Skarga kasacyjna w postępowaniu wieczystoksięgowym

Zgodnie z art. 519[1] § 1 k.p.c., w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu wieczystoksięgowym, będących w świetle systematyki części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego jedną z kategorii spraw z zakresu prawa rzeczowego, skarga kasacyjna jest dopuszczalna w sytuacji, w której przedmiotem zaskarżenia jest postanowienie co do istoty sprawy oraz postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończące postępowanie w sprawie. Sprawy o wpis w księdze wieczystej są sprawami z zakresu prawa rzeczowego w rozumieniu tego uregulowania.

Przyjmuje się, że pod pojęciem „istoty sprawy” należy rozumieć przesłanki materialnoprawne wniosku o wpis (m.in. postanowienia SN z 7 listopada 2013 r., V CZ 59/13; z 26 marca 2015 r., V CZ 4/15). Taki charakter mają orzeczenia rozstrzygające o zasadności żądania wnioskodawcy udzielenia ochrony prawnej przez potwierdzenie jego praw rzeczowych, ukształtowanie ich, jeżeli przepis tego wymaga, albo wzmocnienie skuteczności praw osobistych i roszczeń.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane bywa stanowisko, że skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna na postanowienia sądu drugiej instancji wydane w przedmiocie wpisu lub wykreślenia w księdze wieczystej dokonywane w związku z realizacją zabezpieczenia, w tym odnoszącego się do wpisu hipoteki przymusowej. Stanowisko to jest uzasadnione tym, że w takim wypadku wpis pełni funkcję zabezpieczającą (postanowienia SN z 15 stycznia 1997 r., III CZP 1/97; z 17 września 1997 r., II CKN 305/97; z 27 października 1998 r., III CKN 8/98; z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12; z 24 kwietnia 2015 r., V CSK 579/14; z 23 marca 2018 r., II CZ 11/18; z 14 czerwca 2018 r., V CSK 362/17; z 26 listopada 2019 r., V CSK 169/19), lub tym, że postanowienia w przedmiocie takiego wpisu nie kładą kresu czynnościom w zakresie uprawnień podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych lub nie powodują zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw podmiotowych (postanowienia SN z 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01; z 21 stycznia 2003 r., III CZ 128/02; z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12; z 5 października 2018 r., I CZ 90/18; z 24 października 2019 r., V CSK 162/19). Równocześnie jednak prezentowany jest, choć bez szerszego uzasadnienia, pogląd odmienny dopuszczający skargę kasacyjną w sprawach o wpis hipoteki przymusowej (np. postanowienie SN z 22 listopada 2013 r., III CSK 326/12; postanowienie SN z 12 lutego 2014 r., IV CSK 275/13; postanowienie SN z 5 czerwca 2019 r., V CSK 145/18; postanowienie SN z 5 października 2020 r., I CSK 630/18) i umownej (postanowienia SN z 22 czerwca 2018 r., II CZ 26/18; II CZ 29/18; II CZ 31/18; postanowienie SN z 12 września 2018 r., II CZ 34/18).

W ocenie Sądu Najwyższego, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, o ile można byłoby uznać, że wpisy do księgi wieczystej w postaci ostrzeżeń czy niektórych roszczeń, służą wyłącznie wykonaniu lub dopełnieniu zabezpieczenia, o tyle ocena ta byłaby nietrafna w odniesieniu do wpisu hipoteki przymusowej. Błędne jest zwłaszcza stanowisko, jakoby wpis hipoteki przymusowej miał charakter zabezpieczający i nieprowadzący do zmiany treści praw podmiotowych ujawnionych w księdze wieczystej, a zatem by był rozstrzygnięciem wpadkowym. Zabezpieczenie uzyskiwane w ten sposób ma bowiem materialnoprawny charakter, kreując stosunek prawny między uprawnionym przez wpis a każdoczesnym właścicielem nieruchomości, nadto wpływa na określenie pierwszeństwa hipotek.

Z punktu widzenia żądania stanowiącego przedmiot konkretnego postępowania inicjowanego wnioskiem o wpis, ma ono charakter ostateczny, zamykając ciąg podejmowanych w nim czynności prowadzących do określonej zmiany w płaszczyźnie prawa materialnego. W konsekwencji nie ma uzasadnionych podstaw do uznania, że stanowi orzeczenie wpadkowe, a nie orzeczenie co do istoty sprawy.

Postanowienie SN z dnia 19 lutego 2021 r., III CSKP 33/21

Standard: 56424 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 519[1] § 1 k.p.c., w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu wieczystoksięgowym, będących w świetle systematyki części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego jedną z kategorii spraw z zakresu prawa rzeczowego, skarga kasacyjna jest dopuszczalna w sytuacji, w której przedmiotem zaskarżenia jest postanowienie co do istoty sprawy oraz postanowienie w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończące postępowanie w sprawie. Sprawy o wpis w księdze wieczystej są sprawami z zakresu prawa rzeczowego w rozumieniu tego uregulowania.

Przyjmuje się, że pod pojęciem „istoty sprawy” należy rozumieć przesłanki materialnoprawne wniosku o wpis (m.in. postanowienia SN z 7 listopada 2013 r., V CZ 59/13; z 26 marca 2015 r., V CZ 4/15). Taki charakter mają orzeczenia rozstrzygające o zasadności żądania wnioskodawcy udzielenia ochrony prawnej przez potwierdzenie jego praw rzeczowych, ukształtowanie ich, jeżeli przepis tego wymaga, albo wzmocnienie skuteczności praw osobistych i roszczeń.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane bywa stanowisko, że skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna na postanowienia sądu drugiej instancji wydane w przedmiocie wpisu lub wykreślenia w księdze wieczystej dokonywane w związku z realizacją zabezpieczenia, w tym odnoszącego się do wpisu hipoteki przymusowej. Stanowisko to jest uzasadnione tym, że w takim wypadku wpis pełni funkcję zabezpieczającą (postanowienia SN z 15 stycznia 1997 r., III CZP 1/97; z 17 września 1997 r., II CKN 305/97; z 27 października 1998 r., III CKN 8/98; z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12; z 24 kwietnia 2015 r., V CSK 579/14; z 23 marca 2018 r., II CZ 11/18; z 14 czerwca 2018 r., V CSK 362/17; z 26 listopada 2019 r., V CSK 169/19), lub tym, że postanowienia w przedmiocie takiego wpisu nie kładą kresu czynnościom w zakresie uprawnień podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych lub nie powodują zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw podmiotowych (postanowienia SN z 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01; z 21 stycznia 2003 r., III CZ 128/02; z 23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12; z 5 października 2018 r., I CZ 90/18; z 24 października 2019 r., V CSK 162/19). Równocześnie jednak prezentowany jest, choć bez szerszego uzasadnienia, pogląd odmienny dopuszczający skargę kasacyjną w sprawach o wpis hipoteki przymusowej (np. postanowienie SN z 22 listopada 2013 r., III CSK 326/12; postanowienie SN z 12 lutego 2014 r., IV CSK 275/13; postanowienie SN z 5 czerwca 2019 r., V CSK 145/18; postanowienie SN z 5 października 2020 r., I CSK 630/18) i umownej (postanowienia SN z 22 czerwca 2018 r., II CZ 26/18; II CZ 29/18; II CZ 31/18; postanowienie SN z 12 września 2018 r., II CZ 34/18).

W ocenie Sądu Najwyższego, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, o ile można byłoby uznać, że wpisy do księgi wieczystej w postaci ostrzeżeń czy niektórych roszczeń, służą wyłącznie wykonaniu lub dopełnieniu zabezpieczenia, o tyle ocena ta byłaby nietrafna w odniesieniu do wpisu hipoteki przymusowej. Błędne jest zwłaszcza stanowisko, jakoby wpis hipoteki przymusowej miał charakter zabezpieczający i nieprowadzący do zmiany treści praw podmiotowych ujawnionych w księdze wieczystej, a zatem by był rozstrzygnięciem wpadkowym. Zabezpieczenie uzyskiwane w ten sposób ma bowiem materialnoprawny charakter, kreując stosunek prawny między uprawnionym przez wpis a każdoczesnym właścicielem nieruchomości, nadto wpływa na określenie pierwszeństwa hipotek.

Z punktu widzenia żądania stanowiącego przedmiot konkretnego postępowania inicjowanego wnioskiem o wpis, ma ono charakter ostateczny, zamykając ciąg podejmowanych w nim czynności prowadzących do określonej zmiany w płaszczyźnie prawa materialnego. W konsekwencji nie ma uzasadnionych podstaw do uznania, że stanowi orzeczenie wpadkowe, a nie orzeczenie co do istoty sprawy.

Postanowienie SN z dnia 19 lutego 2021 r., III CSKP 33/21

Standard: 56427 (pełna treść orzeczenia)