Eksmisja na podstawie art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Zgodnie z art. 11a u.p.p.r., w sprawach o zobowiązanie członka rodziny, zajmującego wspólnie mieszkanie, do opuszczenia mieszkania na żądanie osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Sprawy te podlegają rozpoznaniu na rozprawie, która powinna odbyć się w terminie miesiąca od dnia wpływu wniosku; postanowienie jest wykonalne z chwilą ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności.

Sprawy toczące się na podstawie art. 11a u.p.p.r. wykazują łączność z problematyką prawa osobowego w kontekście definicji przemocy w rodzinie, która odwołuje się do praw i dóbr osobistych (art. 2 pkt 2 u.p.p.r.). Powiązanie to ma jednak tylko wtórne znaczenie, wynikające z odizolowania sprawcy przemocy od jej ofiary, i jest zbyt słabe do uznania tych spraw za sprawy z zakresu prawa osobowego. Punkt ciężkości regulacji zawartej w art. 11a u.p.p.r. sprowadza się do wymuszenia szybkiej zmiany istniejącego stanu rzeczy polegającego na wspólnym zajmowaniu mieszkania przez osobę stosującą przemoc i czyniącą szczególnie uciążliwe wspólne zamieszkiwanie, przez nakazanie tej osobie opuszczenia mieszkania.

Skutkiem uwzględnienia wniosku jest przede wszystkim wyłączenie możliwości korzystania z mieszkania przez członka rodziny, przeciwko któremu kieruje się wniosek, przy czym ma ono czasowy charakter w tym sensie, że może zostać uchylone w razie zmiany okoliczności sprawy. Miarodajnych odniesień dla tego rozwiązania nie należy poszukiwać w przepisach składających się na powszechny system ochrony dóbr osobistych (art. 23, 24 i 43 k.c.), lecz raczej w art. 58 § 2 zdanie drugie k.r.o., który umożliwia, na żądanie jednego z małżonków, orzeczenie eksmisji wobec drugiego małżonka, jeżeli swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia on wspólne zamieszkiwanie. Przepis art. 11a u.p.p.r. - w zestawieniu z art. 58 § 2 zdanie drugie k.r.o. - może jednak mieć zastosowanie w znacznie szerszym zakresie sytuacji, ograniczonym jedynie przedmiotowym zakresem zastosowania ustawy z dnia 22 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Pierwszorzędne znaczenie dla zasadności wniosku mają ustalenia faktyczne, zarówno w sferze stwierdzenia, że doszło do przemocy w rodzinie, jak i tego, że przemoc ta czyni szczególnie uciążliwe wspólne zamieszkiwanie.

Od postanowienia zobowiązującego członka rodziny, który stosując przemoc w rodzinie czyni szczególnie uciążliwe wspólne zamieszkiwanie, do opuszczenia mieszkania na podstawie art. 11a u.p.p.r., skarga kasacyjna jest niedopuszczalna.

Postanowienie SN z dnia 3 marca 2017 r., I CZ 28/17

Standard: 11479 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 11a u.p.p.r., w sprawach o zobowiązanie członka rodziny, zajmującego wspólnie mieszkanie, do opuszczenia mieszkania na żądanie osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Sprawy te podlegają rozpoznaniu na rozprawie, która powinna odbyć się w terminie miesiąca od dnia wpływu wniosku; postanowienie jest wykonalne z chwilą ogłoszenia i może być zmienione lub uchylone w razie zmiany okoliczności.

Przepisy ustawy z dnia 22 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie zawierają samodzielnej regulacji dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawach o zobowiązanie do opuszczenia mieszkania, co prowadzi do wniosku, że zasadnicze znaczenie przy ocenie tego zagadnienia ma art. 519 [1] k.p.c. Przepis ten wyszczególnia rodzaje spraw, w których przysługuje skarga kasacyjna w sprawach rozpoznawanych w trybie nieprocesowym. Katalog ten obejmuje przede wszystkim sprawy z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego, w których droga do wniesienia skargi kasacyjnej na postanowienie orzekające co do istoty sprawy jest otwarta, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 5191 § 1 k.p.c.). W pozostałych sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym skarga kasacyjna jest dopuszczalna tylko w przypadkach określonych w art. 5191 § 2 i 3 k.p.c. Sprawa, w której wydano zaskarżone postanowienie, nie mieści się w sprawach wyszczególnionych w art. 5191 § 2 i 3 k.p.c., zatem dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej mogłaby wynikać jedynie z zakwalifikowania jej do kategorii spraw z zakresu prawa osobowego.

Sprawy toczące się na podstawie art. 11a u.p.p.r. wykazują łączność z problematyką prawa osobowego w kontekście definicji przemocy w rodzinie, która odwołuje się do praw i dóbr osobistych (art. 2 pkt 2 u.p.p.r.). Powiązanie to ma jednak tylko wtórny, wynikający z odizolowania sprawcy przemocy od jej ofiary, charakter i jest zbyt słabe, aby uznać te sprawy za sprawy z zakresu prawa osobowego. Punkt ciężkości regulacji zawartej w art. 11a u.p.p.r. sprowadza się do szybkiej zmiany istniejącego stanu rzeczy polegającego na wspólnym zajmowaniu mieszkania przez osobę stosującą przemoc i czyniącą szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, przez nakazanie tej osobie opuszczenia mieszkania. Skutkiem uwzględnienia wniosku jest w pierwszej kolejności wyłączenie możliwości korzystania z mieszkania przez członka rodziny, przeciwko któremu kieruje się wniosek, przy czym ma ono czasowy charakter w tym sensie, że może zostać uchylone w razie zmiany okoliczności sprawy. Miarodajnych odniesień dla tego rozwiązania nie należy tym samym poszukiwać w przepisach składających się na powszechny system ochrony dóbr osobistych (art. 23, 24 i 43 k.c.), lecz raczej w art. 58 § 2 zdanie drugie k.r.o., który umożliwia, na żądanie jednego z małżonków, orzeczenie eksmisji wobec drugiego małżonka, jeżeli swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia on wspólne zamieszkiwanie. W zestawieniu z art. 58 § 2 zdanie drugie k.r.o. przepis art. 11a u.p.p.r. może jednak znaleźć zastosowanie w znacznie szerszym spektrum sytuacji, ograniczonym jedynie przedmiotowym zakresem zastosowania ustawy z dnia 22 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Przeciwko dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawach, o których stanowi art. 11a u.p.p.r., przemawiają ponadto dwa istotne argumenty. Po pierwsze, pierwszorzędne znaczenie dla zasadności wniosku mają niewątpliwie ustalenia faktyczne, zarówno w sferze stwierdzenia, że doszło do przemocy w rodzinie, jak i tego, że przemoc ta czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie. Ustalenia te, zgodnie z art. 398 [3] § 3 k.p.c., uchylają się tymczasem od kontroli kasacyjnej. Po drugie, stan faktyczny cechuje się w rozważanych sprawach znaczną zmiennością, co wziął pod uwagę prawodawca, wskazując wprost na dopuszczalność zmiany lub uchylenia postanowienia, jeżeli okoliczności sprawy ulegną zmianie (art. 11a ust. 2 zdanie trzecie u.p.p.r.).

Kontrola kasacyjna w tego rodzaju sprawach - wobec dynamiki zmian stanu faktycznego - mogłaby okazać się często bezprzedmiotowa. W konsekwencji należy przyjąć, że od postanowienia zobowiązującego członka rodziny, który stosując przemoc w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie, do opuszczenia mieszkania na podstawie art. 11a u.p.p.r., skarga kasacyjna jest niedopuszczalna. Tezy tej nie zmienia zarzut naruszenia art. 13 EKPCz, postawiony w zażaleniu z pominięciem tego, że ani art. 6 ust. 1, ani art. 13 EKPCz nie gwarantują prawa do zaskarżenia orzeczenia sądowego w sprawach cywilnych (por. orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 stycznia 1970 r. w sprawie Delcourt przeciwko Belgii, nr 2689/65 i z dnia 12 stycznia 2010 r. w sprawie Bąkowska przeciwko Polsce, nr 33539/02).

Postanowienie SN z dnia 3 marca 2017 r., I CZ 28/17

Standard: 12537 (pełna treść orzeczenia)