Umowa o macierzyństwo zastępcze; umowa o surogację

Prawo polskie nie zna instytucji "matki zastępczej", a także nie uznaje "umów o zastępcze macierzyństwo" (umów między dawcami komórki jajowej i nasienia a kobietą, która godzi się urodzić im dziecko i zobowiązuje się do zrzeczenia praw rodzicielskich wobec tego dziecka). Z tego też względu wszelkie umowy cywilnoprawne o surogację są w Polsce bezskuteczne.

Zgodnie z art. 58 § 1 i § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna. Każda czynność prawna dotycząca pochodzenia dziecka jest bezwzględnie nieważna, gdyż jest sprzeczna z przepisami k.r.o., regulującymi to zagadnienie, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens). Ponadto, omawiana umowa godzi w art. 18 Konstytucji RP, gwarantujący małżeństwu jako związkowi kobiety i mężczyzny, rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu opiekę i ochronę państwa polskiego. W Polsce zrzeczenie się lub utrata praw rodzicielskich może nastąpić tylko przed sądem opiekuńczym albo w wyniku przysposobienia małoletniego. 

Z uwagi na fakt nieważności umowy nie ma możliwości skutecznego egzekwowania jej postanowień. Nie ma możliwości wyegzekwowania przekazania dziecka po jego urodzeniu przez matkę zastępczą, gdyż to ona jest matką prawną dziecka, a z drugiej strony także matka zastępcza nie może wyegzekwować od osób (osoby) zlecających urodzenie dziecka dotrzymania warunków umowy, tj. odebrania od niej dziecka i z reguły zapłacenia umówionego wynagrodzenia. Wobec jednoznacznego brzmienia art. 619, także w sytuacji, gdy dziecko genetycznie nie pochodzi od kobiety, która je urodziła, to ona jest jego matką prawną.

Wyrok WSA z dnia 30 września 2020 r., IV SA/Wa 927/20

Standard: 79857 (pełna treść orzeczenia)