Wyrok z dnia 2022-03-10 sygn. C-498/20

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)

z dnia 10 marca 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Artykuł 7 pkt 2 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – Powództwo wytoczone przez syndyka masy upadłości przeciwko osobie trzeciej w interesie wierzycieli – Miejsce nastąpienia zdarzenia wywołującego szkodę – Artykuł 8 pkt 2 – Wniosek osoby trzeciej reprezentującej interesy zbiorowe o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta – Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 – Zakres stosowania – Zasada ogólna

W sprawie C-498/20

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Rechtbank Midden-Nederland (sąd rejonowy dla Niderlandów Środkowych) postanowieniem z dnia 2 września 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 29 września 2020 r., w postępowaniu:

ZK, jako następca prawny JM, syndyka masy upadłości BMA Nederland BV,

przeciwko

BMA Braunschweigische Maschinenbauanstalt AG,

przy udziale:

Stichting Belangbehartiging Crediteuren BMA Nederland,

TRYBUNAŁ (ósma izba),

w składzie: N. Jääskinen, prezes izby, M. Safjan (sprawozdawca) i N. Piçarra, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Campos Sánchez-Bordona,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

–        w imieniu ZK, jako następcy prawnego JM, syndyka masy upadłości BMA Nederland BV – I. Lintel i T. van Zanten, advocaten,

–        w imieniu BMA Braunschweigische Maschinenbauanstalt AG – L. Kortmann, B. Kraaipoel i N. Pannevis, advocaten,

–        w imieniu Stichting Belangbehartiging Crediteuren BMA Nederland – F. Eikelboom, advocaat,

–        w imieniu Komisji Europejskiej – M. Heller, F. Wilman i M. Wilderspin, w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 października 2021 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni, po pierwsze, art. 7 pkt 2 i art. 8 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1) i, po drugie, art. 4 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy ZK jako następcą prawnym JM, syndyka masy upadłości BMA Nederland BV (zwaną dalej „BMA NL”), a BMA Braunschweigische Maschinenbauanstalt AG (zwaną dalej „BMA AG”) w przedmiocie zarzucanego tej ostatniej zachowania, które miałoby naruszać obowiązek staranności powodując szkodę po stronie wierzycieli pierwszej z nich.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

 Rozporządzenie nr 1215/2012

3        Motywy 15, 16 i 34 rozporządzenia nr 1215/2012 mają następujące brzmienie:

„(15)      Przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i opierać się na zasadzie, że jurysdykcję w ogólności [co do zasady] mają sądy miejsca zamieszkania [miejsca zamieszkania lub siedziby] pozwanego. Tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze [być zawsze dostępna], z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub autonomię stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania [inny łącznik]. Siedziba osób prawnych musi być zdefiniowana wprost [autonomicznie] w rozporządzeniu celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych.

(16)      Jurysdykcja oparta na łączniku miejsca zamieszkania [miejsca zamieszkania lub siedziby] powinna zostać uzupełniona jurysdykcją opartą na innych łącznikach, które powinny zostać dopuszczone ze względu na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym lub w interesie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Istnienie ścisłego związku powinno zagwarantować pewność prawną [prawa] oraz uniknięcie możliwości pozywania pozwanego przed sąd państwa członkowskiego, którego pozwany nie mógł rozsądnie przewidzieć. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku sporów dotyczących zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienia.

[…]

(34)      W celu zapewnienia ciągłości pomiędzy [Konwencją z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), zmienioną późniejszymi konwencjami o przystąpieniu nowych państw członkowskich do tej konwencji (zwaną dalej »konwencją brukselską z 1968 r.«)], rozporządzeniem [Rady] (WE) nr 44/2001 [z dnia 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1)] a niniejszym rozporządzeniem powinny być przewidziane przepisy przejściowe. Dotyczy to również wykładni postanowień konwencji brukselskiej z 1968 r. oraz zastępujących ją rozporządzeń dokonywanej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej”.

4        Rozdział II rozporządzenia nr 1215/2012, zatytułowany „Jurysdykcja”, obejmuje między innymi sekcję 1, noszącą tytuł „Przepisy ogólne”, i sekcję 2, noszącą tytuł „Jurysdykcja szczególna”. Artykuł 4 ust. 1 omawianego rozporządzenia, znajdujący się we wspomnianej sekcji 1, stanowi:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania [miejsce zamieszkania lub siedzibę] na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.

5        Artykuł 7, zawarty w sekcji 2 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, ma następujące brzmienie:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania [miejsce zamieszkania lub siedzibę] na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:

[…]

2)      w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę;

[…]”.

6        Zgodnie z brzmieniem art. 8 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, również zawartym we wspomnianej sekcji 2, osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może zostać pozwana również:

„jako strona trzecia w sprawach dotyczących powództwa gwarancyjnego lub interwencyjnego wobec osoby trzeciej – przed sąd, przed którym toczy się główne postępowanie, chyba że postępowanie to zostało wszczęte jedynie w celu wyłączenia tej osoby spod jurysdykcji sądu właściwego w jej sprawie”.

 Rozporządzenie Rzym II

7        Motyw 7 rozporządzenia Rzym II stanowi:

„Przedmiotowy zakres zastosowania oraz przepisy niniejszego rozporządzenia powinny być spójne z rozporządzeniem [nr 44/2001] oraz z instrumentami dotyczącymi prawa właściwego dla zobowiązań umownych”.

8        Artykuł 1 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Przedmiotowy zakres zastosowania”, przewiduje w ust. 2:

„Z zakresu zastosowania niniejszego rozporządzenia wyłączone są:

[…]

d)      zobowiązania pozaumowne wynikające z prawa spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających lub nieposiadających osobowość prawną, dotyczące kwestii takich, jak utworzenie – poprzez rejestrację lub w inny sposób, zdolność prawna, ustrój wewnętrzny lub rozwiązanie spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających lub nieposiadających osobowość prawną, osobista odpowiedzialność organów i wspólników za zobowiązania spółki lub jednostki organizacyjnej oraz osobista odpowiedzialność audytorów wobec spółki lub wobec jej wspólników w związku z badaniem dokumentów rachunkowych”.

9        Rozdział II wspomnianego rozporządzenia jest poświęcony czynom niedozwolonym. Artykuł 4 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zasada ogólna”, ma następujące brzmienie:

„1.      Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.

2.      Jednakże w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność, i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

3.      Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym”.

 Prawo niderlandzkie

10      Artykuł 305a w księdze 3 Burgerlijk Wetboek (niderlandzkiego kodeksu cywilnego, zwanego dalej „BW”), który wszedł w życie w dniu 1 lipca 1994 r., stanowi:

„1.      Każda fundacja lub stowarzyszenie posiadające pełną zdolność do czynności prawnych może wytoczyć powództwo mające na celu ochronę podobnych interesów innych osób, o ile reprezentowanie tych interesów wynika z ich statutu.

[…]

3.      Przedmiotem powództwa, o którym mowa w ust. 1, nie może być […] odszkodowanie pieniężne.

[…]”.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

11      BMA NL i jej spółka matka, BMA Groep BV, mają siedziby w Niderlandach. BMA AG, z siedzibą w Niemczech, jest spółką matką BMA Groep i w związku z tym spółką babką BMA NL. BMA Groep, do której należy 100% udziałów w BMA NL, sprawuje nad nią zarząd samodzielnie.

12      W latach 2004–2011 BMA AG udzieliła BMA NL pożyczek na łączną kwotę 38 mln EUR. W umowach o finansowanie sądy niemieckie zostały wskazane jako właściwe, a prawo niemieckie – jako prawo właściwe. Finansowanie nastąpiło za pośrednictwem banku z siedzibą w Niderlandach. BMA AG bywała kilkakrotnie również gwarantem zadłużenia BMA NL i dokonywała wpłat na poczet jej kapitału.

13      Na początku 2012 r. BMA AG zaprzestała udzielania pomocy finansowej BMA NL. W związku z tym BMA NL złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości. Upadłość BMA NL została ogłoszona w dniu 3 kwietnia 2012 r.

14      Z informacji, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że aktywa masy upadłości BMA NL nie wystarczają do zaspokojenia w całości wszystkich wierzycieli, że większość wstępnie uznanych niezabezpieczonych wierzytelności należy do BMA AG i innych spółek należących do tej grupy z siedzibą w Niemczech, a pozostali niezaspokojeni wierzyciele mają siedziby w kilku innych państwach, zarówno w Unii Europejskiej, jak i poza jej granicami.

15      W postępowaniu głównym ZK wytoczył przeciwko BMA AG powództwo, które w prawie niderlandzkim jest znane pod nazwą „action Peeters/Gatzen”. Chodzi o powództwo z tytułu czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego wnoszone przez syndyka przeciwko osobie trzeciej, która miała uczestniczyć w spowodowaniu szkody wyrządzonej wierzycielom spółki, której upadłość ogłoszono. Powództwo jest wnoszone na rachunek, ale nie w imieniu, ogółu wierzycieli i ma na celu przywrócenie możliwości zaspokojenia ich wierzytelności. Jego uwzględnienie następuje z korzyścią dla wszystkich wierzycieli. Na potrzeby wydania orzeczenia w przedmiocie takiego powództwa sąd nie bada indywidualnej sytuacji każdego z zainteresowanych wierzycieli.

16      ZK podnosi, że BMA AG działała niezgodnie z prawem, naruszając swój obowiązek staranności wobec ogółu wierzycieli BMA NL i że BMA AG ponosi odpowiedzialność za poniesioną przez nich szkodę.

17      Zdaniem syndyka naruszenie to polegało konkretnie na tym, że BMA AG zaprzestała finansowania BMA NL, co miało spowodować, iż jej upadłość stała się nieunikniona.

18      Po wniesieniu sprzeciwu przez BMA AG Rechtbank, Midden-Nederland (sąd rejonowy dla Niderlandów Środkowych), będący sądem odsyłającym w niniejszej sprawie, uznał się w 2018 r. – na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (Dz.U. 2015, L 141, s. 19) – za właściwy do rozpoznania żądania sformułowanego przez syndyka

19      W 2019 r. sąd ten uwzględnił na podstawie art. 8 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 wniosek Stichting Belangenbehartiging Crediteuren BMA Nederland (zwaną dalej „Stichting”) o dopuszczenie do postępowania głównego w charakterze interwenienta.

20      Celem Stichting jest obrona interesów wierzycieli BMA NL, którzy ponoszą lub ponieśli szkodę wskutek działań lub zaniechań BMA AG. Stichting reprezentuje interesy ponad 50 wierzycieli, których wierzytelności stanowią łącznie około 40% wszystkich uznanych niezabezpieczonych wierzytelności niezwiązanych z BMA AG.

21      Podobnie jak ZK – Stichting podniosła również, że BMA AG działała względem wierzycieli niezgodnie z prawem i że ciąży na niej obowiązek naprawienia poniesionej przez nich szkody. Podczas jednak gdy syndyk domaga się zapłaty odszkodowania na rzecz masy upadłości BMA NL, Stichting domaga się, by odszkodowanie zostało wypłacone bezpośrednio każdemu z wierzycieli.

22      Żądanie Stichting przyjęło formę pozwu zbiorowego w rozumieniu art. 305a w księdze 3 kodeksu cywilnego.

23      Sąd odsyłający przyznaje, że w świetle wyroku z dnia 6 lutego 2019 r., NK (C‑535/17, EU:C:2019:96), popełnił błąd, stwierdzając swoją jurysdykcję na podstawie rozporządzenia 2015/848. Powinien on zatem dokonać oceny, czy jest właściwy do rozpoznania żądań syndyka i – występującej w charakterze interwenienta – Stichting na podstawie rozporządzenia nr 1215/2012. Sąd odsyłający stwierdza, że Trybunał nie wypowiedział się w tej kwestii w wyroku z dnia 6 lutego 2019 r., NK (C‑535/17, EU:C:2019:96) i że istnieje w tym względzie uzasadniona wątpliwość.

24      Okoliczność, że chodzi o pozew zbiorowy wniesiony na rachunek części ogółu wierzycieli, prowadzi również do trudności związanych z ustaleniem prawa właściwego dla „[miejsca], w którym powstaje szkoda” w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II, w związku z czym konieczne wydaje się również uzyskanie wykładni Trybunału w tym względzie.

25      W tych okolicznościach Rechtbank Midden-Nederland (sąd rejonowy dla Niderlandów Środkowych, Niderlandy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      a)      Czy zawarte w art. 7 pkt 2 rozporządzenia [nr 1215/2012] pojęcie »miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę« należy interpretować w ten sposób, że »miejscem wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie szkody« (Handlungsort) jest miejsce, w którym ma siedzibę spółka, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń swoich wierzycieli, jeżeli ten brak możliwości zaspokojenia roszczeń jest skutkiem naruszenia obowiązku staranności względem tych wierzycieli przez spółkę babkę tej spółki?

b)      Czy zawarte w art. 7 pkt 2 rozporządzenia [nr 1215/2012] pojęcie »miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę« należy interpretować w ten sposób, że »miejscem urzeczywistnienia się szkody« (Erfolgsort) jest miejsce, w którym ma siedzibę spółka, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń swoich wierzycieli, jeżeli ten brak możliwości zaspokojenia roszczeń jest skutkiem naruszenia obowiązku staranności względem tych wierzycieli przez spółkę babkę tej spółki?

c)      Czy wymagane jest wystąpienie dodatkowych okoliczności, które uzasadniają właściwość sądu miejsca siedziby spółki, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń, a jeżeli tak, to o jakie okoliczności chodzi?

d)      Czy okoliczność, że niderlandzki syndyk masy upadłości spółki, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń swoich wierzycieli, wniósł w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości na rzecz (lecz nie w imieniu) ogółu wierzycieli powództwo o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego, ma znaczenie dla ustalenia sądu właściwego na mocy art. 7 pkt 2 rozporządzenia [nr 1215/2012]? Takie powództwo charakteryzuje po pierwsze to, że nie bada się indywidualnej sytuacji poszczególnych wierzycieli oraz że pozwana osoba trzecia nie może podnosić względem zarządcy zarzutów, które być może przysługiwałyby jej względem określonych wierzycieli indywidualnych.

e)      Czy okoliczność, że część wierzycieli, w imieniu których syndyk masy upadłości wytoczył powództwo, ma miejsce zamieszkania poza terytorium Unii Europejskiej, ma znaczenie dla ustalenia sądu właściwego na mocy art. 7 pkt 2 rozporządzenia [nr 1215/2012]?

2)      Czy odpowiedź na pytanie pierwsze byłaby odmienna, gdyby chodziło o powództwo wytoczone przez fundację, której celem jest reprezentowanie zbiorowych interesów wierzycieli, którzy ponieśli szkodę w rozumieniu pytania pierwszego? Takie powództwo zbiorowe polega na tym, że w toku postępowania nie ustala się a) gdzie mają miejsce zamieszkania wyżej wymienieni wierzyciele, b) jakie są szczególne okoliczności powstania roszczeń poszczególnych wierzycieli w stosunku do spółki i c) czy wobec poszczególnych wierzycieli istniał obowiązek staranności i czy został on naruszony.

3)      Czy art. 8 pkt 2 rozporządzenia [nr 1215/2012] należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd, przed którym zawisł spór w przedmiocie pierwotnego powództwa, uzna ostatecznie, że jednak nie jest właściwy do rozpatrzenia tego powództwa, oznacza to automatycznie również, że odpada jego właściwość w zakresie żądań podniesionych przez interwenienta?

4)      a)      Czy art. 4 ust. 1 [rozporządzenia Rzym II] należy interpretować w ten sposób, że »[miejscem], w którym powstaje szkoda«, jest miejsce, w którym ma siedzibę spółka, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń odszkodowawczych wierzycieli tej spółki, powstałych w wyniku naruszenia obowiązku staranności, o którym mowa powyżej?

b)      Czy dla ustalenia tego miejsca znaczenie ma okoliczność, że żądania zostały podniesione przez syndyka masy upadłości w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości i przez podmiot reprezentujący interesy zbiorowe (collectieve belangenbehartiger) na rzecz (lecz nie w imieniu) ogółu wierzycieli?

c)      Czy dla ustalenia tego miejsca znaczenie ma okoliczność, że część wierzycieli ma miejsce zamieszkania poza terytorium Unii Europejskiej?

d)      Czy okoliczność, że upadłą spółkę niderlandzką i jej spółkę babkę łączyły umowy o finansowanie, w których dokonano wyboru jurysdykcji sądów niemieckich i ustalono, że ma do nich zastosowanie prawo niemieckie, jest okolicznością, z której wynika, że zarzucany BMA AG czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż Niderlandy w rozumieniu art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rzym II?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 W przedmiocie pytania pierwszego

26      Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że sąd miejsca siedziby spółki wnuczki, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń swoich wierzycieli, ponieważ jej spółka babka naruszyła obowiązek staranności ciążący na spółce-babce wobec wierzycieli spółki-wnuczki, jest właściwy do rozpoznania pozwu zbiorowego o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, który syndyk masy upadłości tej spółki wniósł w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości na rzecz, lecz nie w imieniu, ogółu wierzycieli, którzy następnie muszą dochodzić naprawienia szkody indywidualnie.

27      Tytułem wstępu pragnę przypomnieć, że w zakresie, w jakim rozporządzenie nr 1215/2012, zgodnie z jego motywem 34, uchyla i zastępuje rozporządzenie nr 44/2001, które z kolei zastąpiło konwencję brukselską z 1968 r., dokonana przez Trybunał wykładnia przepisów tych ostatnich instrumentów prawnych obowiązuje także w odniesieniu do przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, jeżeli przepisy te można uznać za im „równoważne”. Jest tak w przypadku art. 5 pkt 3 wspomnianej konwencji, ze zmianami, i rozporządzenia nr 44/2001 z jednej strony oraz art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 z drugiej strony (wyrok z dnia 12 maja 2021 r., Vereniging van Effectenbezitters, C‑709/19, EU:C:2021:377, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

28      Należy również przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przepis ustanawiający jurysdykcję szczególną zawarty w art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, który pozwala powodowi wytoczyć powództwo dotyczące czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę, powinien być przedmiotem wykładni autonomicznej i ścisłej (wyrok z dnia 12 maja 2021 r., Vereniging van Effectenbezitters, C‑709/19, EU:C:2021:377, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

29      Jurysdykcja szczególna, ustanowiona przez ten przepis w drodze odstępstwa od zasady ogólnej przyznającej jurysdykcję sądom miejsca zamieszkania lub siedziby powoda i sformułowanej w art. 4 rzeczonego rozporządzenia, jest oparta na istnieniu szczególnie ścisłego związku pomiędzy żądaniem a sądem miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę, który to związek uzasadnia przyznanie jurysdykcji temu sądowi ze względu na prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości oraz sprawną organizację postępowania (zob. podobnie wyroki: z dnia 18 lipca 2013 r., ÖFAB, C‑147/12, EU:C:2013:490, pkt 49; z dnia 24 listopada 2020 r., Wikingerhof, C‑59/19, EU:C:2020:950, pkt 28).

30      Jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego, sąd właściwy ze względu na miejsce, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę, jest bowiem zazwyczaj najbardziej odpowiedni do orzekania w szczególności ze względu na bliskość w stosunku do sporu i łatwość przeprowadzenia postępowania dowodowego (wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., ÖFAB, C‑147/12, EU:C:2013:490, pkt 50).

31      Co się tyczy powództw zmierzających do pociągnięcia członka zarządu oraz akcjonariusza spółki akcyjnej postawionej w stan likwidacji do odpowiedzialności za długi tej spółki, Trybunał orzekł, że „miejscem, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”, o którym mowa w art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001, jest miejsce, z którym powiązane są działalność prowadzona przez tę spółkę oraz sytuacja finansowa związana z tą działalnością, i którym to miejscem – w okolicznościach towarzyszących sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., ÖFAB (C‑147/12, EU:C:2013:490) – okazała się siedziba tejże spółki (pkt 54, 55 tego wyroku).

32      W niniejszej sprawie należy uznać w drodze analogii, że miejscem tym jest również miejsce, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę w rozumieniu art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, gdy chodzi o ustalenie jurysdykcji do rozpoznania powództwa odszkodowawczego wniesionego przeciwko spółce babce przez syndyka masy upadłości spółki, która nie jest w stanie zaspokoić podnoszonych wobec niej roszczeń, ponieważ spółka babka rzeczonej spółki naruszyła ciążący na spółce babce obowiązek staranności wobec wierzycieli spółki wnuczki.

33      Można bowiem uznać, że to w miejscu siedziby spółki, której upadłość ogłoszono, dostępne są informacje na temat rozwoju sytuacji finansowej tej spółki, w świetle których można oceniać istnienie i zakres podnoszonego w niniejszej sprawie naruszenia obowiązku staranności.

34      Z tych względów – z punktu widzenia prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości i skutecznej organizacji postępowania – pomiędzy wytoczonym powództwem a rzeczonym miejscem istnieje szczególnie ścisły związek, stosownie do wymogu sformułowanego w orzecznictwie przywołanym w pkt 29 niniejszego wyroku. Ponadto, jak podkreśla motyw 15 rozporządzenia nr 1215/2012, zarówno z perspektywy powoda, jak i pozwanej spółki miejsce siedziby charakteryzuje wysoki stopień przewidywalności.

35      Szkoda poniesiona pośrednio przez każdego z wierzycieli spółki, której upadłość ogłoszono, jest natomiast pozbawiona znaczenia dla celów stosowania art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 do powództwa wniesionego przez syndyka w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości (zob. analogicznie wyrok z dnia 11 stycznia 1990 r., Dumez France i Tracoba, C‑220/88, EU:C:1990:8, pkt 21).

36      Należy zatem uznać, że zgodnie z art. 7 pkt 2 tego rozporządzenia sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się miejsce siedziby spółki, której upadłość ogłoszono, jest właściwy do rozpoznania pozwu zbiorowego o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, wniesionego przez syndyka masy upadłości w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości.

37      Bez znaczenia jest w tym względzie okoliczność, że powództwo takie nie dotyczy indywidualnej sytuacji każdego z wierzycieli, wobec czego osoba trzecia, której przypisuje się odpowiedzialność, nie może powoływać się wobec syndyka masy upadłości działającego w ramach jego ustawowego zadania na wszelkie zarzuty, jakie ewentualnie mogłaby podnieść na swoją obronę wobec niektórych indywidualnych wierzycieli.

38      Tego rodzaju cechy charakteryzujące rodzaj powództwa przewidzianego przez właściwe prawo krajowe nie mogą bowiem wpływać na autonomiczną wykładnię art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012, który – ze względu na swoje ogólne brzmienie obejmuje szeroki zakres rodzajów odpowiedzialności (wyrok z dnia 30 listopada 1976 r., Bier, 21/76, EU:C:1976:166, pkt 18), ponieważ uwzględnienie kryteriów oceny opartych na krajowym prawie materialnym byłoby sprzeczne z celami realizowanymi przez to rozporządzenie, do których należą ujednolicenie przepisów dotyczących jurysdykcji i zagwarantowanie pewności prawa (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 maja 2013 r., Melzer, C‑228/11, EU:C:2013:305, pkt 34, 35).

39      Ponadto, jako że Trybunał wyjaśnił już, że art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 obejmuje również powództwa czysto deklaratoryjne służące za podstawę późniejszych powództw o odszkodowanie (zob. analogicznie wyrok z dnia 5 lutego 2004 r., DFDS Torline, C‑18/02, EU:C:2004:74, pkt 28), należy uznać za pozbawioną znaczenia dla ustalenia jurysdykcji na podstawie tego przepisu okoliczność, że w ramach wniesionego przez syndyka pozwu zbiorowego nie jest badana indywidualna sytuacja każdego wierzyciela, który – w celu uzyskania naprawienia szkody – może oprzeć się na orzeczeniu wydanym w przedmiocie owego pozwu zbiorowego.

40      W związku z tym na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć, iż art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że sąd miejsca siedziby spółki wnuczki, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń swoich wierzycieli, ponieważ jej spółka babka naruszyła obowiązek staranności ciążący na spółce-babce wobec wierzycieli tej spółki wnuczki, jest właściwy do rozpoznania pozwu zbiorowego o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, który syndyk masy upadłości tej spółki wniósł w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości na rzecz, lecz nie w imieniu, ogółu wierzycieli.

 W przedmiocie pytania drugiego

41      Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy treść odpowiedzi na pytanie pierwsze ulega zmianie, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym fundacja reprezentuje zbiorowe interesy wierzycieli i że żądanie podniesione przez nią w tym celu nie uwzględnia indywidualnych okoliczności dotyczących wierzycieli.

42      Ponieważ w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym Stichting jest jedynie interwenientem, jej sytuacja i uprawnienia proceduralne, które przyznaje jej prawo właściwe, nie mogą mieć wpływu na kwestię, czy sąd odsyłający jest właściwy do rozpoznania powództwa wniesionego przez syndyka.

43      Na pytanie drugie należy zatem odpowiedzieć, iż treść odpowiedzi na pytanie pierwsze nie ulega zmianie, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym fundacja reprezentuje zbiorowe interesy wierzycieli i że żądanie podniesione przez nią w tym celu nie uwzględnia indywidualnych okoliczności dotyczących wierzycieli.

 W przedmiocie pytania trzeciego

44      Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 8 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd, do którego wniesiono pierwotne powództwo, uzna ostatecznie, że jednak nie jest właściwy do jego rozpoznania, oznacza to również, że z mocy prawa traci on właściwość do rozpoznania żądań podniesionych przez interwenienta.

45      Zgodnie z art. 8 pkt 2 tego rozporządzenia sąd, który jest właściwy do rozpoznania pierwotnego powództwa, jest co do zasady również właściwy do rozpoznania ewentualnego wniosku o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta. Wynika z tego natomiast, że jeżeli sąd ten zmieni ostatecznie zdanie w kwestii swojej właściwości do rozpoznania powództwa głównego w ten sposób, że uzna ostatecznie że nie jest właściwy do jego rozpoznania, to nie może on również być właściwy do rozpoznania wniosku o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta.

46      Należy uznać, że odmienna wykładnia tego przepisu byłaby sprzeczna z celami leżącymi u jego podstaw, zmierzającymi z jednej strony do maksymalnego ograniczenia możliwości prowadzenia równoległych postępowań i uniknięcia sytuacji, w której w dwóch państwach członkowskich zapadałyby niezgodne ze sobą orzeczenia, a z drugiej strony do ustalenia właściwego sądu w oparciu o ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym w celu zapewnienia prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości (zob. podobnie wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., SOVAG, C‑521/14, EU:C:2016:41, pkt 38).

47      Takie utrzymanie jurysdykcji jedynie w odniesieniu do wniosku o dopuszczenie do sprawy w charakterze interwenienta prowadziłoby bowiem nieuchronnie do istnienia równoległych postępowań.

48      Na pytanie trzecie trzeba zatem odpowiedzieć, iż art. 8 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd, do którego wniesiono pierwotne powództwo, uzna ostatecznie, że jednak nie jest właściwy do jego rozpoznania, oznacza to również, że z mocy prawa traci on właściwość do rozpoznania żądań podniesionych przez interwenienta.

 W przedmiocie pytania czwartego

49      Poprzez pytanie czwarte, które należy zbadać jako całość, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że prawem właściwym dla obowiązku naprawienia szkody, wywodzonego z obowiązku zachowania staranności przez spółkę babkę spółki, której upadłość ogłoszono, jest co do zasady prawo państwa, w którym ta ostatnia ma swoją siedzibę.

50      Tytułem wstępu należy zbadać, czy sporna w postępowaniu głównym odpowiedzialność za szkodę nie jest objęta zakresem prawa spółek i czy w związku z tym nie jest wyłączona z zakresu stosowania rozporządzenia Rzym II zgodnie z jego art. 1 ust. 2 lit. d). W konsekwencji, nawet jeśli formalnie sąd odsyłający ograniczył swoje pytanie do wykładni konkretnego przepisu prawa Unii, to okoliczność ta nie stoi na przeszkodzie temu, by Trybunał udzielił mu odpowiedzi obejmującej wszystkie aspekty wykładni prawa Unii, które mogą być użyteczne dla rozstrzygnięcia zawisłej przed sądem odsyłającym sprawy (wyrok z dnia 15 lipca 2021 r., DocMorris, C‑190/20, EU:C:2021:609, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

51      Przepis ten dotyczy zobowiązań pozaumownych wynikających z prawa spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających osobowość prawną lub jej nieposiadających, dotyczących kwestii takich, jak: utworzenie – poprzez rejestrację lub w inny sposób, zdolność prawna, ustrój wewnętrzny lub rozwiązanie spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających osobowość prawną lub jej nieposiadających, osobista odpowiedzialność organów i wspólników za zobowiązania spółki lub jednostki organizacyjnej oraz osobista odpowiedzialność audytorów wobec spółki lub wobec jej wspólników w związku z badaniem dokumentów rachunkowych.

52      Należy przypomnieć, że jeśli chodzi o odpowiednie wyłączenie z zakresu stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.U. 2008, L 177, s. 6) kwestii z zakresu prawa spółek, stowarzyszeń i osób prawnych, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. f) tego rozporządzenia, Trybunał orzekł, że dotyczy ono wyłącznie ich aspektów organicznych (wyrok z dnia 3 października 2019 r., Verein für Konsumenteninformation, C‑272/18, EU:C:2019:827, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

53      Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 54 opinii, po pierwsze, osobista odpowiedzialność wspólników i organów jako takich za zobowiązania spółki, stowarzyszenia lub osoby prawnej, a po drugie, osobista odpowiedzialność audytorów odpowiedzialnych za ustawową kontrolę dokumentów rachunkowych wobec spółki lub jej organów, o których mowa w art. 1 ust. 2 lit. d) rozporządzenia Rzym II, nie stanowią aspektów organicznych tych spółek, stowarzyszeń i osób prawnych, w związku z czym konieczne jest sprecyzowanie zakresu wyłączenia za pomocą kryterium funkcjonalnego.

54      Ponieważ celem leżącym u podstaw tego wyłączenia jest wola prawodawcy polegająca na utrzymaniu poddania jednemu statutowi, lex societatis, aspektów, dla których istnieje specyficzne rozwiązanie wynikające ze związku między tymi aspektami a funkcjonowaniem, a także z działalnością spółki, stowarzyszenia lub osoby prawnej, w każdym przypadku należy sprawdzić, czy zobowiązanie pozaumowne wspólników, członków zarządu lub audytorów, o których mowa w art. 1 ust. 2 lit. d) rozporządzenia Rzym II, istnieje ze względów właściwych prawu spółek, czy też poza jego zakresem.

55      Jeśli chodzi w szczególności o uchybienie obowiązkowi staranności, o którym mowa w postępowaniu głównym, należy dokonać rozróżnienia w zależności od tego, czy chodzi o szczególny obowiązek staranności wynikający ze stosunku między organem a spółką, który nie jest objęty przedmiotowym zakresem stosowania rozporządzenia Rzym II, czy o ogólny obowiązek staranności erga omnes, który do niego należy. Ustalenie tej kwestii należy wyłącznie do sądu odsyłającego.

56      Co się tyczy – jeśli ocena ta miałaby doprowadzić sąd odsyłający do stwierdzenia, że rozporządzenie Rzym II ma zastosowanie – kwestii, czy art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że „[miejscem], w którym powstaje szkoda”, jest miejsce, w którym ma siedzibę spółka, która nie oferuje naprawienia szkody poniesionej przez wierzycieli tej spółki z powodu naruszenia przez jej spółkę babkę ciążącego na spółce-babce obowiązku staranności, z pkt 35 niniejszego wyroku wynika, że szkoda podnoszona w postępowaniu głównym konkretyzuje się w pierwszej kolejności w majątku spółki, której upadłość ogłoszono, a zatem dla jej wierzycieli stanowi ona jedynie szkodę pośrednią.

57      Tymczasem art. 4 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia uściśla, że zarówno państwo, w którym wystąpiło zdarzenie powodujące szkodę, jak i państwo, w którym mogą wystąpić potencjalne skutki pośrednie, nie mają znaczenia.

58      W kwestii tej Trybunał orzekł już, że jeżeli jest możliwe ustalenie wystąpienia szkody bezpośredniej, miejsce wystąpienia tej szkody bezpośredniej będzie istotnym łącznikiem dla celów określenia prawa właściwego, niezależnie od pośrednich skutków zdarzenia wywołującego szkodę (zob. podobnie wyrok z dnia 10 grudnia 2015 r., Lazar, C‑350/14, EU:C:2015:802, pkt 25).

59      Ponadto z orzecznictwa Trybunału dotyczącego jurysdykcji w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego wynika, że miejscem urzeczywistnienia się szkody jest miejsce, w którym występuje pierwotna szkoda osób bezpośrednio poszkodowanych (zob. podobnie wyrok z dnia 11 stycznia 1990 r., Dumez France i Tracoba, C‑220/88, EU:C:1990:8, pkt 22).

60      Zgodnie z wymogami spójności sformułowanymi w motywie 7 rozporządzenia Rzym II należy wziąć pod uwagę to orzecznictwo również dla celów wykładni wspomnianego rozporządzenia (zob. podobnie wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., ERGO Insurance i Gjensidige Baltic, C‑359/14 i C‑475/14, EU:C:2016:40, pkt 43).

61      Wynika z tego, że państwem, w którym powstaje szkoda w rozumieniu art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II, jest państwo, w którym ma siedzibę spółka, która nie oferuje naprawienia szkody poniesionej przez wierzycieli tej spółki z powodu naruszenia obowiązku staranności przez jej spółkę babkę.

62      W drugiej kolejności, jeśli chodzi o okoliczność, że w postępowaniu głównym żądania zostały podniesione albo przez syndyka masy upadłości w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości albo przez podmiot zapewniający ochronę zbiorowych interesów na rachunek, ale nie w imieniu, ogółu wierzycieli, należy na wstępie zauważyć, że zgodnie z systemem ustanowionym w rozporządzeniu Rzym II kwestia, kto podnosi żądanie i jakiego rodzaju, nie ma wpływu na ustalenie miejsca powstania szkody.

63      Co się tyczy istnienia konwencji o finansowanie między spółką, której upadłość ogłoszono, a jej spółką babką, której towarzyszy zapis o wyborze sądu, należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rzym II znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać w szczególności na istnieniu między stronami wcześniejszego stosunku, takiego jak umowa, pozostającego w ścisłym związku z danym czynem niedozwolonym.

64      Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 89 i 92 opinii, istnienie takiego stosunku nie wystarcza samo w sobie do wyłączenia stosowania prawa właściwego na podstawie art. 4 ust. 1 lub 2 i nie pozwala na automatyczne stosowanie prawa właściwego dla danej umowy (lex contractus) do odpowiedzialności pozaumownej.

65      Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 3 rozporządzenia Rzym II sądowi przysługuje pewien zakres swobodnej oceny co do istnienia ścisłego związku pomiędzy zobowiązaniem pozaumownym a państwem, którego prawo reguluje wcześniejszy stosunek między stronami. Sąd zastosuje prawo regulujące ów wcześniejszy stosunek tylko wtedy, gdy uzna związek ów za ustalony.

66      Na pytanie czwarte trzeba zatem odpowiedzieć, iż art. 4 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że prawem właściwym dla obowiązku naprawienia szkody, wywodzonego z obowiązku zachowania staranności przez spółkę babkę spółki, której upadłość ogłoszono, jest co do zasady prawo państwa, w którym ta ostatnia ma swoją siedzibę, chociaż uprzednie istnienie umowy o finansowanie między tymi dwiema spółkami, której towarzyszy zapis o wyborze sądu, jest okolicznością mogącą wskazywać na istnienie wyraźnie ściślejszego związku z innym państwem w rozumieniu ust. 3 tego artykułu.

 W przedmiocie kosztów

67      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 7 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że sąd miejsca siedziby spółki wnuczki, która nie jest w stanie zaspokoić roszczeń swoich wierzycieli, ponieważ jej spółka babka naruszyła obowiązek staranności ciążący na spółce babce wobec wierzycieli spółki wnuczki, jest właściwy do rozpoznania pozwu zbiorowego o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego, który syndyk masy upadłości tej spółki wniósł w ramach wykonywania przez niego jego ustawowego zadania polegającego na podziale masy upadłości na rzecz, lecz nie w imieniu, ogółu wierzycieli.

2)      Odpowiedź na pytanie pierwsze nie ulega zmianie, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym fundacja reprezentuje zbiorowe interesy wierzycieli i że żądanie podniesione przez nią w tym celu nie uwzględnia indywidualnych okoliczności dotyczących wierzycieli.

3)      Artykuł 8 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli sąd, do którego wniesiono pierwotne powództwo, uzna ostatecznie, że jednak nie jest właściwy do jego rozpoznania, oznacza to również, że z mocy prawa traci on właściwość do rozpoznania żądań podniesionych przez interwenienta.

4)      Artykuł 4 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) należy interpretować w ten sposób, że prawem właściwym dla obowiązku naprawienia szkody, wywodzonego z obowiązku zachowania staranności przez spółkę babkę spółki, której upadłość ogłoszono, jest co do zasady prawo państwa, w którym ta ostatnia ma swoją siedzibę, chociaż uprzednie istnienie umowy o finansowanie między tymi dwiema spółkami, której towarzyszy zapis o wyborze sądu, jest okolicznością mogącą wskazywać na istnienie wyraźnie ściślejszego związku z innym państwem w rozumieniu ust. 3 tego artykułu.