniu zawarcia umowy będącej przedmiotem postępowania głównego.

53 Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 ma charakter obiektywny i jest niezależne od konkretnego zasobu wiedzy, jaki może mieć dana osoba, czy też od posiadanych przez nią w rzeczywistości informacji (wyrok z dnia 3 września 2015 r., Costea, C‑110/14, EU:C:2015:538, pkt 21).

54 Z uwagi na powyższe rozważania na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć, iż art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że umowa o świadczenie usług wsparcia rozwoju i kariery sportowca, zawarta pomiędzy z jednej strony przedsiębiorcą prowadzącym działalność w dziedzinie rozwoju sportowców a z drugiej strony małoletnim „obiecującym” zawodnikiem, reprezentowanym przez rodziców, który w chwili zawarcia tej umowy nie wykonywał jeszcze działalności zawodowej w dziedzinie sportu, a tym samym miał status konsumenta, jest objęta zakresem stosowania tej dyrektywy.

W przedmiocie pytania drugiego

55 Nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie, ponieważ zostało ono zadane jedynie na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze.

W przedmiocie pytania trzeciego

56 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 4 ust. 2 i art. 8 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy może ocenić w świetle art. 3 tej dyrektywy nieuczciwy charakter warunku umownego przewidującego, że z tytułu świadczenia wymienionych w umowie usług wsparcia rozwoju i kariery zawodowej w określonym sporcie młody sportowiec zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska w ciągu kolejnych 15 lat po zawarciu tej umowy.

57 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 przewiduje, iż ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

58 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, ponieważ warunki, o których mowa w art. 4 ust. 2, są objęte dziedziną uregulowaną w dyrektywie 93/13, nie podlegają one ocenie ich nieuczciwego charakteru wyłącznie w przypadku, gdy właściwy sąd krajowy na podstawie badania indywidualnego uzna, że zostały sformułowane przez sprzedawcę lub dostawcę prostym i zrozumiałym językiem. Przepis ten ma zatem na celu wyłącznie określenie zasad i zakresu kontroli treści warunków umownych, które nie były indywidualnie negocjowane i które opisują podstawowe świadczenia w umowach zawartych między przedsiębiorcą a konsumentem (zob. podobnie wyrok z dnia 3 czerwca 2010 r., Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C‑484/08, EU:C:2010:309, pkt 32, 34). Ponadto ze wspomnianego przepisu wynika, że okoliczność, iż warunek nie został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, nie może sama w sobie nadawać mu nieuczciwego charakteru [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C‑265/22, EU:C:2023:578, pkt 66 i przytoczone tam orzecznictwo].

59 Jeżeli, tak jak w sporze w postępowaniu głównym, przedmiotem umowy jest świadczenie wymienionych w umowie usług wsparcia rozwoju i kariery zawodowej w określonym sporcie, to warunek umowny przewidujący, że za świadczenie takich usług młody, będący kontrahentem sportowiec zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska w ciągu kolejnych 15 lat po zawarciu umowy, ma, jak zauważył rzecznik generalny zasadniczo w pkt 87 opinii, znaczenie dla określenia zarówno głównego przedmiotu umowy, jak i relacji ceny i wynagrodzenia, z jednej strony oraz świadczonych lub dostarczanych w zamian usług lub towarów, z drugiej, w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13.

60 Wynika z tego, że wspomniany warunek jest objęty zakresem stosowania owego art. 4 ust. 2 i że w konsekwencji sąd krajowy może co do zasady dokonać oceny jego nieuczciwego charakteru tylko wtedy, gdy dojdzie do wniosku, że nie został on wyrażony prostym i zrozumiałym językiem.

61 Niemniej jednak w niniejszym przypadku z postanowienia odsyłającego wynika, że w chwili zawierania spornej umowy, to znaczy w dniu 14 stycznia 2009 r., niektóre przepisy dyrektywy 93/13, a w szczególności jej art. 4 ust. 2, nie zostały jeszcze transponowane przez Republikę Łotewską do jej porządku prawnego, a transpozycja wspomnianego przepisu stała się skuteczna dopiero w dniu 1 lipca 2014 r.

62 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 8 dyrektywy 93/13 przewiduje, iż państwa członkowskie mają możliwość „przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z traktatem w dziedzinie objętej […] dyrektywą” „[w] celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta”.

63 Trybunał wywnioskował na tej podstawie, że nie można uniemożliwiać państwom członkowskim utrzymania lub przyjęcia w całej dziedzinie regulowanej w dyrektywie 93/13, do której należą warunki przewidziane w art. 4 ust. 2 tej dyrektywy, przepisów bardziej rygorystycznych niż przewidziane w samej dyrektywie, pod warunkiem że mają one na celu zapewnienie wyższego stopnia ochrony konsumenta (wyrok z dnia 3 czerwca 2010 r., Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C‑484/08, EU:C:2010:309, pkt 35, 40).

64 W ten sposób, jeżeli zezwala na to prawo krajowe, sąd krajowy może, w ramach sporu dotyczącego umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, ocenić nieuczciwy charakter warunku, który nie był negocjowany indywidualnie i który dotyczy w szczególności głównego przedmiotu tej umowy, nawet w przypadkach, w których warunek ten został sformułowany wcześniej przez przedsiębiorcę prostym i zrozumiałym językiem.

65 Do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie, czy w dniu zawarcia umowy z dnia 14 stycznia 2009 r. prawo krajowe pozwalało na dokonanie oceny nieuczciwego charakteru warunku objętego zakresem stosowania art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, w tym w przypadkach, gdy warunek ten został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem.

66 Z uwagi na powyższe na pytanie trzecie trzeba odpowiedzieć, iż art. 4 ust. 2 i art. 8 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny przewidujący, iż w odniesieniu do świadczenia wymienionych w umowie usług wsparcia rozwoju i kariery zawodowej w określonej dyscyplinie sportowej młody sportowiec zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat po zawarciu tej umowy, jest objęty zakresem stosowania tego przepisu. W konsekwencji sąd krajowy może co do zasady ocenić na podstawie art. 3 tej dyrektywy nieuczciwy charakter takiego warunku tylko wtedy, gdy dojdzie do wniosku, że ów warunek nie został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem. Jednakże wspomniane przepisy nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które zezwala na kontrolę sądową nieuczciwego charakteru tego warunku, nawet jeżeli warunek ten został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem.

W przedmiocie pytania czwartego

67 Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowy ograniczający się do przewidzenia, bez dalszych uściśleń, że w zamian za świadczenie usług wspierania rozwoju sportowego i kariery zawodowej sportowiec zobowiązuje się do zapłaty usługodawcy wynagrodzenia równego 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat od zawarcia tej umowy, należy uznać za wyrażony prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu tego przepisu.

68 W tym względzie art. 5 dyrektywy 93/13 przewiduje, po pierwsze, że w przypadku umów, w których wszystkie lub niektóre z przedstawianych konsumentowi warunków wyrażone są na piśmie, warunki te muszą zawsze być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem, a wszelkie wątpliwości co do treści warunku należy interpretować na korzyść konsumenta.

69 Jeżeli chodzi o wymóg przejrzystości warunków umownych, przewidziany zarówno w art. 4 ust. 2, jak i w art. 5 dyrektywy 93/13, Trybunał podkreślił, że wymogu tego nie można zawężać jedynie do samego zrozumiałego charakteru tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz należy go interpretować szeroko, biorąc pod uwagę słabszą pozycję konsumenta względem przedsiębiorcy, w szczególności ze względu na stopień poinformowania (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2017 r., Andriciuc i in., C‑186/16, EU:C:2017:703, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).

70 Wspomniany wymóg przejrzystości wymaga zatem nie tylko, aby dany warunek był zrozumiały dla danego konsumenta pod względem formalnym i gramatycznym, ale również aby umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne funkcjonowanie mechanizmu, do którego odnosi się dany warunek, a także, w stosownych przypadkach, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak aby konsument ten był w stanie oszacować na podstawie precyzyjnych i zrozumiałych kryteriów konsekwencje ekonomiczne, jakie z tego wynikają dla niego [zob. podobnie wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., D.V. (Wynagrodzenie adwokata – Zasada stawki godzinowej), C‑395/21, EU:C:2023:14, pkt 36, 37 i przytoczone tam orzecznictwo].

71 Do sądu krajowego należy zweryfikowanie na podstawie wszystkich mających znaczenie okoliczności faktycznych, czy wymóg ten został spełniony. Ściślej rzecz ujmując, do sądu tego należy sprawdzenie, z uwzględnieniem okoliczności zawarcia umowy, czy konsumentowi podano do wiadomości wszystkie informacje mogące mieć wpływ na zakres jego zobowiązania, pozwalające mu ocenić jego konsekwencje finansowe [zob. podobnie wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., D.V. (Wynagrodzenie adwokata – Zasada stawki godzinowej), C‑395/21, EU:C:2023:14, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo].

72 W tym względzie Trybunał orzekł już w ramach sporu odnoszącego się do warunku zapłaty wynagrodzenia adwokata, że o ile nie można wymagać od przedsiębiorcy, aby poinformował konsumenta o ostatecznych skutkach finansowych jego zobowiązania, które zależą od zdarzeń przyszłych, nieprzewidywalnych i niezależnych od woli tego przedsiębiorcy, o tyle informacje, które ma on obowiązek przekazać przed zawarciem umowy, powinny umożliwić konsumentowi podjęcie rozważnej i w pełni świadomej decyzji, po pierwsze, o możliwości zaistnienia takich zdarzeń, a po drugie, o konsekwencjach, jakie mogą one wywołać w odniesieniu do danego świadczenia usług prawnych [zob. podobnie wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., D.V. (Wynagrodzenie adwokata – Zasada stawki godzinowej), C‑395/21, EU:C:2023:14, pkt 43].

73 W niniejszym przypadku do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem wszystkich istotnych okoliczności towarzyszących zawarciu umowy z dnia 14 stycznia 2009 r., czy informacje przekazane przez przedsiębiorcę przed zawarciem umowy umożliwiły konsumentowi podjęcie rozważnej i w pełni świadomej decyzji przy pełnej wiedzy odnośnie do konsekwencji finansowych, jakie pociąga za sobą zawarcie wspomnianej umowy [zob. analogicznie wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., D.V. (Wynagrodzenie adwokata – Zasada stawki godzinowej), C‑395/21, EU:C:2023:14, pkt 44].

74 Jeżeli chodzi o cechy charakterystyczne warunku takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, który przewiduje wysokość wynagrodzenia usługodawcy na podstawie stałego procentu przyszłych dochodów kontrahenta w danym okresie, należy zauważyć, że taki warunek może sam w sobie zostać uznany za pozwalający zainteresowanemu na oszacowanie konsekwencji gospodarczych, jakie mogą z tego wyniknąć w stosunku do niego, jedynie w zakresie, w jakim dokładnie opisuje on odnośne dochody. Do sądu odsyłającego należy weryfikacja, czy wskazówkę znajdującą się w umowie z dnia 14 stycznia 2009 r., zgodnie z którą wynagrodzenie usługodawcy jest obliczane na podstawie stałego procentu przyszłych dochodów netto pochodzących od imprez takich jak rozgrywki, reklama, marketing i media związane z daną dyscypliną sportową, samą w sobie można uznać za spełniającą taki wymóg precyzji. Konieczne jest również, aby charakter usług świadczonych w zamian za przewidziane wynagrodzenie mógł być rozsądnie rozumiany lub wywnioskowany na podstawie umowy rozpatrywanej jako całość (zob. podobnie wyrok z dnia 3 października 2019 r., Kiss i CIB Bank, C‑621/17, EU:C:2019:820, pkt 43).

75 Ostatecznie do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy w dniu zawarcia umowy z dnia 14 stycznia 2009 r. zainteresowany dysponował, w odniesieniu zarówno do charakteru usług świadczonych przez przedsiębiorcę, jak i do podstawy obliczania kwoty należnego w zamian wynagrodzenia, wszystkimi informacjami niezbędnymi do umożliwienia mu oszacowania skutków gospodarczych jego zobowiązania.

76 Z uwagi na powyższe rozważania na pytanie czwarte trzeba odpowiedzieć, iż art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu tego przepisu warunek umowy ograniczający się do przewidzenia, że w zamian za świadczenie usług wspierania rozwoju sportowego i kariery zawodowej sportowiec zobowiązuje się do zapłaty usługodawcy wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat od zawarcia tej umowy, przy czym konsumentowi nie zostały przekazane przed zawarciem umowy wszystkie informacje niezbędne do umożliwienia mu dokonania oceny skutków finansowych jego zobowiązania.

W przedmiocie pytania piątego

77 Poprzez pytanie piąte sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowy przewidujący, iż w zamian za świadczenie usług wspierania rozwoju sportowego i kariery młody sportowiec zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat od zawarcia tej umowy, powoduje znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta w rozumieniu tego przepisu, w przypadku gdy warunek ten nie ustanawia związku między wartością świadczonej usługi a jej kosztem dla konsumenta.

78 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału właściwość Trybunału w tym zakresie obejmuje dokonywanie wykładni pojęć dyrektywy 93/13, a także wykładni kryteriów, jakie sąd krajowy może lub powinien stosować w toku badania warunku umownego w świetle przepisów tej dyrektywy, przy czym zadaniem tego sądu krajowego jest dokonanie skonkretyzowanej kwalifikacji danego postanowienia umownego w świetle okoliczności danej sprawy. Wynika z tego, że Trybunał powinien ograniczyć się do przedstawienia sądowi odsyłającemu wskazówek, które ten ostatni powinien wziąć pod uwagę [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C‑265/22, EU:C:2023:578, pkt 50].

79 Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, że warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

80 W ramach oceny nieuczciwego charakteru warunku umowy, który nie był indywidualnie negocjowany, którą to ocenę powinien przeprowadzić sąd krajowy na podstawie art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, to do tego sądu należy ocena, w świetle wszystkich okoliczności sprawy, w pierwszej kolejności ewentualnego nieprzestrzegania wymogu dobrej wiary, a w drugiej kolejności istnienia ewentualnej znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta w rozumieniu tego przepisu [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C‑265/22, EU:C:2023:578, pkt 63].

81 W celu uściślenia tych pojęć należy przypomnieć, po pierwsze, w odniesieniu do kwestii, w jakich okolicznościach taka nierównowaga powstaje „w sprzeczności z wymogami dobrej wiary”, że z uwagi na motyw szesnasty dyrektywy 93/13 sąd krajowy musi w tym zakresie sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C‑265/22, EU:C:2023:578, pkt 64].

82 Po drugie, w celu ustalenia, czy dany warunek powoduje powstanie „znaczącej nierównowagi” wynikających z umowy praw i obowiązków stron na niekorzyść konsumenta, należy w szczególności uwzględnić przepisy mające zastosowanie w prawie krajowym w przypadku braku porozumienia stron, tak aby ocenić, czy – a jeśli tak, to w jakim zakresie – umowa ta stawia konsumenta w sytuacji mniej korzystnej niż ta przewidziana przez obowiązujące prawo krajowe [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C‑265/22, EU:C:2023:578, pkt 65].

83 Tylko poprzez przeprowadzenie takiej analizy porównawczej sąd krajowy będzie w stanie ocenić, czy i, w odpowiednim przypadku, w jakim zakresie umowa ta stawia konsumenta w sytuacji gorszej niż ta przewidziana w obowiązujących przepisach krajowych.

84 Niemniej jednak, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 91 opinii, w celu dokonania oceny istnienia znaczącej nierównowagi można również wziąć pod uwagę inne elementy, takie jak uczciwe i słuszne praktyki rynkowe w dniu zawarcia danej umowy w dziedzinie wynagrodzenia w danej dziedzinie sportu oraz obowiązki, których racjonalnie poinformowany konsument mógł się spodziewać w świetle tych praktyk.

85 Wreszcie, zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13, sąd krajowy powinien ocenić nieuczciwy charakter danego warunku umownego z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem w momencie zawarcia umowy do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna [zob. podobnie wyrok z dnia 4 lipca 2024 r., Caixabank i in. (Kontrola przejrzystości działań zbiorowych), C‑450/22, EU:C:2024:577, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo].

86 W niniejszej sprawie, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 95 opinii, sąd odsyłający powinien wziąć pod uwagę różne elementy właściwe dla umowy z dnia 14 stycznia 2009 r., takie jak fakt, że ze względu na swój charakter umowa ta zawierała czynnik ryzyka dla spółki A. Umowa ta przewidywała bowiem, że wynagrodzenie należne spółce A jest wymagalne tylko pod warunkiem, że dochody osiągną kwotę co najmniej 1500 EUR miesięcznie, że C mógł jednostronnie rozwiązać tę umowę bez zapłaty rekompensaty, w szczególności w przypadku podjęcia decyzji o niekontynuowaniu swojej kariery zawodowej, czy też że usługi świadczone przez spółkę A były wykonywane bez gwarancji, iż C osiągnie spodziewany rezultat, a mianowicie że stanie się sportowcem zawodowym (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 marca 2010 r., Olympique Lyonnais, C‑325/08, EU:C:2010:143, pkt 42).

87 Z uwagi na powyższe rozważania na pytanie piąte trzeba odpowiedzieć, iż art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowy przewidujący, iż w zamian za świadczenie usług wspierania rozwoju sportowego i kariery zawodowej młody sportowiec zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat od zawarcia tej umowy, nie powoduje znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta w rozumieniu tego przepisu z tego tylko powodu, że warunek ten nie ustanawia związku między wartością świadczonej usługi a jej kosztem dla konsumenta. Istnienie takiej nierównowagi należy bowiem oceniać w szczególności w świetle zasad mających zastosowanie w prawie krajowym w braku porozumienia stron, uczciwych i słusznych praktyk rynkowych obowiązujących w chwili zawarcia umowy w dziedzinie wynagrodzenia w danej dyscyplinie sportowej, a także w świetle wszystkich okoliczności związanych z zawarciem wspomnianej umowy oraz wszystkich innych postanowień tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna.

W przedmiocie pytania szóstego

88 Poprzez pytanie szóste sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził, że warunek umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ma nieuczciwy charakter w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, obniżył kwotę należną od konsumenta do wysokości kosztów rzeczywiście poniesionych przez usługodawcę w ramach wykonywania tej umowy.

89 W tym względzie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, iż państwa członkowskie przewidują, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

90 Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, którego celem jest zastąpienie ustanowionej w umowie formalnej równowagi praw i obowiązków stron równowagą rzeczywistą, która przywraca równość stron (wyrok z dnia 30 maja 2013 r., Asbeek Brusse i de Man Garabito, C‑488/11, EU:C:2013:341, pkt 38).

91 W tych okolicznościach wspomniany przepis należy uznać za równoważny z krajowymi przepisami mającymi w ramach krajowego porządku prawnego charakter przepisów z zakresu porządku publicznego (wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 54), wobec czego nieuczciwy warunek należy uznać za nigdy nieistniejący.

92 W odniesieniu do przysługującej sądowi krajowemu, który stwierdził, że warunek umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ma nieuczciwy charakter, możliwości zmiany treści tego warunku zamiast zwyczajnego odstąpienia od jego stosowania wobec konsumenta, należy zauważyć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie może być rozumiany w ten sposób, że zezwala on sądowi krajowemu na skorzystanie z takiej możliwości (zob. podobnie wyrok z dnia 14 czerwca 2012 r., Banco Español de Crédito, C‑618/10, EU:C:2012:349, pkt 71).

93 Gdyby bowiem sąd krajowy mógł dowolnie zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniłoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal byliby oni zachęcani do stosowania wspomnianych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 54).

94 Rozpatrywana umowa może zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zostać utrzymana w mocy, pod warunkiem że zgodnie z przepisami prawa krajowego takie utrzymanie w mocy umowy bez nieuczciwych warunków jest prawnie możliwe, co musi zostać zweryfikowane przy zastosowaniu obiektywnego podejścia (wyrok z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C‑260/18, EU:C:2019:819, pkt 39).

95 Z uwagi na powyższe rozważania na pytanie szóste trzeba odpowiedzieć, iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził, że warunek umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ma nieuczciwy charakter w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, obniżył kwotę należną od konsumenta do wysokości kosztów rzeczywiście poniesionych przez usługodawcę w ramach wykonywania tej umowy.

W przedmiocie pytań siódmego i ósmego

96 Nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytania siódme i ósme, ponieważ zostały one zadane jedynie na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie trzecie.

W przedmiocie pytania dziewiątego

97 Poprzez pytanie dziewiąte sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy dyrektywę 93/13 w związku z art. 17 ust. 1 i art. 24 ust. 2 Karty należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy warunek umowy przewiduje, iż w zamian za świadczenie usług wspierania rozwoju sportowego i kariery zawodowej konsument zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat od zawarcia tej umowy, okoliczność, że konsument był małoletni w chwili zawarcia wspomnianej umowy i że umowa ta została zawarta przez rodziców małoletniego w jego imieniu, ma znaczenie dla oceny nieuczciwego charakteru takiego warunku.

98 Należy przypomnieć, że zakres zastosowania Karty w odniesieniu do działań państw członkowskich został określony w jej art. 51 ust. 1, zgodnie z którym postanowienia Karty mają zastosowanie do państw członkowskich tylko w sytuacji, gdy państwa te stosują prawo Unii.

99 W niniejszym przypadku w odpowiedzi na pytanie pierwsze Trybunał stwierdził, że dyrektywa 93/13 ma zastosowanie do umowy takiej jak ta będąca przedmiotem postępowania głównego, w związku z czym krajowe ramy prawne, w które wpisuje się spór w postępowaniu głównym, stanowią stosowanie tej dyrektywy, a zatem prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 Karty.

100 W konsekwencji sąd odsyłający, stosując dyrektywę 93/13, jest zobowiązany do przestrzegania praw podstawowych ustanowionych w Karcie, wśród których znajdują się prawa przewidziane w jej art. 17 i 24, dotyczących, odpowiednio, prawa własności i praw dziecka.

101 Jeżeli chodzi w szczególności o zagwarantowane w art. 24 Karty prawa dziecka, oznaczają one przede wszystkim obowiązek uwzględnienia najlepszego interesu dziecka jako nadrzędnego względu we wszystkich działaniach dotyczących dziecka.

102 W konsekwencji, o ile dyrektywa 93/13 nie odnosi się do małoletnich konsumentów, o tyle z art. 24 ust. 2 Karty, a także z art. 3 ust. 1 międzynarodowej Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1989 r., do którego odnoszą się wyraźnie wyjaśnienia dotyczące art. 24 Karty, wynika, że najlepszy interes dziecka powinien nie tylko zostać uwzględniony przy ocenie co do istoty wniosków dotyczących dzieci, lecz również wpływać na proces decyzyjny prowadzący do takiej oceny, z zastrzeżeniem szczególnych gwarancji proceduralnych. Jak bowiem zauważył Komitet Praw Dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych, wyrażenie „najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka” w rozumieniu tego art. 3 ust. 1 odnosi się jednocześnie do prawa materialnego, zasady interpretacyjnej i przepisu proceduralnego [wyrok z dnia 11 czerwca 2024 r., Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (Kobiety identyfikujące się z wartością, jaką jest równość płci), C‑646/21, EU:C:2024:487, pkt 73].

103 W związku z tym obowiązek uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, jaki ciąży zwłaszcza na sądzie odsyłającym, nie wyklucza możliwości uwzględnienia w niniejszym przypadku przez ten sąd okoliczności, że rodzice C, którzy reprezentowali go w trakcie zawierania umowy z dnia 14 stycznia 2009 r., sami znali zawodowe środowisko sportowe, lub okoliczności, że C miał 17 lat w dniu, w którym umowa ta została zawarta.

104 Z uwagi na powyższe rozważania na pytanie dziewiąte trzeba odpowiedzieć, że dyrektywę 93/13 w związku z art. 17 ust. 1 i art. 24 ust. 2 Karty należy interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy warunek umowy przewiduje, iż w zamian za świadczenie usług wspierania rozwoju sportowego i kariery zawodowej konsument zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 10 % dochodów, które uzyska on w ciągu 15 lat od zawarcia tej umowy, okoliczność, że konsument był małoletni w chwili zawarcia wspomnianej umowy i że umowa ta została zawarta przez rodziców małoletniego w jego imieniu, ma znaczenie dla oceny nieuczciwego charakteru takiego warunku.

W przedmiocie pytania dziesiątego

105 Nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie dziesiąte, ponieważ zostało ono zadane jedynie na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze.

W przedmiocie kosztów

106 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

1) Artykuł 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich