Wyrok z dnia 2020-09-30 sygn. IV SA/Wa 927/20

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Anna Sękowska, Sędziowie asesor WSA Anna Sidorowska-Ciesielska, sędzia WSA Tomasz Wykowski (spr.), Protokolant st. sekr. sąd. Wioletta Matuszewska, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 września 2020 r. sprawy ze skargi D. G. na decyzję Wojewody [...] z dnia [...] marca 2020 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wpisania do rejestru stanu cywilnego prowadzonego w systemie rejestrów państwowych aktu urodzenia oddala skargę

I. Zaskarżoną do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (dalej "Sądu") decyzją z dnia [...] marca 2020 r. nr WSO-I.6231.1.2.2020 (dalej "zaskarżoną decyzją" albo "decyzją odwoławczą") Wojewoda M. (dalej "Wojewoda" albo "Organ"), po rozpatrzeniu odwołania D. H. G. (dalej "Skarżącej"), za którą działał przedstawiciel ustawowy A. G. (dalej także "Przedstawiciel"), reprezentowany przez pełnomocnika adw. R. S., od decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego [...] (dalej "Kierownika USC") z dnia [...] stycznia 2020 r., nr [...], [...], orzekającej o odmowie wpisania do rejestru stanu cywilnego prowadzonego w systemie rejestrów państwowych aktu urodzenia Skarżącej, urodzonej [...] maja 2019 r. w [...] – utrzymał decyzję Kierownika USC w mocy.

II. Stan sprawy, poprzedzający wydanie zaskarżonej obecnie decyzji odwoławczej, przedstawia się następująco:

1. Pismem z dnia 1 października 2019 r. adw. R. S., reprezentujący przedstawiciela ustawowego małoletniej Skarżącej, wniósł do Kierownika USC wniosek o dokonanie transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia ww. małoletniej, urodzonej[...] maja 2019 r. w [...]

1.1. Do wniosku załączono:

(-) odpis aktu urodzenia wydanego przez Wspólnotę [...] - Departament Zdrowia wraz z tłumaczeniem przysięgłym,

(-) odpis zaświadczenia wydanego przez Sekretarza Departamentu Zdrowia wraz z tłumaczeniem przysięgłym,

(-) postanowienie Sądu Powszechnego, Centrum Hrabstwa [...], Wydział Sądu Rodzinnego z dnia [...] marca 2019 r., wraz z tłumaczeniem przysięgłym, z treści którego wynika, że A. G. jest rodzicem dziecka, które urodzi się "za pośrednictwem" M. H. działającej jako matka zastępcza - nosicielka embriona dla A. G. jako rodzica,

(-) prawomocne postanowienie Sądu Powszechnego, Centrum Hrabstwa [...], Wydział Sądu Rodzinnego z dnia [...] maja 2019 r. wraz z tłumaczeniem przysięgłym, zmieniające postanowienie z dnia [...] maja 2019 r., z którego wynika, że Przedstawiciel jest prawowitym ojcem i jedynym rodzicem Dziecka G., obecnie znanego jako D. H. G., które urodziło się w dniu [...] maja 2019 r. (pkt 1). W pkt 2 zapisano , że po urodzeniu dziecka, M. H., matka zastępcza - surogatka, ponownie potwierdziła, że dobrowolnie zrzeka się wszystkich praw przysługujących jej do rzeczonego dziecka w zakresie dziedziczenia, opieki prawnej, oraz innych praw czy obowiązków rodzicielskich.

1.2. W piśmie procesowym z dnia 30 grudnia 2019 r. pełnomocnik Przedstawiciela wskazał w szczególności, że: (-) małoletnia Skarżąca nabyła obywatelstwo polskie przez urodzenie na podstawie art.14 pkt 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (obecnie t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.347) po swoim ojcu, (-) odmowa transkrypcji aktu urodzenia Skarżącej uniemożliwia uzyskanie przez nią polskiego dokumentu tożsamości, tj. paszportu, co może ograniczać lub wręcz uniemożliwiać podróżowanie do innych państw, (-) w/w odmowa uniemożliwia Skarżącej korzystanie z praw podmiotowych, przysługujących obywatelowi polskiemu.

2. Decyzją z [...] stycznia 2020 r. Kierownik USC, na podstawie art.107 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (dalej "p.a.s.c."), odmówił wpisania transkrypcji aktu urodzenia Skarżącej, urodzonej [...] maja 2019 r. w [...] stwierdzając, iż transkrypcja odpisu zagranicznego aktu urodzenia Skarżącej bez danych matki, stanowiłaby naruszenie podstawowych porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Pismem z dnia 21 stycznia 2020 r. pełnomocnik przedstawiciela ustawowego Skarżącej wniósł do Wojewody odwołanie od decyzji Kierownika USC (za pośrednictwem tego organu).

III. Jak już wskazano, decyzją zaskarżoną obecnie Wojewoda rozpatrzył odwołanie Skarżącej od decyzji Kierownika USC, utrzymując tę decyzję w mocy.

Uzasadniając rozstrzygnięcie odwoławcze, Wojewoda wskazał w szczególności, co następuje:

(i) Zgodnie z art. 107 pkt 3 p.a.s.c. kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia dokonania transkrypcji zagranicznego dokumentu stanu cywilnego, jeżeli transkrypcja byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. Klauzula porządku publicznego wymieniona w art. 107 pkt 3 p.a.s.c. tak jak klauzula wyrażona w art. 7 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (dalej "p.p.m."), stanowi zabezpieczenie przed skutkami zastosowania prawa obcego przewidującego rozwiązania sprzeczne z podstawowymi (m.in. konstytucyjnymi) wartościami akceptowanymi w polskim porządku prawnym. Klauzula porządku publicznego gwarantuje zatem ochronę krajowego porządku prawnego przed jego naruszeniem w postaci nadania skuteczności (uznania) aktu stanu cywilnego nieodpowiadającemu fundamentalnym zasadom porządku prawnego. W ramach przesłanki porządku publicznego badaniu podlegają skutki prawne uznania danego aktu. Nie chodzi przy tym o samą sprzeczność zagranicznego aktu stanu cywilnego z podstawowymi zasadami porządku prawnego, ale o to, by skutki transkrybowania takiego aktu były nie do pogodzenia z tymi zasadami. Przez podstawowe zasady porządku prawnego należy rozumieć nie tylko fundamentalne zasady ustroju społeczno - politycznego, czyli zasady konstytucyjne, ale także naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa cywilnego, rodzinnego czy procesowego. Zgodnie z art. 18 Konstytucji RP małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady wynikające z Konstytucji RP znajdują odzwierciedlenie w przepisach rangi ustawowej. Kierownik urzędu stanu cywilnego przed dokonaniem transkrypcji jest zobowiązany do zbadania, czy złożony do transkrypcji dokument da się pogodzić z wartościami uznawanymi za fundamentalne przez polski system prawny. Należy w szczególności sprawdzić, czy akt danego rodzaju mógłby powstać w analogicznym kształcie także w zwykłym trybie rejestracji dotyczącym zdarzeń krajowych.

(ii) W sprawie będącej przedmiotem kontroli wniosek o transkrypcję dotyczył wydanego przez Wspólnotę [...] - Departament Zdrowia odpisu amerykańskiego aktu urodzenia małoletniej Skarżącej. Dokument ten nie zawiera danych matki, zawiera jedynie imię i nazwisko ojca A. G. jako rodzica dziecka. W danych dotyczących drugiego rodzica widnieje informacja "brak wpisów". Dokument ten został wydany zgodnie z prawem jego miejsca wystawienia. Do wniosku dołączono m. in. dokumenty, z których wynika, że kobieta – M.H. (matka zastępcza - surogatka), która zgodziła się na urodzenie dziecka, dobrowolnie zrzekła się wszelkich praw do tego dziecka.

W tej sytuacji obowiązkiem organu - jak już wyżej wskazano - było zbadanie, czy przeniesienie treści przedłożonego dokumentu do systemu rejestracji stanu cywilnego nie byłoby sprzeczne z art. 107 pkt 3 p.a.s.c. Należy bowiem ponownie podkreślić, że mając na uwadze zasady dotyczące transkrypcji, kierownik urzędu stanu cywilnego przenosi jedynie treść aktu zagranicznego do polskiego rejestru urodzeń, co w kontrolowanej sprawie oznaczałoby, że akt urodzenia nie zawierałby danych matki. *

Z art. 7 p.p.m. wynika, że prawa obcego nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

W niniejszej sprawie przy ustalaniu podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej - na użytek klauzuli porządku publicznego - należało brać przede wszystkim pod uwagę przepisy zawarte w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej "k.r.o."). Rozważając tę kwestię, należy wskazać, że w polskim porządku prawnym matką dziecka jest kobieta, która je urodziła, o czym stanowi art. 619 k.r.o. Przepis ten stanowi odpowiednik rzymskiej paremii mater semper certa est - matka jest zawsze pewna. Wprawdzie rozwój nauki doprowadził do możliwości rozdzielenia rodzicielstwa genetycznego od rodzicielstwa biologicznego, tzn. kobieta może urodzić dziecko, które pochodzi genetycznie od innej kobiety, niemniej przepis art. 619 k.r.o. rozstrzyga wszelkie wątpliwości przesądzając, że matką dziecka jest zawsze kobieta, która je urodziła. Fakt urodzenia dziecka przez kobietę stanowi z kolei podstawę do określenia macierzyństwa w akcie urodzenia dziecka, który korzysta z domniemania wskazanego w art. 3 p.a.s.c. Akt urodzenia stanowi dowód pochodzenia dziecka od określonych rodziców, a także przyczynia się do realizacji prawa każdego człowieka do poznania swojej tożsamości i poszanowania godności ludzkiej. Natomiast domniemywa się, że ojcem dziecka jest mąż matki, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa (art. 62 § 1 k.r.o.). Domniemanie to może zostać obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Stosownie do art. 68 k.r.o. zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę, Prawo polskie nie zna instytucji "matki zastępczej", a także nie uznaje "umów o zastępcze macierzyństwo" (umów między dawcami komórki jajowej i nasienia a kobietą, która godzi się urodzić im dziecko i zobowiązuje się do zrzeczenia praw rodzicielskich wobec tego dziecka). Z tego też względu wszelkie umowy cywilnoprawne o surogację są w Polsce bezskuteczne. Przepisy k.r.o. jak i p.a.s.c. nie przewidują możliwości sporządzenia aktu urodzenia, który nie zawierałby danych matki. Przepis art. 60 pkt 4 p.a.s.c. wskazuje, że akt urodzenia zawiera nazwiska, imiona oraz nazwiska rodowe, daty i miejsca urodzenia rodziców dziecka. Zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 stycznia 2015 r. w sprawie wzorów dokumentów wydawanych z zakresu rejestracji stanu cywilnego, określa się wzór zupełnego aktu urodzenia w postaci papierowej, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia. Wedle zaś tego załącznika w odpisie zupełnym aktu urodzenia należy wpisać m. in.: imię (imiona), nazwisko, nazwisko rodowe, datę urodzenia, miejsce urodzenia ojca i matki dziecka.

Przywołać w tym miejscu należy art. 58 § 1 i § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, stanowiący, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna. Każda czynność prawna dotycząca pochodzenia dziecka jest bezwzględnie nieważna, gdyż jest sprzeczna z przepisami k.r.o., regulującymi to zagadnienie, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens). Ponadto, omawiana umowa godzi w art. 18 Konstytucji RP, gwarantujący małżeństwu jako związkowi kobiety i mężczyzny, rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu opiekę i ochronę państwa polskiego. W Polsce zrzeczenie się lub utrata praw rodzicielskich może nastąpić tylko przed sądem opiekuńczym albo w wyniku przysposobienia małoletniego. Transkrypcja aktu urodzenia sporządzonego w następstwie powyższej procedury naruszałaby podstawowe zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, a w takiej sytuacji z mocy art. 7 p.p.m. prawa obcego nie respektuje się.

Wojewoda podziela również zastrzeżenia Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego [...] dotyczące wskazania w przedłożonym do transkrypcji zagranicznym odpisie aktu urodzenia A. G. jako ojca małoletniej Skarżącej. W polskim porządku prawnym ustalenie ojcostwa uzależnione jest od uprzedniego ustalenia macierzyństwa. Brak danych matki w akcie urodzenia stwarza wątpliwość co do pochodzenia dziecka od, mężczyzny wpisanego jako ojciec.

Wprawdzie, na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności (Dz. U. z 2015 r. poz. 1087), zmieniającej k.r.o. i p.a.s.c., rozszerzono, instytucje domniemania ojcostwa i uznania ojcostwa (art. 62 i art. 751 k.r.o.), to niezmiennym pozostało zapewnienie każdemu dziecku, w tym urodzonemu w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji, aby mogło mieć zarówno matkę, jak i ojca, mimo braku biologicznego pochodzenia od przynajmniej jednej z tych osób oraz mimo tego, że nie muszą one pozostawać w związku małżeńskim w dniu zastosowania komórek rozrodczych albo zarodka. Jakkolwiek, z przedłożonego przez wnioskodawcę orzeczenia amerykańskiego sądu wynika, że A. G. jest biologicznym ojcem małoletniej Skarżącej, to w znaczeniu prawnym - w świetle obowiązujących w Polsce uregulowań dotyczących ojcostwa, nie wywiera ono skutku. Zasadnie zatem stwierdził Kierownik USC, że badany amerykański odpis aktu urodzenia Skarżącej nie spełnia podstawowych przesłanek aktu urodzenia w rozumieniu polskiego prawa.

Odmowa dokonania transkrypcji przedłożonego aktu urodzenia małoletniej Skarżącej jest zgodna z prawem, bowiem przeniesienie zagranicznego aktu stanu cywilnego w niniejszej sprawie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. Ponownie podkreślenia wymaga fakt, że w polskim prawie rodzinnym nie istnieje instytucja "umów o zastępcze macierzyństwo" (czyli umów między dawcami komórki jajowej i nasienia a kobietą, która godzi się urodzić im dziecko). Na gruncie prawa polskiego przyjmuje się, że umowa o zastępcze macierzyństwo jest nieważna, albowiem jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ człowiek traktowany jest w niej, jako przedmiot (por. wyrok NSA z dnia 6 maja 2015 r., sygn. akt II OSK 2372/13). Dlatego też nie można zgodzić się z zarzutami podniesionymi w odwołaniu dotyczącymi naruszenia art. 104 i 107 p.a.s.c. Niedopuszczalne byłoby sporządzenie aktu, jeśli zgłaszający nie może podać którychkolwiek danych spośród wymienionych w pkt 1 i 2 (nazwisko, imiona, płeć dziecka, miejsce i data jego urodzenia) oraz najistotniejszych spośród wymienionych w pkt 3, tzn. imion i nazwisk rodziców (J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego. Komentarz, Wrocław 1961, s. 330).

Z ww. względów argumentacja odwołującego dotycząca braku możliwości realizacji ustawowego prawa do otrzymania paszportu polskiego (art. 3 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych), nie może przemawiać za uwzględnieniem odwołania. Jak już wyżej wskazano, podstawę odmowy transkrypcji aktu urodzenia w niniejszej sprawie stanowiły prawidłowo zastosowane przepisy art. 107 pkt 3 w związku z art. 104 p.a.s.c.

IV. Pismem z dnia 30 marca 2020 r. pełnomocnik Przedstawiciela, działającego w imieniu małoletniej Skarżącej, wniósł do tut. Sądu skargę na decyzję odwoławczą Wojewody, podnosząc przeciwko temu aktowi zarzuty naruszenia następujących przepisów prawa:

1) art. 8 § 2 k.p.a. w zw. z art. 7, 76 § 1, 77, 80 i 107 § 3 k.p.a. w zw. z art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. w zw. z art. 140 k.p.a. poprzez utrzymanie w mocy decyzji Kierownika USC pomimo tego, że organ ten odstąpił od praktyki rozstrzygania spraw dotyczących transkrypcji aktu urodzenia, tj. odmówił transkrypcji aktu urodzenia małoletniej Skarżącej w sytuacji, w której w sprawie podobnej do niniejszej zakończonej wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 sierpnia 2018 r., sygn. akt II OSK 2129/16, organ I instancji dokonał transkrypcji aktu urodzenia dziecka urodzonego w ramach procedury surogacji (w drodze procedury in vitro);

2) art. 104 i art. 107 pkt 3 p.a.s.c. w zw. z art. 62 i 75 k.r.o. w zw. z art. 107 § 3 k.p.a. w zw. z art. 7 p.p.m. poprzez uznanie, że wpisanie amerykańskiego aktu urodzenia małoletniej Skarżącej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej i nie rozważeniu przy dokonywaniu oceny okoliczności niniejszej sprawy przepisów Konstytucji RP, jak również Konwencji o prawach dziecka i Konwencji o ochronie praw człowieka w zakresie zapewnia ochrony praw dziecka, bowiem w niniejszej sprawie nie wyjaśniono w przekonujący sposób przyczyn, dla których dokonanie transkrypcji amerykańskiego aktu urodzenia miałoby stać w sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej, nie przedstawiono również argumentacji wskazującej, że decyzja odmowna pozostaje w niesprzeczności z interesem małoletniego przy uwzględnieniu zapisów Konstytucji RP oraz opisanych wyżej aktów prawa międzynarodowego;

3) art. 1145 Kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 7, 76 § 1, 77 i 80 k.p.a. w zw. z art. 140 k.p.a. poprzez nieuznanie mocy dowodowej odpisu postanowienia z 16 maja 2019 r. Sądu Powszechnego Centrum Hrabstwa [...], Wydział Sądu Rodzinnego wraz z apostille oraz tłumaczeniem przysięgłym oraz aktu urodzenia Skarżącej wraz z apostille oraz tłumaczeniem przysięgłym i uznanie, iż nie ma ono znaczenia przy dopuszczalności dokonania transkrypcji aktu urodzenia oraz ustaleniu tożsamości rodziców małoletniej Skarżącej;

4) art. 7, 11, 77 § 1, art. 107 § 3 k.p.a. w zw. z art. 140 k.p.a., polegające na nieodniesieniu się przez Organ do wszystkich zarzutów podnoszonych w odwołaniu, tj.: do zarzutu naruszenia:

- art. 8 § 2 k.p.a. w zw. z art. 7, 76 § 1, 77, 80 i 107 § 3 k.p.a. polegającego na odstąpieniu od praktyki rozstrzygania spraw przez organ l instancji w niniejszej sprawie i dokonanie odmowy transkrypcji aktu urodzenia małoletniej Skarżącej w sytuacji, w której w sprawie zakończonej wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 sierpnia 2018 r., sygn. akt II OSK 2129/16, organ I instancji dokonał transkrypcji aktu urodzenia dziecka urodzonego w ramach procedury surogacji (w drodze procedury in vitro); oraz

- art. 40 pkt 2 p.a.s.c. poprzez uznanie, iż ustalenie treści aktu urodzenia małoletniej Skarżącej może być dokonane wyłącznie przez sąd w postępowaniu nieprocesowym.

V. W odpowiedzi na skargę, udzielonej pismem z dnia 17 kwietnia 2020 r., Organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

VI. Sąd rozpoznał skargę na decyzję Organu z racji sprawowania wymiaru sprawiedliwości, polegającego na kontrolowaniu działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem (art.1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych - t.j. Dz.U z 2019, poz. 2167). Kontrola ta obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne (art.3 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi – t.j. Dz.U. z 2019 poz. 2325, zwanej dalej "p.p.s.a.").

Skargę należało oddalić, albowiem zaskarżona decyzja odwoławcza nie narusza przepisów prawa w sposób upoważniający Sąd do jej wyeliminowania z obrotu prawnego.

Uwzględnienie przez wojewódzki sąd administracyjny skargi na orzeczenie organu administracji jest dopuszczalne tylko w razie stwierdzenia w toku kontroli tego orzeczenia naruszeń prawa wymienionych w art.145 § 1 p.p.s.a.

W świetle przywołanego przepisu sąd administracyjny:

1) uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, jeżeli stwierdzi:

a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,

b) naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego,

c) inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy;

2) stwierdza nieważność decyzji lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przyczyny określone w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego lub w innych przepisach;

3) stwierdza wydanie decyzji lub postanowienia z naruszeniem prawa, jeżeli zachodzą przyczyny określone w Kodeksie postępowania administracyjnego lub w innych przepisach.

Naruszeń, które mogłyby stanowić podstawę do zastosowania w niniejszej sprawie środków o których mowa powyżej, Sąd nie stwierdził.

VII. Kontrola legalności zaskarżonej do Sądu decyzji odwoławczej Organu prowadzi do następujących wniosków:

1. Przedmiotem kontrolowanego postępowania administracyjnego, uregulowanym w art. 104 – 107 p.a.s.c., było przeniesienie zagranicznego dokumentu stanu cywilnego (zagranicznego aktu urodzenia) do polskiego rejestru stanu cywilnego w drodze transkrypcji. Trafnie orzekły organy obu instancji, odmawiając dokonania transkrypcji przedłożonego aktu, nie zawierającego danych matki dziecka, iż transkrypcja taka byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art.107 pkt 3 p.a.s.c.). Zarzutów skargi nie można było uwzględnić.

2. Stan prawny, mający zastosowanie w niniejszej sprawie, przedstawia się następująco:

Przepisy art.104 – 107 p.a.s.c. regulują instytucję przeniesienia zagranicznego dokumentu stanu cywilnego do rejestru stanu cywilnego w drodze transkrypcji. Z przepisów tych wynika w szczególności, że:

Zagraniczny dokument stanu cywilnego, będący dowodem zdarzenia i jego rejestracji, może zostać przeniesiony do rejestru stanu cywilnego w drodze transkrypcji (art.104 ust.1 p.a.s.c.).

Transkrypcja polega na wiernym i literalnym przeniesieniu treści zagranicznego dokumentu stanu cywilnego zarówno językowo, jak i formalnie, bez żadnej ingerencji w pisownię imion i nazwisk osób wskazanych w zagranicznym dokumencie stanu cywilnego (art.104 ust.2 p.a.s.c.).

Transkrypcji podlega dokument, który w państwie wystawienia jest uznawany za dokument stanu cywilnego i ma moc dokumentu urzędowego, jest wydany przez właściwy organ oraz nie budzi wątpliwości co do autentyczności (art.104 ust.3 p.a.s.c.).

Transkrypcja jest obligatoryjna, jeżeli obywatel polski, którego dotyczy zagraniczny dokument stanu cywilnego, posiada akt stanu cywilnego potwierdzający zdarzenia wcześniejsze sporządzony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i żąda dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego lub ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL (art.104 ust.4 p.a.s.c.).

Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia dokonania transkrypcji, jeżeli transkrypcja byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (art.107 pkt 3 p.a.s.c.).

W orzecznictwie sądowym zwraca się uwagę m.in. na następujące aspekty stosowania instytucji transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego (por. uzasadnienie uchwały NSA z dnia 2 grudnia 2019 r., sygn. akt II OPS 1/19):

(i) Zgodnie z definicją legalną, którą zawiera p.a.s.c., transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego polega na wiernym i literalnym przeniesieniu treści tego dokumentu do polskiego rejestru stanu cywilnego, zarówno pod względem językowym, jak i formalnie bez żadnej ingerencji w pisownię imion i nazwisk osób wskazanych w zagranicznym dokumencie. Treść zagranicznego dokumentu stanu cywilnego przenosi się do rejestru stanu cywilnego w formie czynności materialno-technicznej, zamieszczając w akcie stanu cywilnego adnotację o transkrypcji (art. 105 ust. 1 p.a.s.c.). Sama transkrypcja jest zatem czynnością materialno-techniczną i jedynie jej odmowa następuje w formie decyzji administracyjnej ze względu na przeszkody wymienione w art. 107 p.a.s.c. Transkrypcja nie zezwala w związku z tym na dokonywanie zmiany treści aktu stanu cywilnego z wyłączeniem dostosowania danych zawartych w dokumencie zagranicznym do reguł pisowni polskiej.

(ii) Transkrypcja aktu stanu cywilnego jest czynnością o charakterze deklaratoryjnym, ponieważ nie wiąże się z nią żaden skutek konstytutywny, a sporządzenie aktu transkrybowanego pozostaje bez wpływu na ocenę materialnoprawnych konsekwencji zdarzeń w nich stwierdzonych.

(iii) Akt przedstawiony do transkrypcji w zasadzie podlega jedynie kontroli w zakresie spełnienia warunków formalnych, a organ dokonując wpisu nie może podać innej treści aktu, niż wynikająca z dokumentu. W toku transkrypcji zasadniczo nie dokonuje się merytorycznej kontroli aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą z punktu widzenia prawdziwości stwierdzonego w nim zdarzenia, zgodności tego zdarzenia z prawem oraz motywacji podmiotu przedstawiającego akt do transkrypcji. Organ ma jednak obowiązek dokonać ustaleń, czy dokument przedstawiony do transkrypcji jest odpisem aktu stanu cywilnego, czy jest to dokument oryginalny i czy został sporządzony w państwie, w którym dokonano pierwotnej rejestracji. Zagraniczny akt stanu cywilnego podlega również ocenie pod względem zgodności z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

(iv) W ślad za postanowieniem SN z 8 maja 2015 r., sygn. akt III CSK 296/14 (OSNC-ZD z 2016 r. Nr 3, poz. 60) przyjąć należy, że wierne oraz literalne odtworzenie treści zagranicznego aktu stanu cywilnego w polskiej księdze stanu cywilnego musi być dokonywane z uwzględnieniem znaczenia poszczególnych elementów tej treści. Powinny one być przenoszone do polskich ksiąg stanu cywilnego zgodnie nie tylko z ich brzmieniem, ale także funkcją, którą pełnią. Wpisy zawarte w zagranicznym akcie stanu cywilnego powinny więc być przenoszone w taki sposób, aby w polskich księgach stanu cywilnego i w powstałym w wyniku transkrypcji polskim akcie stanu cywilnego zachowywały swoją tożsamość nie tylko pod względem ich brzmienia, ale także funkcji (A. Czajkowska, (w:) Prawo o aktach stanu cywilnego z komentarzem, red. A. Czajkowska, Warszawa 2015, s. 225).

(v) Nie zawsze treść dokumentu zagranicznego w pełni odpowiada treści aktu stanu cywilnego powstałego w wyniku transkrypcji. Transkrypcja nie polega bowiem na przetłumaczeniu dokumentu zagranicznego sporządzonego w języku obcym na język polski. Gdyby tak było, to zamiast transkrypcji wystarczające byłoby tłumaczenie zagranicznego aktu stanu cywilnego na język polski przez tłumacza przysięgłego.

(vi) Zakres danych umieszczanych w dokumentach zagranicznych nie zawsze pokrywa się w pełni z danymi wymaganymi przez polskiego ustawodawcę. Część danych w związku z tym pomija się przy transkrypcji jako nieistotne z punktu widzenia polskiego prawa (niewymienione w art. 88 i art. 95 p.a.s.c.). Inne dane wymagają natomiast uzupełnienia. Kierownik urzędu stanu cywilnego dokonuje uzupełnienia na wniosek strony lub na podstawie oświadczenia złożonego w związku z postępowaniem w przedmiocie transkrypcji (A. Czajkowska (w:) Prawo o aktach stanu cywilnego op. cit., s. 232). Zakres dopuszczalnych modyfikacji w wyniku transkrypcji nie oznacza jednak możliwości tak daleko idących zmian, które prowadziłyby do sprzeczności treści aktu zagranicznego z polskim aktem stanu cywilnego, który powstał w wyniku transkrypcji.

(vii) Rozbieżności w orzecznictwie sądowym, dotyczące wykładni art.104 ust.5 p.a.s.c., przewidującego transkrypcję obligatoryjną, należy ostatecznie wykładać w sposób odpowiadający intencji ustawodawcy, odzwierciedlonej w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy (druk sejmowy Sejmu VII kadencji nr 2620, s. 49). W uzasadnieniu tym wskazano zatem, że "transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego będzie obligatoryjna dla obywatela polskiego w trzech przypadkach, gdy: posiada akt stanu cywilnego potwierdzający wcześniejsze zdarzenia sporządzony w Polsce i żąda dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, ubiega się o wydanie dowodu osobistego, ubiega się o numer PESEL. W każdym zatem przypadku ubiegania się o dowód osobisty lub numer PESEL konieczna będzie transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego, niezależnie, czy osoba posiada, czy też nie wcześniejsze polskie akty stanu cywilnego".

(viii) Obligatoryjność transkrypcji nie wyłącza stosowania przesłanek jej odmowy wymienionych w art. 107 p.a.s.c. W wyniku transkrypcji powstaje bowiem polski akt stanu cywilnego, który cechuje się szczególną mocą dowodową (art. 3 p.a.s.c.). Ustawodawca zobowiązał kierownika urzędu stanu cywilnego w postępowaniu w sprawie transkrypcji do oceny, czy zagraniczny dokument stanu cywilnego nie zawiera treści sprzecznych z polskim porządkiem prawnym lub czy nie zachodzą obawy co do jego prawidłowości (art. 107 pkt 1 - 3 p.a.s.c.). Obligatoryjność transkrypcji stwarza natomiast podwyższony standard dowodowy w wymienionych w p.a.s.c. postępowaniach. Wymaganie dowodowe określone w analizowanym przepisie (przedstawienie transkrybowanego aktu jeżeli obywatel polski ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL) nie wpływa na zasadę potwierdzoną uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2012 r., sygn. akt III CZP 58/12 (OSNC z 2013 r. Nr 5, poz. 55), że zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi, a akt stanu cywilnego sporządzony za granicą stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych także wtedy, gdy nie został wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego. W odniesieniu bowiem do zagranicznych dokumentów stanu cywilnego zastosowanie znajduje reguła określona w art. 1138 k.p.c.

(ix) Zgodnie z art. 107 pkt 3 p.a.s.c. kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia dokonania transkrypcji, jeżeli transkrypcja byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. Podobna klauzula występuje w p.p.m. Klauzula porządku publicznego wymieniona w art. 107 pkt 3 p.a.s.c., tak jak klauzula wyrażona w art. 7 p.p.m., stanowi zabezpieczenie przed skutkami zastosowania prawa obcego przewidującego rozwiązania sprzeczne z podstawowymi (m.in. konstytucyjnymi) wartościami akceptowanymi w polskim porządku prawnym. Klauzula porządku publicznego gwarantuje zatem ochronę krajowego porządku prawnego przed jego naruszeniem w postaci nadania skuteczności (uznania) aktu stanu cywilnego nieodpowiadającemu fundamentalnym zasadom porządku prawnego. W ramach przesłanki porządku publicznego badaniu podlegają skutki prawne uznania danego aktu. Nie chodzi przy tym o samą sprzeczność zagranicznego aktu stanu cywilnego z podstawowymi zasadami porządku prawnego, ale o to, by skutki transkrybowania takiego aktu były nie do pogodzenia z tymi zasadami. Przez podstawowe zasady porządku prawnego należy rozumieć nie tylko fundamentalne zasady ustroju społeczno - politycznego, czyli zasady konstytucyjne, ale także naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa cywilnego, rodzinnego czy procesowego.

3. Odniesienie w/w uwarunkowań prawnych do stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy prowadzi do następujących wniosków:

(i) Przedmiotem wniosku o transkrypcję jest zagraniczny akt urodzenia małoletniej Skarżącej, ujawniający wyłącznie dane ojca, natomiast nie ujawniający danych matki. Wprawdzie nie z treści samego aktu ale z dokumentów przedłożonych wraz z wnioskiem (tj. zagranicznych orzeczeń sądu rodzinnego z dnia 15 marca i 16 maja 2019 r.) wynika w sposób nie pozostawiający wątpliwości, że niezamieszenie danych matki Skarżącej jest spowodowane tym, iż Skarżąca urodziła się w następstwie zrealizowania umowy o macierzyństwo zastępcze oraz późniejszego zrzeczenia się przez matkę zastępczą praw rodzicielskich do Skarżącej (w postanowieniu z dnia 16 maja 2019 r. wskazano bowiem, co następuje: "1. Adi G. jest prawowitym ojcem i jedynym rodzicem Dziecka G., obecnie znanego jako D. H. G., które urodziło się w dniu [...]maja 2019 r. Jako prawowity rodzic posiada on wszystkie prawa i obowiązki, wynikające z prawa, w tym m.in. prawa wymienione w Postanowieniu uprzednio wydanym w przedmiotowej sprawie i stanowiącym Załącznik "A" do tego dokumentu; 2. Po urodzeniu dziecka, M. H., Matka Zastępcza – Surogatka, ponownie potwierdziła, iż dobrowolnie zrzeka się wszystkich praw przysługujących jej do rzeczonego Dziecka w zakresie dziedziczenia, opieki prawnej oraz innych praw, czy obowiązków rodzicielskich. Pomiędzy M. H. a Dzieckiem nie istnieje relacja rodzic – dziecko. Wszelkie pozostałe prawa, które mogłyby jej przysługiwać zostają niniejszym zniesione. 3. Orzeczenie, które zostało wydane [...]marca 2019 r. zostaje ponownie potwierdzone, ratyfikowane i włączone do treści niniejszego postanowienia. 4. Postanowienie niniejsze staje się prawomocne z chwilą podpisania, a tym samym sprawa zostaje zamknięta.".

W związku z art.107 pkt 3 p.p.s.a. orzekające w sprawie organy obowiązane były ustalić, czy transkrypcja przedłożonego zagranicznego aktu urodzenia małoletniej Skarżącej, nie zawierająca danych jej matki, daje się pogodzić z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, rozumianymi nie tylko jako fundamentalne zasady ustroju społeczno - politycznego, czyli zasady konstytucyjne, ale także – jak wskazał NSA w cytowanej uchwale – także jako naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa cywilnego, rodzinnego, czy procesowego. Stosownie do powyższego:

(ii) Potrzeba zidentyfikowania naczelnych zasad, rządzących (z uwzględnieniem przedmiotu niniejszej sprawy) rejestracją stanu cywilnego, prowadzi do następujących wniosków:

Aktem prawnym, regulującym zasady i tryb rejestracji stanu cywilnego oraz dokonywania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, jest p.a.s.c. (art.1 p.a.s.c.).

Stanem cywilnym jest sytuacja prawna osoby wyrażona przez cechy indywidualizujące osobę, kształtowana przez zdarzenia naturalne, czynności prawne lub orzeczenia sądów, lub decyzje organów, stwierdzona w akcie stanu cywilnego (art.2 ust.1 p.a.s.c.).

Rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w rejestrze stanu cywilnego w formie aktów stanu cywilnego (art.2 ust.2 p.a.s.c.).

W piśmiennictwie zwraca się uwagę na następujące aspekty stosowania legalnej definicji pojęcia "stan cywilny", zawartej w art. 2 ust.1 p.a.s.c. (por. Iwona Basior, Alicja Czajkowska, Danuta Sorbian "Prawo o aktach stanu cywilnego z komentarzem. Przepisy wykonawcze i związkowe oraz wzory dokumentów" – LEX): "Jak zauważa M. Wojewoda, nowa definicja legalna nie rozstrzyga, o które konkretnie cechy indywidualizujące osobę chodzi do określenia stanu cywilnego. "[...] ustalenie, jakie cechy indywidualizujące człowieka należą do pojęcia stanu cywilnego w świetle ustawy p.a.s.c. z 2014 r., staje się możliwe dopiero po uwzględnieniu treści innych przepisów nowej regulacji ustawowej" (M. Wojewoda, Kilka uwag o definicji stanu cywilnego w nowej ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego, Metryka. Studia z zakresu prawa osobowego i rejestracji stanu cywilnego 2014, nr 2). Szczególnie istotny wydaje się w tym względzie art. 49, który dotyczy zaświadczenia o stanie cywilnym. Skoro ustawodawca przewidział możliwość wydania specjalnego dokumentu, który ma świadczyć o stanie cywilnym osoby fizycznej, to należy przyjąć, że treść zaświadczenia wskazuje na elementy stanu cywilnego. Zgodnie z art. 49 ust. 2 zaświadczenie o prawie cywilnym zawiera:

1) nazwisko, imię (imiona), nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia osoby, której stanu cywilnego dotyczy, płeć, imiona oraz nazwiska rodowe rodziców;

2) oznaczenie stanu cywilnego jako sytuacji osoby w odniesieniu do małżeństwa. "W tym świetle dość oczywista staje się konstatacja, że nowa ustawa przyjęła szerokie ujęcie stanu cywilnego, na który składa się zarówno stan rodzinny (status familiare), jak i stan osobisty człowieka. O poparciu przez ustawodawcę tej właśnie koncepcji pośrednio przekonuje także lista zdarzeń prawnych kształtujących stan cywilny, która została zawarta w samej definicji z art. 2 ust. 1 p.a.s.c. z 2014 r.".

Zdaniem Sądu w/w wskazania wykładni systemowej upoważniają do wniosku, iż za jedną z naczelnych zasad rządzących rejestracją stanu cywilnego na gruncie prawa polskiego należy uznać obowiązek ujawniania w rejestrze określonych cech, indywidualizujących osobę, do których obligatoryjnie należy zaliczyć m.in. imiona oraz nazwiska rodowe rodziców.

Z powyższym koresponduje, w kontekście zasad sporządzania aktów urodzenia, szczegółowa analiza dalszych przepisów p.a.s.c., z której wynika, iż w akcie urodzenia zamieszcza się dane obojga rodziców dziecka. W pierwszej kolejności powołać należy tu art.60 pkt 4 p.a.s.c., stanowiący wprost, iż akt urodzenia zawiera nazwiska, imiona oraz nazwiska rodowe, daty i miejsca urodzenia rodziców dziecka. Analiza kolejnych przepisów ustawy ujawnia jednakże determinację ustawodawcy do zapewnienia ujawniania danych rodziców dziecka nawet w sytuacji, w której jedno z nich lub oboje nie są zidentyfikowani. Stosownie do powyższego:

W art.61 ust.2 p.a.s.c. wskazano, iż jeżeli nie nastąpiło uznanie ojcostwa albo sądowe ustalenie ojcostwa, w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wskazane przez osobę zgłaszającą urodzenie, a w razie braku takiego wskazania w akcie urodzenia zamieszcza się jako imię ojca imię wybrane przez kierownika urzędu stanu cywilnego; jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe zamieszcza się nazwisko matki z chwili urodzenia dziecka, z adnotacją o wpisaniu nazwiska matki i wybranego imienia jako danych ojca. W podobny sposób art.67 ust.5 p.a.s.c. reguluje następstwa sytuacji, w której w przypadku sądowego obalenia ojcostwa w chwili sporządzenia nowego aktu urodzenia nie nastąpiło uznanie ojcostwa ani sądowe ustalenie ojcostwa.

Art.62 p.a.s.c. stanowi z kolei, iż akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców sporządza się na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego (ust.1). Sąd opiekuńczy ustala dane dotyczące urodzenia dziecka po zasięgnięciu opinii osoby, pod opieką której dziecko się znajduje, nadaje dziecku nazwisko i imię oraz określa, jakie imiona rodziców i nazwiska rodowe będą zamieszczone w akcie urodzenia. Nazwisko nadane dziecku zamieszcza się jako nazwisko rodziców. W przypadku nieustalenia miejsca urodzenia dziecka za miejsce urodzenia uznaje się miejsce znalezienia dziecka (ust.2). Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do sporządzenia aktu urodzenia osoby pełnoletniej, której tożsamości nie można ustalić ze względu na jej ułomność fizyczną lub psychiczną albo nieznane pochodzenie (ust.3).

W/w intencja ustawodawcy jest także obecna na gruncie art.71 – 75 p.a.s.c., regulującym kwestię ujawniania rodziców dziecka w razie jego przysposobienia.

(iii) Poza sporem jest, iż w/w uregulowania pozostają w ścisłym związku z przepisami k.r.o., w tym m.in. z art.619 tego kodeksu, stanowiącym, iż matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.

Jak podnosi się w piśmiennictwie (por. Barbara Trębska "Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz" pod red. J. Wiercińskiego, publ. LEX): "Do czasu rozwoju nauk biologicznych i medycznych, w wyniku czego zaczęto stosować zapłodnienie pozaustrojowe in vitro, uznawano, że nie ma potrzeby regulowania macierzyństwa w Kodeksie rodzinnym. W praktyce wystarczała zasada wynikająca z paremii mater semper certa est, oznaczająca, że matka jest zawsze pewna. Nie budziło wątpliwości, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. (...) W typowych sytuacjach, tj. w przypadku gdy do zapłodnienia dochodzi w drodze obcowania cielesnego, ale także w przypadku inseminacji oraz zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro), polegającego na połączeniu komórki jajowej kobiety oraz nasienia mężczyzny, a następnie wszczepieniu tak powstałego embrionu kobiecie, od której pochodziła komórka jajowa - zachodzi tożsamość więzi genetycznej oraz biologicznej matki i dziecka. Inaczej jest w przypadku zapłodnienia in vitro, gdy komórka jajowa jednej kobiety połączona z nasieniem mężczyzny zostaje wszczepiona innej kobiecie, która po donoszeniu ciąży rodzi dziecko (macierzyństwo zastępcze). Wówczas między kobietą, która urodziła dziecko, a tym dzieckiem istnieje więź biologiczna, ale nie ma więzi genetycznej. Matką "genetyczną" jest matka, od której pochodziła komórka jajowa. Stan cywilny jest niepodzielny, a zatem matką i ojcem dziecka mogą być tylko jedna kobieta i jeden mężczyzna. Polskie prawo nie reguluje umowy o zastępcze macierzyństwo, czyli umowy między dawcami komórki jajowej i nasienia a kobietą, która godzi się urodzić im dziecko i zobowiązuje się wyrazić zgodę na jego adopcję. W piśmiennictwie przeważa pogląd o nieważności takiej umowy jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego, w której człowiek traktowany jest jak przedmiot (M. Safjan, Prawo wobec ingerencji..., s. 138-147; A. Dyoniak, Pozycja prawna..., s. 47-48, oraz A. Dyoniak, Powstanie stosunku prawnego..., s. 154). Z uwagi na fakt nieważności umowy nie ma możliwości skutecznego egzekwowania jej postanowień. Nie ma możliwości wyegzekwowania przekazania dziecka po jego urodzeniu przez matkę zastępczą, gdyż to ona jest matką prawną dziecka, a z drugiej strony także matka zastępcza nie może wyegzekwować od osób (osoby) zlecających urodzenie dziecka dotrzymania warunków umowy, tj. odebrania od niej dziecka i z reguły zapłacenia umówionego wynagrodzenia. Wobec jednoznacznego brzmienia art. 619, także w sytuacji, gdy dziecko genetycznie nie pochodzi od kobiety, która je urodziła, to ona jest jego matką prawną. O stosunku macierzyństwa decyduje zatem więź biologiczna między kobietą, która je urodziła, a nie więź genetyczna (odmiennie K. Piasecki, Kodeks rodzinny..., s. 625, który jednak wcześniej stwierdził, że decydujące znaczenie ma stan biologiczny macierzyństwa - s. 624). W konsekwencji macierzyństwo ma inny charakter niż ojcostwo, które jest zawsze "genetyczne". (...) Kobieta, która urodziła dziecko, jest wpisana jako matka w akcie urodzenia dziecka, stanowiącym w myśl art. 4 p.a.s.c. [z 1986 r.] wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona tylko w postępowaniu sądowym.".

(iv) W świetle powyższych okoliczności Sąd co do zasady podziela stanowisko orzekających w sprawie organów, iż transkrypcja aktu urodzenia Skarżącej prowadziłoby do nieuchronnej kolizji z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, do których ogólnie odwołuje się art.107 pkt 3 p.a.s.c.

Zaznaczyć natomiast należy, iż w ocenie organów przedmiotowa transkrypcja prowadziłaby do naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego RP w ten sposób, że: 1) sprzeciwiałaby się zasadzie mater semper certa est, inkorporowanej do art.619 k.r.o., 2) sankcjonowałaby umowę o macierzyństwo zastępcze, niedopuszczalną na gruncie prawa polskiego, 3) oznaczałaby konieczność uznania Przedstawiciela za ojca Skarżącej (zgodnie z treścią aktu urodzenia), w sytuacji w której odmowa uznania na gruncie prawa polskiego skuteczności umowy o surogację, dotyczącej Skarżącej, pociąga za sobą konieczność uznania statusu rodzicielskiego Przedstawiciela za niepotwierdzony (organy przyjęły w tym kontekście, że na gruncie prawa polskiego zidentyfikowanie osoby ojca dziecka jest uzależnione od wcześniejszego ustalenia osoby jego matki).

Sąd podziela stanowisko organów wyłącznie co do dwóch pierwszych w/w wyżej przesłanek do wywodzenia sprzeczności transkrypcji z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, tj. co do sprzeczność transkrypcji: 1) z zasadą wyrażoną w art.619 k.r.o. oraz 2) z zasadą nieskuteczności na gruncie prawa polskiego umów o macierzyństwo zastępcze), nie podziela natomiast oceny organów co do dopuszczalności kwestionowania statusu rodzicielskiego Przedstawiciela w stosunku do Skarżącej (tj. tego, iż Przedstawiciel jest ojcem Skarżącej), jasno wynikającego przecież z przedłożonego przez niego amerykańskiego aktu urodzenia. Wywodzenie – już na gruncie postępowania o transkrypcję zagranicznego aktu urodzenia - aż tak daleko idących konsekwencji nieuznawania przez prawo polskie umów o macierzyństwo zastępcze jest nieuzasadnione i sprzeczne z art. 76 § 1 k.p.a. (ustanawiającego domniemanie prawdziwości dokumentu urzędowego) w zw. z art.1138 k.p.c. (zrównującego moc dowodową zagranicznych i polskich dokumentów urzędowych) oraz art.3 p.a.s.c. W art.3 p.a.s.c. ustawodawca wskazał wprost, iż akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Jak podnosi się w piśmiennictwie (Iwona Basior, Alicja Czajkowska, Danuta Sorbian, "Prawo o aktach stanu cywilnego z komentarzem. Przepisy wykonawcze i związkowe oraz wzory dokumentów", publ. LEX: "Postanowienia art. 3 obejmują również zagraniczne akty stanu cywilnego, ustawodawca używa bowiem zwrotu "akty stanu cywilnego", a nie "polskie akty stanu cywilnego". Znajduje to potwierdzenie w brzmieniu art. 1138 k.p.c., który stanowi, że "Zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi" [E. Pachniewska (w:) A. Czajkowska, E. Pachniewska, Prawo..., Warszawa 2011].". Powyższe znajduje pełne odzwierciedlenie w orzecznictwie sądowym. Jak bowiem wskazano w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 stycznia 2019 r., sygn. akt II OSK 497/17: "Zakwestionowanie wartości dowodowej aktu urodzenia skarżącego stanowi naruszenie art. 76 § 1 k.p.a. oraz art. 1138 k.p.c. Jak już to zostało wskazane zagraniczny akt stanu cywilnego stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych, a jego niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Szczególna moc dowodowa tego dokumentu nie jest przy tym uzależniona od wpisania go do polskich ksiąg stanu cywilnego (transkrypcji).". Podobnie w wyroku z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt II OSK 3076/12, NSA wskazał, iż: "Nadanie aktowi stanu cywilnego charakteru wyłącznego dowodu zdarzeń w nim stwierdzonych (art. 4 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.) stoi na przeszkodzie, by organ prowadzący postępowanie mógł swobodnie oceniać dane zamieszczone w tym akcie, przeprowadzając na zasadzie art. 76 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego dowód przeciwko prawidłowości zawartych w nim informacji.".

(v) Bezwzględnie koniecznym jest poczynienie w tym miejscu ogólniejszej uwagi, iż wywiedziona na gruncie prawa polskiego zasada nieskuteczności umów o macierzyństwo zastępcze nie może prowadzić do sytuacji niedostrzegania przez system prawny dziecka urodzonego w wyniku realizacji tego rodzaju umowy, w tym w szczególności w odniesieniu do tych zagadnień, w których kwestie statusu rodzinnego nie mają znaczenia zasadniczego. Dyrektywa ta została dobitnie odzwierciedlona w orzecznictwie NSA, wydanym na gruncie spraw o potwierdzenie posiadania przez w/w dzieci obywatelstwa polskiego, w których to sprawach NSA wyłączył dopuszczalność stosowania klauzuli porządku prawnego, wywodzonej przez organy administracji z art. 7 ust. 1 prawa prywatnego międzynarodowego (wyroki NSA z dnia 30 października 2018 r., sygn. akt II OSK 1868/16, II OSK 1869/16, II OSK 1870/16 II OSK 1871/16, publ. CBOSA).

W wyrokach tych przesądzono jednoznacznie, że: "1. Zagadnienie nabycia obywatelstwa podlega wyłącznie reżimowi publicznoprawnemu. Nie będą miały zastosowania w sprawie normy prawnorodzinne, które wskazują na sposoby potwierdzenia biologicznego pokrewieństwa pomiędzy dzieckiem a jego rodzicami. W sprawie nie będzie miała też zastosowania, wyrażona w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 ze zm.), klauzula porządku publicznego. 2. Dla statusu prawnego dziecka, w tym możliwości potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa w oparciu o art. 4 ustawy z 1962 r., nie ma znaczenia, czy urodziła je matka zastępcza, ale o to, że rodzi się istota ludzka obdarzona przyrodzoną i niezbywalną godnością, która ma prawo do obywatelstwa, jeśli jedno z rodziców jest polskim obywatelem." Wskazano również, że: "W sprawie nie będzie miała też zastosowania, wyrażona w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432 ze zm.), klauzula porządku publicznego. Stanowi ona, że prawa obcego nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. W procedurze potwierdzania obywatelstwa polskiego, w sytuacji, gdy jeden z rodziców dziecka ma polskie obywatelstwo, a drugi jest nieznany, nie dochodzi do kolizji systemów prawnych. (...) Na gruncie prawa polskiego przyjmuje się, że umowa o zastępcze macierzyństwo jest nieważna, albowiem jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, ponieważ człowiek traktowany jest w niej, jako przedmiot (por. wyrok NSA z dnia 6 maja 2015 r., sygn. akt II OSK 2372/13, [w:] CBOSA). W okolicznościach rozpoznawanej sprawy trzeba mieć jednak na uwadze, że odmowa potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa po ojcu, ma wpływ na status prawny dziecka w kraju, którego obywatelem jest ojciec. Dobro dziecka jest wartością nadrzędną, a każda decyzja właściwego organu czy sądu powinna być podejmowana w zgodzie z tą wartością (art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka). Dla statusu prawnego dziecka, w tym możliwości potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa w oparciu o art. 4 ustawy z 1962 r., nie ma znaczenia, czy urodziła je matka zastępcza, ale o to, że rodzi się istota ludzka obdarzona przyrodzoną i niezbywalną godnością, która ma prawo do obywatelstwa, jeśli jedno z rodziców jest polskim obywatelem.".

Z powyższym koresponduje także powołana uchwała NSA z dnia 2 grudnia 2019 r. II OPS 1/19, gdzie stwierdza się (pkt 9 uzasadnienia): "Podkreślenia w tym miejscu wymaga nabycie z mocy prawa obywatelstwa polskiego przez dziecko skarżącej. W żadnym razie nie można uzależniać nabycia obywatelstwa polskiego od transkrypcji. Skarżąca jest obywatelką polską. Jej syn na podstawie art. 34. ust. 1 Konstytucji z mocy prawa nabył obywatelstwo polskie. Brak transkrypcji nie stanowi przeszkody do potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Przedstawiony (...) akt urodzenia, nawet bez jego transkrypcji, jest wyłącznym dowodem zdarzeń w nim stwierdzonych (uchwała Sądu Najwyższego z 20 listopada 2012 r., sygn. akt III CZP 58/12). Dziecko skarżącej może zatem powołać się na taki akt w postępowaniu administracyjnym i sądowym a także realizować uprawnienia, których nabycie jest uzależnione od wykazania aktu stanu cywilnego, nawet gdyby nie dokonano jego transkrypcji.".

(vi) Pomimo podzielania w całości w/w stanowiska NSA, wykluczającego dopuszczalność stosowania klauzuli ochrony porządku prawnego w postępowaniach o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego przez dziecko urodzone przez matkę zastępczą, nie ujawnioną w jego akcie zagranicznym urodzenia, Sąd dostrzega jednakże przeszkodę do podzielenia podobnego stanowiska, zajętego przez NSA w przywołanym w skardze wyroku NSA z dnia 29 sierpnia 2018 r., sygn. akt II OSK 2129/16, publ. CBOSA, odnoszącego się bezpośrednio do zagadnienia transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym nie są wskazano danych jego matki. W wyroku tym orzeczono na korzyść takiej transkrypcji, motywowanej nadrzędnością interesu dziecka, wywodzonej z przepisów Konstytucji RP oraz aktów prawa międzynarodowego, tj. Europejskiej Konwencji Prawa Człowieka oraz Konwencji Praw Dziecka. NSA wskazał, iż: "W okolicznościach rozpoznawanej sprawy należałoby rozważyć możliwość dokonania transkrypcji w ten sposób, aby w rubryce nr 2: "dane rodziców" w miejscu: "ojciec" wpisać R. Z., a rubryka: "matka" pozostałaby pusta. Wprawdzie transkrypcja została zdefiniowana w ustawie jako wierne i literalne przeniesienie treści zagranicznego dokumentu stanu cywilnego, ale w większości wypadków nigdy nie będzie to wierne odzwierciedlenie treści zagranicznego aktu stanu cywilnego. Nie jest bowiem wykluczone, że zagraniczne akty stanu cywilnego zawierają dodatkowe rubryki, których nie ma w polskim akcie stanu cywilnego, a polski akt urodzenia może zawierać dane niewskazane w akcie zagranicznym. Skoro hinduski akt urodzenia nie wskazuje danych matki (dane są nieznane), to taki zapis należałoby umieścić w polskim akcie urodzenia bądź w ogóle tę rubrykę pominąć.".

Rozpoznając niniejszą sprawę, posiadającą identyczny przedmiot, Sąd stwierdza bowiem konieczność skonfrontowania stanowiska NSA, sformułowanego we w/w wyroku NSA z dnia 29 sierpnia 2018 r. z późniejszym stanowiskiem NSA, wyrażonym w uzasadnieniu przywoływanej już uchwały z dnia 2 grudnia 2019 r., sygn. akt II OPS 1/19, wydanej na gruncie sprawy o transkrypcję zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym ujawniono dwoje rodziców tej samej płci.

Poza sporem jest, iż nominalnie uchwała NSA odnosi się do innego stanu faktycznego, aniżeli występujący zarówno w sprawie rozstrzygniętej wyrokiem NSA z dnia 29 sierpnia 2018 r., jak i rozpatrywanej obecnie, w których to sprawach – inaczej niż w sprawie, w której wydano uchwałę - nie wystąpiła kwestia transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia, ujawniającego dwójkę rodziców jednopłciowych, a wyłącznie kwestia transkrypcji aktu nie zawierającego danych matki dziecka urodzonego przez matkę zastępczą (aczkolwiek odnotować należy, iż w swoich analizach uchwała NSA powołuje także orzecznictwo ETPCZ, odnoszące się do macierzyństwa zastępczego).

Zasadnicze znaczenie ma jednak ta okoliczność, iż w uzasadnieniu uchwały NSA dokonał wszechstronnej analizy zasad stosowania klauzuli ochrony porządku prawnego RP w sprawach o transkrypcję zagranicznego aktu urodzenia, przewidzianej w art.107 pkt 3 p.a.s.c., wskazując na konieczność rygorystycznego rozróżniania zagadnień: a) obiektywnej niemożności pogodzenia transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego (w tym aktu urodzenia małoletniego dziecka) z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, obligującej organ do orzeczenia o odmowie żądanej transkrypcji, b) ochrony osoby, której odmówiono transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego przed niekorzystnymi skutkami takiej odmowy, która to ochrona winna być dochodzona przez zainteresowanego lub w imieniu zainteresowanego w odrębnych postępowaniach administracyjnych, w których dla potwierdzenia lub nabycia uprawnienia konieczne jest przedłożenie aktu stanu cywilnego (co prowadzi do wniosku, iż stosowna ochrona dla małoletniego dziecka, którego zagranicznego aktu urodzenia nie można transkrybować z uwagi na konieczność ochrony porządku prawnego RP, winna być dochodzona bezpośrednio np. w sprawach o wydanie dokumentu tożsamości lub nadania numeru PESEL).

Różnicowanie w tym kontekście wyników postępowań o transkrypcję zagranicznych aktów urodzenia, w których wskazano oboje rodziców jednopłciowych oraz aktów urodzenia, w których nie wskazano matki dziecka, w sytuacji, w której treść tych aktów w równym stopniu nie daje się pogodzić z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, nie znajdowałoby żadnego racjonalnego uzasadnienia. Wnioski wynikające z uzasadnienia uchwały znajdują zatem zastosowanie do niniejszej sprawy, co wyklucza możliwość podzielenia stanowiska wyroku NSA z dnia 29 sierpnia 2018 r., w którym ocena o niedopuszczalności zastosowania klauzuli z art.107 pkt 3 p.a.s.c. była w oczywisty sposób motywowana względami ochrony dziecka urodzonego w wyniku realizacji umowy o macierzyństwo zastępcze przed niekorzystnymi skutkami odmowy transkrypcji aktu urodzenia, nie ujawniającego osoby jego matki (jak już wskazano w ocenie uchwały tego rodzaju okoliczności nie stanowią przesłanki do odstąpienia od stosowania art.107 pkt 3 p.a.s.c. albowiem ochrona przed skutkami odmowy transkrypcji winna być uruchamiana dopiero w odrębnych postępowaniach administracyjnych, dotyczących poszczególnych uprawnień dziecka).

Odwołując się zatem do szczegółowej argumentacji uchwały NSA, należy na gruncie niniejszej sprawy stwierdzić, co następuje:

(i) W świetle uregulowań prawa unijnego kraje członkowskie UE posiadają pełną autonomię w zakresie przenoszenia zagranicznych aktów stanu cywilnego do krajowych rejestrów stanu cywilnego, dysponując w efekcie uprawnieniem do odmowy przeniesienia zagranicznego dokumentu do krajowego rejestru stanu cywilnego z uwagi na klauzulę porządku publicznego;

(ii) Podstawę do wywodzenia odpowiedzialności państwa za naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nie może zatem stanowić sama odmowa transkrypcji aktu urodzenia dziecka, mogą ją natomiast stanowić skutki takiej odmowy i brak ochrony przed negatywnymi konsekwencjami braku transkrypcji;

(iii) W/w skutki podlegają jednakże ocenie w odrębnych indywidualnych postępowaniach, np. w związku z ewentualną odmową wydania dowodu tożsamości. Argumenty o nieuwzględnieniu interesów dziecka i naruszeniu ochrony praw dziecka, wynikających z Konwencji o prawach dziecka, a także postanowień Konstytucji powinny być zatem brane pod uwagę - w razie odmowy transkrypcji - w tych właśnie odrębnych postępowaniach;

(iv) Odmowa dokonania transkrypcji z powodu naruszenia zasad polskiego porządku prawnego nie jest zatem równoznaczna z naruszeniem konstytucyjnego i międzynarodowego obowiązku władz publicznych do uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, gdyż zagraniczny akt urodzenia, nawet bez jego transkrypcji, jest wyłącznym dowodem zdarzeń w nim stwierdzonych i dziecko skarżącej może powołać się na taki akt w postępowaniach administracyjnych i sądowych, które dotyczą jego praw;

(v) Wynikające z art. 20 ust. 2 lit. a oraz art. 21 ust. 1 TFUE prawo do swobodnego przemieszczania się w ramach strefy Schengen nie jest uzależnione od posiadania transkrybowanego aktu urodzenia, ale od posiadania dokumentu tożsamości, które potwierdza obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej. Dokumentami potwierdzającymi obywatelstwo polskie są paszport i dowód osobisty. Zauważyć należy, że sprawa dotycząca odmowy wydania dokumentów, na podstawie których dziecko Skarżącego będzie mogło swobodnie przemieszczać się na terytorium Unii Europejskiej to odrębna sprawa administracyjna. Dopiero na etapie odmowy wydania dokumentu tożsamości można rozważać naruszenie prawa obywatela UE do swobodnego przemieszczania się i rozważać celowość oceny przepisów krajowych, na podstawie których odmówiono wnioskodawcy wydania dokumentu tożsamości z prawem Unii Europejskiej;

(vi) Przepis art.104 ust.5 p.a.s.c. przewiduje obligatoryjność transkrypcji w trzech przypadkach tj., gdy obywatel polski alternatywnie: 1) posiada akt stanu cywilnego potwierdzający wcześniejsze zdarzenia sporządzony w Polsce i żąda dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, 2) ubiega się o wydanie dowodu osobistego, 3) ubiega się o numer PESEL. Obligatoryjność ta nie może być jednakże rozumiana w ten sposób, iż na organie stanu cywilnego każdorazowo ciąży obowiązek dokonania transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego, o ile wnioskodawca zgłosi zamiar wykorzystania tego aktu w celu: 1) dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, 2) wystąpienia do właściwego organu administracji o wydanie dowodu osobistego, 3) wystąpienia do właściwego organu o nadanie numeru PESEL. Jak już bowiem wskazano, do postępowania zakresie transkrypcji takiego aktu będzie mógł znaleźć zastosowanie art.107 pkt 3 p.a.s.c.

Obligatoryjność tę należy zatem rozumieć wyłącznie jako ustanowienie podwyższonego rygoru dowodowego m.in. w sprawach o wydanie dowodu osobistego oraz nadanie numeru PESEL. Literalne odczytywanie tej zasady prowadziłoby zatem do wniosku, że w każdym przypadku ubiegania się o dowód osobisty lub numer PESEL wnioskodawca winien legitymować transkrypcją zagranicznego dokumentu stanu cywilnego.

Prawidłowa wykładnia art. 104 ust. 5 p.a.s.c. nie może jednakże prowadzić do uzależnienia uzyskania przez obywatela polskiego dowodu tożsamości albo numeru PESEL od dokonania przez organ transkrypcji, która nie jest możliwa tylko z tego powodu, że w zagranicznym akcie urodzenia dziecka nie wskazano jego matki.

W świetle powyższych okoliczności skarga nie ma usprawiedliwionych podstaw i jako taka podlega oddaleniu na podstawie art.151 p.p.s.a.