Skarga kasacyjna od postanowień zabezpieczających w przedmiocie wpisu lub wykreślenia w księdze wieczystej

Zgodnie z art. 519[1] § 1 k.p.c., od wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia co do istoty sprawy oraz postanowień w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie w sprawie – w sprawach z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego - przysługuje skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Niewątpliwie sprawy o wpis w księdze wieczystej są sprawami z zakresu prawa rzeczowego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono jednak uwagę, że nie wszystkie wpisy do ksiąg wieczystych dotyczą istoty sprawy. Prezentowany jest przy tym pogląd – aprobowany przez skład orzekający - że charakteru takiego nie mają wpisy w księdze wieczystej dokonywane w związku z realizacją zabezpieczenia (w znaczeniu procesowym). Stanowisko to jest uzasadniane funkcją przypisywaną takiemu wpisowi; postępowanie w przedmiocie jego dokonania nie jest samodzielnym postepowaniem nieprocesowym, lecz stanowi stadium wykonawcze, realizacyjne postępowania zabezpieczającego, w związku z czym podlega obowiązującym w nim regułom, w tym odnoszącym się do zaskarżalności orzeczeń

Postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2024 r., II CSKP 1890/22

Standard: 88652 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane bywa stanowisko, że skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna na postanowienia sądu drugiej instancji wydane w przedmiocie wpisu lub wykreślenia w księdze wieczystej dokonywane w związku z realizacją zabezpieczenia, w tym odnoszącego się do wpisu hipoteki przymusowej. Stanowisko to jest uzasadnione tym, że w takim wypadku wpis pełni funkcję zabezpieczającą (postanowienia SN z 15 stycznia 1997 r., III CZP 1/97; z 17 września 1997 r., II CKN 305/97; z 27 października 1998 r., III CKN 8/98; z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12; z 24 kwietnia 2015 r., V CSK 579/14; z 23 marca 2018 r., II CZ 11/18; z 14 czerwca 2018 r., V CSK 362/17; z 26 listopada 2019 r., V CSK 169/19), lub tym, że postanowienia w przedmiocie takiego wpisu nie kładą kresu czynnościom w zakresie uprawnień podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych lub nie powodują zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw podmiotowych (postanowienia SN z 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01; z 21 stycznia 2003 r., III CZ 128/02; z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12; z 5 października 2018 r., I CZ 90/18; z 24 października 2019 r., V CSK 162/19). Równocześnie jednak prezentowany jest, choć bez szerszego uzasadnienia, pogląd odmienny dopuszczający skargę kasacyjną w sprawach o wpis hipoteki przymusowej (np. postanowienie SN z 22 listopada 2013 r., III CSK 326/12; postanowienie SN z 12 lutego 2014 r., IV CSK 275/13; postanowienie SN z 5 czerwca 2019 r., V CSK 145/18; postanowienie SN z 5 października 2020 r., I CSK 630/18) i umownej (postanowienia SN z 22 czerwca 2018 r., II CZ 26/18; II CZ 29/18; II CZ 31/18; postanowienie SN z 12 września 2018 r., II CZ 34/18).

W ocenie Sądu Najwyższego, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, o ile można byłoby uznać, że wpisy do księgi wieczystej w postaci ostrzeżeń czy niektórych roszczeń, służą wyłącznie wykonaniu lub dopełnieniu zabezpieczenia, o tyle ocena ta byłaby nietrafna w odniesieniu do wpisu hipoteki przymusowej. Błędne jest zwłaszcza stanowisko, jakoby wpis hipoteki przymusowej miał charakter zabezpieczający i nieprowadzący do zmiany treści praw podmiotowych ujawnionych w księdze wieczystej, a zatem by był rozstrzygnięciem wpadkowym. Zabezpieczenie uzyskiwane w ten sposób ma bowiem materialnoprawny charakter, kreując stosunek prawny między uprawnionym przez wpis a każdoczesnym właścicielem nieruchomości, nadto wpływa na określenie pierwszeństwa hipotek.

Z punktu widzenia żądania stanowiącego przedmiot konkretnego postępowania inicjowanego wnioskiem o wpis, ma ono charakter ostateczny, zamykając ciąg podejmowanych w nim czynności prowadzących do określonej zmiany w płaszczyźnie prawa materialnego. W konsekwencji nie ma uzasadnionych podstaw do uznania, że stanowi orzeczenie wpadkowe, a nie orzeczenie co do istoty sprawy.

Postanowienie SN z dnia 19 lutego 2021 r., III CSKP 33/21

Standard: 56425 (pełna treść orzeczenia)