Wyrok z dnia 2004-02-13 sygn. II CK 438/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 438/02

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 13 lutego 2004 r.

II CK 438/02

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Beaty O. przeciwko (...) Fabrykom Mebli - Spółce Akcyjnej w O. o uchylenie uchwały ewentualnie stwierdzenie jej nieważności oraz zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 lutego 2004 r. kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 lipca 2002 r. I ACa 397/02 - uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Beata O. w pozwie skierowanym przeciwko (...) Fabrykom Mebli - Spółce Akcyjnej w O. (dalej: Spółka) domagała się uchylenia uchwały nr 3 Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy z 28.VI.2001 r. o nieudzieleniu jej jako członkowi Rady Nadzorczej absolutorium za rok 2000 albo stwierdzenia nieważności tej uchwały. Ponadto pismem z 24.I.2002 roku wniosła o zasądzenie od Spółki na rzecz Stowarzyszenia Pomocy Psom Ratowniczym w K. kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jej dobra osobistego przez podanie do publicznej wiadomości informacji o nieudzieleniu jej absolutorium. Co do tego ostatniego żądania Sąd Okręgowy postanowieniem z 13.II.2002 r. zarządził oddzielną rozprawę.

Wyrokiem częściowym z 14.II.2002 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo o uchylenie lub stwierdzenie nieważności wskazanej uchwały.

Sąd ten ustalił, że powódka od 29.IV.1998 r. do dnia 27.VI.2000 r., w którym wygasł jej mandat, pełniła funkcję członka Rady Nadzorczej Spółki. Dnia 28.VI.2001 r. zwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Spółki podjęło uchwałę nr 3, odmawiającą udzielenia powódce absolutorium za rok 2000. W dniu wytoczenia powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności tej uchwały (21.IX.2001 r.) powódka nie była członkiem Zarządu ani członkiem Rady Nadzorczej, jak też akcjonariuszem Spółki.

Powołując się na art. 422 i 425 k.s.h., Sąd Okręgowy wskazał, że uprawnieni do wytoczenia powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy są wyłącznie: zarząd, rada nadzorcza, poszczególni członkowie tych organów, akcjonariusz, który głosował przeciwko uchwale i zażądał zaprotokołowania sprzeciwu, akcjonariusz akcji niemej, akcjonariusz bezzasadnie niedopuszczony do udziału w walnym zgromadzeniu, akcjonariusz nieobecny na walnym zgromadzeniu w przypadku wadliwego zwołania walnego zgromadzenia lub podjęcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad. Powódka, nie należąc do kręgu wskazanych osób wymienionych w art. 422 § 2 k.s.h. -nie była legitymowana do wytoczenia powództwa wszczynającego rozpoznawaną sprawę (...).

Oddalając apelację powódki Sąd Apelacyjny podkreślił w szczególności, że w świetle art. 422 § 2 i art. 425 § 1 k.s.h. jedynie osoby aktualnie sprawujące funkcję członka zarządu lub rady nadzorczej spółki akcyjnej są legitymowane do wytoczenia powództwa o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Byli członkowie tych organów mają taką legitymację jedynie wtedy, gdy są akcjonariuszami. Tymczasem, jak wykazał Sąd Okręgowy, powódka w chwili wytoczenia powództwa nie była już członkiem Rady Nadzorczej Spółki ani jej akcjonariuszem (...).

W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu: naruszenie art. 422 § 2 i art. 395 k.s.h. przez przyjęcie, że przepisy te pozbawiają byłego członka zarządu lub rady nadzorczej niebędącego akcjonariuszem możliwości zaskarżenia uchwały zwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy dotyczącej udzielenia absolutorium za miniony rok obrotowy, naruszenie art. 23 i 24 k.c. przez przyjęcie, że przepisy te nie mogą stanowić samoistnej podstawy do kwestionowania wskazanej w pozwie uchwały, oraz naruszenie art. 193 § 1 k.p.c. przez uznanie niepoinformowania powódki o treści postanowienia z 13.II.2002 r. za uchybienie nieistotne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że w sprawie powinny mieć zastosowanie przepisy kodeksu spółek handlowych, a nie przepisy kodeksu handlowego. Wynika to jednak nie z powołanego przez ten Sąd art. 620 § 1 k.s.h., lecz z art. 619 k.s.h. Według tego ostatniego przepisu, do uchwał organów spółek kapitałowych powziętych przed dniem wejścia kodeksu spółek handlowych w życie stosuje się przepisy dotychczasowe, a zatem - a contrario - do uchwał organów spółek kapitałowych powziętych po dniu wejścia w życie kodeksu spółek handlowych należy stosować przepisy tego kodeksu. Jak wiadomo, kwestionowana przez powódkę uchwała została podjęta już po wejściu w życie kodeksu spółek handlowych. Uchwały kolegialnych organów spółek kapitałowych wyrażające wolę wywołania skutków prawnych należy kwalifikować, zgodnie z poglądami współczesnej nauki prawa cywilnego, jako wielostronne czynności prawne spółki (o skutku zewnętrznym, zob. np. art. 379 k.s.h., lub wewnętrznym, tj. występującym między spółką a osobami sprawującymi funkcje w innym organie spółki, zob. np. art. 395 § 2 k.s.h.) albo jako wielostronne oświadczenia woli, stanowiące składnik czynności prawnej spółki o skutku zewnętrznym, zob. np. art. 17 § 1 k.s.h.

Uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy nie powinny naruszać wymagań ustawy (art. 425 § 1 k.s.h.) ani pozostawać w sprzeczności ze statutem lub dobrymi obyczajami i godzić w interes spółki bądź mieć na celu pokrzywdzenie akcjonariusza (art. 422 § 1 k.s.h.). Wzgląd na pewność i bezpieczeństwo obrotu prawnego przemawia za tym, aby sankcją wadliwości uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy na skutek naruszenia określonych, wspomnianych wyżej wymagań, nie była nieważność uchwały, lecz jedynie możliwość jej wzruszenia na określonych zasadach w drodze orzeczenia sądowego.

Na tle art. 413 § 1 i art. 414 § 1 k.h. w orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważał pogląd, zgodnie z którym przepisy te - postanawiające, iż uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy powzięta wbrew przepisom prawa lub postanowieniom statutu, a nawet zgodna z przepisami prawa i postanowieniami statutu, ale godząca wbrew dobrym obyczajom kupieckim w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie akcjonariusza, może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o unieważnienie uchwały -nie wykluczały w niektórych, wyjątkowych, przypadkach wadliwości uchwały sankcji w postaci nieważności, stosownie do art. 58 k.c. W tych więc przypadkach, zgodnie z omawianym poglądem, za dopuszczalne uważano wytoczenie na podstawie art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie nieważności uchwały (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 30.IV.1999 r. III CZP 61/98, OSNC 1999, nr 12, poz. 201, i cytowane w nim orzeczenia). Podobne było zapatrywanie większości autorów wypowiadających się na tle kodeksu handlowego.

Obecnie obowiązujący art. 422 § 1 k.s.h. niewątpliwie przejął co do istoty rozwiązanie dawnego art. 413 § 1 i art. 414 § 1 k.h. w odniesieniu do uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy sprzecznej ze statutem i godzącej w interes spółki, uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy sprzecznej ze statutem i mającej na celu pokrzywdzenie akcjonariusza, uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy sprzecznej z dobrymi obyczajami i godzącej w interes spółki oraz uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy sprzecznej z dobrymi obyczajami i mającej na celu pokrzywdzenie akcjonariusza. Uchwała walnego zgromadzenia sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godząca w interes spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie akcjonariusza może być, zgodnie z art. 422 § 1 k.s.h., zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały przez osoby lub organy spółki określone w art. 422 § 2 k.s.h.; powództwo to powinno być wniesione w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w sześć miesięcy od dnia powzięcia uchwały, a w przypadku uchwały spółki publicznej -w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w trzy miesiące od dnia powzięcia uchwały (art. 424 k.s.h.). Chodzi tu więc niewątpliwie, podobnie jak to miało miejsce na tle art. 413 i 414 k.h., o sankcję inną niż nieważność, a mianowicie o sankcję w postaci możliwości wzruszenie uchwały ze skutkiem wstecznym (por. zachowującą nadal aktualność uchwałę Sądu Najwyższego z 17.IX.1993 r. II CRN 96/93, OSNCP 1994, nr 4, poz. 180) w drodze konstytutywnego orzeczenia sądowego na żądanie określonej osoby lub określonego organu zgłoszone w odpowiednim terminie. Dopóty więc, dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok uchylający wadliwą uchwałę, wywiera ona skutki prawne i nikt nie może ich negować powołując się na samą wadliwość uchwały. Skutki te upadną, z mocą wsteczną, w stosunku nie tylko do stron procesu (art. 427 § 1 k.s.h.), dopiero z chwilą uprawomocnienia się wspomnianego wyroku.

Według zaś art. 425 k.s.h., zawierającego odrębne unormowanie w odniesieniu do uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy sprzecznej z ustawą, osobom lub organom spółki wymienionym w art. 422 § 2 k.s.h. przysługuje prawo do wytoczenia przeciwko spółce powództwa o stwierdzenie nieważności takiej uchwały; przepisu art. 189 k.p.c. nie stosuje się; prawo do wniesienia powództwa wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym uprawniony powziął wiadomość o uchwale, nie później jednak niż z upływem dwóch lat od dnia powzięcia uchwały, a w przypadku uchwały spółki publicznej - z upływem trzydziestu dni od dnia jej ogłoszenia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia powzięcia uchwały; upływ wymienionych terminów nie wyłącza możliwości podniesienia zarzutu nieważności uchwały. Założeniem projektodawców art. 425 k.s.h. była, z jednej strony, akceptacja rozróżnienia uchwał zaskarżalnych i - w przypadkach sprzeczności z ustawą -uchwał nieważnych, a z drugiej strony, uznanie potrzeby zmniejszenia ryzyka, jakie niesie ze sobą stosowanie sankcji nieważności w odniesieniu do uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Przewidziane w art. 425 k.s.h. ograniczenia możliwości stwierdzenia nieważności uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy sprzecznej z ustawą są próbą uczynienia zadość tej potrzebie (por. fragment uzasadnienia projektu art. 425 k.s.h., który przytacza J. Szwaja, w: Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja: Kodeks handlowy. Komentarz, t. III, Warszawa 2003, s. 1028). Użycie w omawianej regulacji zwrotów mówiących o nieważności i stwierdzeniu nieważności sprzecznej z ustawą uchwały walnego zgromadzenia mogłoby sugerować, że przewiduje on w odniesieniu do uchwały sprzecznej z ustawą sankcję nieważności.

Takie też zapatrywanie jest wyrażane w niektórych wypowiedziach piśmiennictwa. Jednakże jest ono, na co zwrócono już uwagę w literaturze przedmiotu, nie do obrony w świetle treści tej regulacji zestawionej z powszechnie przyjętą charakterystyką sankcji nieważności. Według powszechnie przyjmowanego poglądu, sankcja nieważności charakteryzuje się tym, że dotknięta nią czynność prawna (oświadczenie woli) od chwili dokonania nie wywołuje z mocy prawa, tj. bez potrzeby jakichkolwiek dalszych działań, zamierzonych skutków prawnych; stan ten podlega uwzględnieniu przez sąd z urzędu w każdym postępowaniu i ma charakter definitywny, co oznacza, że czynność prawna nieważna nie może być konwalidowana. Każdy też, kto ma w tym interes prawny, może się w zasadzie zawsze na ten stan powołać, jak również wytoczyć na podstawie art. 189 k.p.c. powództwo o jego ustalenie. Tymczasem z art. 425 k.s.h. wynika, że powołanie się przez osobę mającą w tym interes prawny na sprzeczność uchwały z ustawą i udowodnienie tej sprzeczności w zasadzie nie wystarcza do zanegowania skutków prawnych uchwały.

Niedopuszczalne jest też oparte na art. 189 k.p.c. powództwo o ustalenie nieważności uchwały sprzecznej z prawem. Zasadą jest, iż do zanegowania skutków prawnych uchwały sprzecznej z ustawą niezbędne jest wydanie na żądanie uprawnionego podmiotu, zgłoszone w odpowiednim terminie, stosownego wyroku sądowego. W takim zaś stanie sankcję wynikającą z art. 425 k.s.h. należy uznać za w istocie zbieżną z sankcją przewidzianą w art. 422 § 1 k.s.h. Dopóki nie ma prawomocnego wyroku, o którym mowa w art. 425 k.s.h., skutki prawne uchwały muszą być respektowane. Możliwość ich nierespektowania z mocą wsteczną, nie tylko przez strony procesu (art. 427 § 4 k.s.h.), powstaje dopiero po uprawomocnieniu się wspomnianego wyroku. Podobne co do istoty rozwiązanie zawiera też art. 21 k.s.h. (w związku z tym ostatnim przepisem zob. również art. 11 i 12 pierwszej dyrektywy Rady dotyczącej spółek, 68/15l/EWG, OJ Nr L 65, 14 marca 1968, jak też uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7.IV.1993 r. III CZP 23/93, OSNCP 1993, nr 10, poz. 172).

Powyższego stanowiska, sprzeciwiającego się wywodzeniu z art. 425 k.s.h. sankcji nieważności, nie podważa przewidziana w tym przepisie możliwość podniesienia po upływie terminów do wytoczenia powództwa zmierzającego do wydania wspomnianego wyroku zarzutu nieważności uchwały. Chodzi tu bowiem o zarzut w ścisłym tego słowa znaczeniu -tj. taki, jakim jest np. zarzut przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.) lub zarzut powstrzymania się ze spełnieniem świadczenia wzajemnego (art. 488 § 2 k.c.) - czyli o skorzystanie z uprawnienia do niewykonania zobowiązania w określonych okolicznościach. Sankcja nieważności, zwana także nieważnością bezwzględną, jest zaś - jak wiadomo - uwzględniana przez sąd z urzędu, tj. choćby strona na nią się nie powołała, a powołanie się na nią jest jedynie podniesieniem zarzutu procesowego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 10.X.2002 r. V CK 370/02, OSNC 2004, nr 2, poz. 21).

Artykuł 425 k.s.h. nie ustanawia więc w odniesieniu do sprzecznej z ustawą uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy, mimo sugerującej to użytej w nim terminologii, sankcji nieważności, lecz inną sankcję, w zasadniczym swym kształcie zbieżną z sankcją przewidzianą w art. 422 § 1 k.s.h. Nie powinno przy tym budzić wątpliwości ze względu na cel przyświecający projektodawcom art. 425 k.s.h. i zawarte w nim wyłączenie stosowania art. 189 k.p.c., iż określony w art. 425 k.s.h. tryb kwestionowania sprzecznej z ustawą uchwały walnego zgromadzenia wyklucza, inaczej niż uznawano uprzednio na tle art. 413 k.h., przyjmowanie bez szczególnej wyraźnej podstawy w ustawie sankcji nieważności sprzecznej z ustawą uchwały walnego zgromadzenia.

Byłoby także obejściem tego przepisu dopuszczenie kwestionowania poza trybem w nim ustanowionym uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy na podstawie art. 23 i 24 k.c., tj. umożliwienie usuwania skutków dokonanego uchwałą naruszenia dobra osobistego przez nakazanie w wyroku zmiany lub uchylenia uchwały. Wyrok Sądu Najwyższego z 23.III.1972 r. I CR 746/71, OSNCP 1973, nr 4, poz. 56, nie uzasadnia odmiennego wniosku, ponieważ wskazuje na art. 23 i 24 k.c. jako na podstawę zaskarżenia uchwały walnego zgromadzenia członków spółdzielni w trybie właściwego przepisu prawa spółdzielczego. Twierdzenie skarżącej, że przepisy art. 23 i 24 k.c. mogły stanowić samoistną podstawę kwestionowania wskazanej w pozwie uchwały, jest więc nietrafne. Inna rzecz, że niemożność zmiany lub uchylenia uchwały w wyniku powództwa o ochronę dóbr osobistych nie musi prowadzić do całkowitego pozbawienia powoda tej ochrony. Ochrona ta może mu bowiem być udzielona w niektórych sytuacjach bez ingerowania w treść uchwały (por. odpowiednio tu aktualne orzeczenia Sądu Najwyższego: z 6.XII.1972 r. II CR 370/72, OSNCP 1973, nr 7-8, poz. 141, z 19.X.2000 r. III CKN 866/98, OSNC 2001, nr 4, poz. 61, z 19.XII.2002 r. II CKN 167/01, LEX nr 75353).

Nie mógł również odnieść zamierzonego skutku zarzut skarżącej o naruszeniu przez Sąd Apelacyjny art. 193 § 1 k.p.c. Jest on w istocie, jeśli zestawić treść tego przepisu z przytoczonym w skardze kasacyjnej uzasadnieniem jego naruszenia, niezrozumiały. Trafnie natomiast powódka zarzuciła Sądowi Apelacyjnemu wydanie zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 422 § 2 w związku z art. 395 k.s.h.

Zawarte w art. 422 § 2 k.s.h. wyliczenie osób i organów spółki uprawnionych do zaskarżenia uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy na podstawie art. 422 § 1 lub na podstawie art. 425 § 1 k.s.h. jest, z zastrzeżeniem wyjątków wynikających z odrębnych przepisów, wyczerpujące.

Wywołuje jednak kontrowersję krąg osób objętych tym wyliczeniem; kogo ma na względzie art. 422 § 2 pkt 1 k.s.h.: czy tylko osoby wchodzące w skład zarządu lub rady nadzorczej spółki w chwili wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 422 § 1 lub w art. 425 § 1 k.s.h., czy także - w jakimś zakresie - osoby niepełniące już funkcji w tych organach w chwili wytoczenia wspomnianego powództwa. Analogiczna kontrowersja jest aktualna także na tle art. 250 pkt 1 k.s.h., stanowiącego element identycznej w swych założeniach regulacji zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak przewidziana w odniesieniu do uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Kontrowersja, o której mowa, ujawniła się już uprzednio na gruncie podobnych regulacji kodeksu handlowego, dlatego rozstrzygając ją obecnie można sięgać także do wypowiedzi odnoszących się do kodeksu handlowego.

Według autorów opowiadających się za pierwszym stanowiskiem, przyjętym przez Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, i orzeczeń Sądu Najwyższego, w których stanowisko to znalazło wyraz (wyrok z 11.I.2002 r. IV CKN 1503/00, OSNC 2002, nr 11, poz. 136, oraz powołane w nim dwa orzeczenia niepublikowane), ma ono oparcie w wykładni językowej oraz celowościowej. Zwrot mówiący o uprawnieniu zarządu, rady nadzorczej oraz poszczególnych członków tych organów do wytoczenia powództwa skarżącego uchwałę wskazuje na osoby aktualnie pełniące funkcje członków tych organów. Uznanie tylko tych osób za uprawnione do wytoczenia powództwa odpowiada też celowi omawianej regulacji: nie służy ona ochronie osobistych interesów członków organów, lecz ochronie interesów spółki.

Wykładnia językowa nie zamyka jednak procesu interpretacji przepisów ustawy. Jej rezultat jest rozstrzygający tylko wtedy, gdy nie podważają go wyniki uzyskane w drodze innych metod wykładni. Tymczasem już wykładnia systemowa podaje w wątpliwość wspomniany wyżej rezultat wykładni językowej. W art. 299 § 1 k.s.h. też jest mowa o członkach zarządu, co mogłoby być odbierane jako wskazanie osób aktualnie pełniących funkcje członków zarządu, jednak nie powinno budzić wątpliwości, że gdy skład zarządu spółki zmieniał się, odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 299 k.s.h. ponoszą osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, choćby osoby te w chwili ich pozwania nie wchodziły już w skład zarządu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25.IX.2003 r. V CK 198/02 niepubl., i uwzględnione w nim dotychczasowe orzecznictwo). Brzmienie art. 422 § 2 pkt 1 (250 pkt 1) k.s.h. nie musi więc przesądzać o kręgu osób uprawnionych na podstawie tego przepisu do zaskarżenia wadliwej uchwały.

Nie przekonuje także przytoczony wyżej argument celowościowy. Artykuł 425 (252) k.s.h. dotyczący uchwały sprzecznej z ustawą nie wymienia interesu spółki jako przesłanki zaskarżenia uchwały. Jest to zrozumiałe, ponieważ, jak zauważono w piśmiennictwie, spółka zawsze powinna mieć interes prawny w wyeliminowaniu uchwały sprzecznej z ustawą. Przeciwnie, jak wykazali niektórzy komentatorzy wyroku Sądu Najwyższego z 11.I.2002 r. IV CKN 1503/00, wzgląd na interes spółki przemawia za przyznaniem legitymacji do zaskarżenia uchwały o odwołaniu członków zarządu także odwołanym nią członkom zarządu. Nawet w przypadku odwołania członków zarządu uchwałą dotkniętą wadą przewidzianą w art. 422 § 1 (art. 249 § 1) k.s.h. zaskarżenie tej uchwały przez odwołane osoby może leżeć w interesie spółki; jest tak, gdy wadliwa decyzja większości wspólników podporządkowana została interesom określonej ich grupy lub jednego ze wspólników. Poza tym uznanie, że legitymowane do zaskarżenia uchwały o odwołaniu członków zarządu lub rady nadzorczej są także osoby nią odwołane, dobrze harmonizuje z charakterem sankcji wynikającej z art. 422 § 1 (art. 249 § 1) i 425 § 1 (art. 252 § 1) k.s.h. W razie uwzględnienia powództwa, osoby, których dotyczyła uchwała o odwołaniu, powinny być traktowane tak, jakby ta uchwała nie była w ogóle podjęta, a więc jako zachowujące dotąd przez cały czas swą funkcję, czyli zachowujące ją także w chwili wytoczenia powództwa. Odmowa przyznania im uprawnienia do zaskarżenia uchwały o odwołaniu oznaczałaby praktycznie rzecz biorąc niezaskarżalność tej uchwały, nawet w razie jej sprzeczności z ustawą.

Wykładnia systemowa i celowościowa art. 422 § 2 pkt 1 (art. 250 pkt 1) k.s.h. przemawia też za uznaniem uprawnienia byłego członka zarządu lub rady nadzorczej do zaskarżenia na podstawie art. 425 (252) k.s.h. uchwały walnego zgromadzenia w przedmiocie udzielenia mu absolutorium.

Według art. 395 k.s.h. (którego odpowiednikiem w przepisach dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest art. 231 k.s.h.), przedmiotem obrad zwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy powinno być między innymi udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Dotyczy to wszystkich osób, które pełniły funkcję członków organów spółki w ostatnim roku obrotowym. Członkowie organów spółki, których mandaty wygasły przed dniem walnego zgromadzenia, mają prawo uczestniczyć w zgromadzeniu, przeglądać dokumenty (odpisy sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego wraz z odpisem sprawozdania rady nadzorczej i opinii biegłego rewidenta) oraz przedkładać do nich uwagi na piśmie. Żądanie dotyczące skorzystania z tych uprawnień powinno być złożone zarządowi na piśmie najpóźniej na tydzień przed walnym zgromadzeniem. W literaturze przedmiotu trafnie wskazano, że naruszenie powyższych uprawnień byłych członków organów spółki może stanowić podstawę do zaskarżenia podjętej uchwały - w każdym razie w przypadku odmowy udzielenia absolutorium. Ewentualność taka byłaby jednak pozbawiona praktycznej doniosłości, gdyby odmówić legitymacji do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 425 § 1 k.s.h. byłemu członkowi organów spółki, niebędącemu akcjonariuszem. On nie byłby legitymowany do wytoczenia takiego powództwa w razie nieudzielenia mu absolutorium, a inne osoby, legitymowane do jego wytoczenia, mogłyby nie chcieć go wytoczyć. Konsekwencją powyższej regulacji dotyczącej uczestnictwa w zwyczajnym walnym zgromadzeniu byłych członków organów spółki powinno więc być, jeżeli chce się zapewnić tej regulacji praktyczne znaczenie, przyznanie legitymacji do stwierdzenia nieważności uchwały w przedmiocie udzielenia absolutorium także byłemu członkowi organów spółki, którego uchwała ta dotyczy.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na bardzo doniosłe znaczenie uchwały w przedmiocie udzielenia absolutorium dla stosunków majątkowych osób piastujących funkcje w organach spółki. Odmowa udzielenia absolutorium nie przesądza oczywiście sama przez się o odpowiedzialności odszkodowawczej, o której mowa w art. 479-490 k.s.h. Jej warunkiem jest wykazanie stosownych przesłanek. Jednak udzielenie absolutorium może uwalniać od tej odpowiedzialności, przynajmniej w pewnym zakresie.

Uchwała w przedmiocie udzielenia absolutorium dotyka też materii dóbr osobistych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 29.X.1971 r. II CR 455/71, OSNCP 1972, nr 4, poz. 77, cześć, dobre imię, dobra sława są pojęciami obejmującymi wszystkie dziedziny życia człowieka. Naruszenie czci może więc nastąpić także przez zarzucenie niewłaściwego postępowania, mogącego narazić na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności. Osoba naruszona w swych dobrach osobistych uchwałą w przedmiocie udzielenia absolutorium może wprawdzie w niektórych sytuacjach - jak wyżej wspomniano -uzyskać stosowną ochronę także bez ingerowania w treść tej uchwały, jednakże jest ze wszech miar pożądane, aby uchwała w przedmiocie udzielenia absolutorium, godząca w dobra osobiste, mogła zostać wyeliminowana w trybie przewidzianym w art. 425 k.s.h. Możliwość wystąpienia o to powinny mieć wszystkie osoby poddane procedurze udzielania absolutorium, także więc byli członkowie zarządu lub rady nadzorczej spółki, niebędący akcjonariuszami. Wykładnia taka pozostaje w zgodzie z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.