Ocena nieuczciwego charakteru warunku umownego przy uwzględnieniu dobrej wiary, równowagi i przejrzystości warunku umownego sformułowanego przez przedsiębiorę

Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, że warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

W ramach oceny nieuczciwego charakteru warunku umowy, który nie był indywidualnie negocjowany, którą to ocenę powinien przeprowadzić sąd krajowy na podstawie art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, to do tego sądu należy ocena, w świetle wszystkich okoliczności sprawy, w pierwszej kolejności ewentualnego nieprzestrzegania wymogu dobrej wiary, a w drugiej kolejności istnienia ewentualnej znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta w rozumieniu tego przepisu [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C-265/22].

W celu uściślenia tych pojęć należy przypomnieć, po pierwsze, w odniesieniu do kwestii, w jakich okolicznościach taka nierównowaga powstaje „w sprzeczności z wymogami dobrej wiary”, że z uwagi na motyw szesnasty dyrektywy 93/13 sąd krajowy musi w tym zakresie sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C-265/22].

Po drugie, w celu ustalenia, czy dany warunek powoduje powstanie „znaczącej nierównowagi” wynikających z umowy praw i obowiązków stron na niekorzyść konsumenta, należy w szczególności uwzględnić przepisy mające zastosowanie w prawie krajowym w przypadku braku porozumienia stron, tak aby ocenić, czy – a jeśli tak, to w jakim zakresie – umowa ta stawia konsumenta w sytuacji mniej korzystnej niż ta przewidziana przez obowiązujące prawo krajowe [wyrok z dnia 13 lipca 2023 r., Banco Santander (Odniesienie do oficjalnego wskaźnika), C-265/22].

Tylko poprzez przeprowadzenie takiej analizy porównawczej sąd krajowy będzie w stanie ocenić, czy i, w odpowiednim przypadku, w jakim zakresie umowa ta stawia konsumenta w sytuacji gorszej niż ta przewidziana w obowiązujących przepisach krajowych.

Wyrok TSUE z dnia 20 marca 2025 r., C-365/23

Standard: 87615 (pełna treść orzeczenia)

Na podstawie art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że badanie istnienia takiej znaczącej nierównowagi nie może sprowadzać się do ekonomicznej oceny o charakterze ilościowym, dokonywanej w oparciu o porównanie z jednej strony całkowitej kwoty transakcji będącej przedmiotem umowy, a z drugiej strony kosztów, które zgodnie z tym warunkiem obciążają konsumenta. Znacząca nierównowaga może bowiem wynikać z samego faktu wystarczająco poważnego naruszenia sytuacji prawnej, w której konsument, jako strona danej umowy, znajduje się na mocy właściwych przepisów krajowych, czy to w postaci ograniczenia treści praw, które zgodnie z rzeczonymi przepisami przysługują mu na podstawie tej umowy, czy przeszkody w ich wykonywaniu, czy też nałożenia na niego dodatkowego obowiązku, którego nie przewidują normy krajowe [wyroki: z dnia 3 października 2019 r., Kiss i CIB Bank, C-621/17; z dnia 16 marca 2023 r., Caixabank (Prowizja za udzielenie kredytu), C-565/21].

Jeżeli sąd krajowy stwierdzi, iż ocena ekonomiczna o charakterze ilościowym nie wykazuje znaczącej nierównowagi, nie może ograniczyć swojej analizy do tej oceny. W takim przypadku do sądu krajowego należy zbadanie, czy taka nierównowaga wynika z innego czynnika, takiego jak ograniczenie prawa wynikającego z prawa krajowego albo dodatkowy obowiązek nieprzewidziany w tym prawie.

Jeżeli z oceny ekonomicznej o charakterze ilościowym wynika znacząca nierównowaga, może ona zostać stwierdzona bez potrzeby badania innych czynników. W przypadku umowy o kredyt takie stwierdzenie może w szczególności mieć miejsce, jeżeli usługi świadczone w zamian za pozaodsetkowe koszty nie należą racjonalnie do świadczeń wykonanych w ramach zawarcia lub zarządzania tą umową lub gdy kwoty obciążające konsumenta z tytułu kosztów udzielenia kredytu i zarządzania kredytem wydają się oczywiście nieproporcjonalne w stosunku do kwoty kredytu. Do sądu odsyłającego należy uwzględnienie w tym aspekcie skutków innych warunków umownych w celu ustalenia, czy rzeczone warunki nie powodują znaczącej nierównowagi ze szkodą dla pożyczkobiorcy (zob. podobnie wyrok z dnia 3 września 2020 r., Profi Credit Polska, C-84/19, C-222/19 i C-252/19).

Wyrok TSUE z dnia 23 listopada 2023 r., C-321/22

Standard: 82297 (pełna treść orzeczenia)