Wyrok z dnia 2007-10-17 sygn. II CSK 261/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt II CSK 261/07

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2007 r.

Niedopuszczalne jest zawarcie ugody przez kuratora procesowego, ustanowionego dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Barbara Myszka

SSA Michał Kłos

w sprawie z powództwa Z.S.

przeciwko J.S.

o ustalenie,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 17 października 2007 r.,

skargi kasacyjnej powódki

od wyroku Sądu Apelacyjnego

z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. akt [...],

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powódka Z.S. domagała się ustalenia, że ugoda sądowa zawarta w dniu 23 marca 2004 r. w przedmiocie podziału majątku dorobkowego pomiędzy pozwanym J.S. i kuratorem procesowym A.B., działającą w jej imieniu w sprawie Sądu Rejonowego w S. – jest nieważna.

Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 8 marca 2006 r. oddalił powództwo. Sąd ten poczynił następujące ustalenia faktyczne: Na wniosek J.S. w sprawie o podział majątku wspólnego, toczącej się przed Sądem Rejonowym w S., zarządzeniem z dnia 2 czerwca 2003 r. przewodniczący składu orzekającego ustanowił dla nieznanej z miejsca pobytu uczestniczki postępowania Z.S. kuratora procesowego w osobie A.B. celem reprezentowania powódki w tamtym postępowaniu. Powódka przebywała wówczas w B. w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Wielokrotnie stamtąd telefonowała do miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce i mieszkającej tam wraz z nim córki stron. Wysyłała również dla niej i dorosłego syna paczki. Sprawa o podział majątku wspólnego stron zakończona została ugodą sądową zawartą w dniu 23 marca 2004 r. pomiędzy pozwanym i działającym w imieniu powódki kuratorem procesowym - A.B.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Powód ma interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie wówczas, gdy istnieje niepewność zagrażająca jego interesom. W niniejszej sprawie, zdaniem Sądu Okręgowego, niepewność taka nie występowała. Bezsporną była bowiem okoliczność, że sprawa o podział majątku wspólnego została prawomocnie zakończona poprzez zawarcie ugody sądowej. Ocena ważności ugody prowadziłaby do niedopuszczalnej kontroli prawomocnie zakończonej sprawy.

Apelację powódki od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 7 grudnia 2006 r. Sąd Apelacyjny podzielił argumentację zawartą w wyroku Sądu Okręgowego. Wskazał, że w sprawie o podział majątku wspólnego toczącej się przed Sądem Rejonowym w S. zawarto ugodę sądową, której treść Sąd meriti analizował pod kątem negatywnych przesłanek stypizowanych w art. 203 § 4 k.p.c., po czym postępowanie umorzył. Ugoda jest czynnością procesową i wywołuje ściśle określone skutki materialnoprawne. Apelujący powołał orzeczenia Sądu Najwyższego, w których stwierdzono, że prawomocne umorzenie postępowania na skutek zawarcia ugody sądowej nie stoi na przeszkodzie dochodzenia w osobnym procesie ustalenia jej nieważności. Jednakże podstawą ustalenia nieważności ugody były wady oświadczenia woli określone w art. 82-88 k.c.

W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powódka zarzuciła naruszenie art. 382 k.p.c. w związku z art. 217 § 2 k.p.c. art. 227 k.p.c. oraz art. 386 § 4 k.p.c. przez pominięcie przeprowadzenia dowodów wskazujących na nieważność ugody sądowej, zawartej z udziałem kuratora wyznaczonego z naruszeniem art. 144 § 1 k.p.c. i w konsekwencji nierozpoznanie istoty sprawy oraz zarzuciła naruszenie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 203 § 4 k.p.c., polegające na uznaniu, przez Sądy obu instancji braku po stronie powódki interesu ustalenia nieważności ugody sądowej, której treść daje pozwanemu podstawę do roszczeń w stosunku do powódki.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W judykaturze utrwalony jest pogląd, że ugoda sądowa ma charakter dwoisty, łączący elementy materialnoprawne i procesowe (por. uchwałę Pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 20 grudnia 1969 r., III PZP 43/69, OSNCP z 1970 r., nr 3, poz. 40, wyrok SN z dnia 17 lipca 1984 r., II CR 214/84, OSNCP z 1985 r., nr 4, poz. 52, uchwałę SN z dnia 11 września 1991 r., III CZP 80/91, niepubl., wyrok SN z dnia 21 lutego 2000 r., I PKN 503/99, OSNP z 2001 r., nr 12, poz. 411, postanowienie SN z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 691/04). Zawarcie ugody w toku postępowania przed sądem jest czynnością procesową, która prowadzi do wyłączenia dalszego postępowania sądowego co do istoty sporu i umorzenia postępowania. Jednocześnie zawarte w treści ugody porozumienie, co do istniejącego między stronami stosunku prawnego ma charakter zgodnego oświadczenia woli, a więc czynności prawnej zmierzającej do wywołania skutków w dziedzinie prawa materialnego. W tym zakresie zawarte przed sądem porozumienie jest ugodą w rozumieniu art. 917 k.c.

Jeżeli postanowienie o umorzeniu postępowania uprawomocniło się, wzruszenie skutków procesowych ugody sądowej nie może już nastąpić. Możliwe jest natomiast poddanie badaniu jej skutków materialnoprawnych. Ocena ważności ugody sądowej powinna być dokonywana w świetle przesłanek przewidzianych w art. 203 § 4 k.p.c. w związku z art. 223 § 2 k.p.c. Ugoda sądowa powinna być oceniana między innymi według kryterium zgodności z prawem.

Ugoda sądowa jako jedna z czynności prawnych w zakresie jej skutków materialnoprawnych podlega ogólnym regułom zawartym w kodeksie cywilnym. Stosuje się więc do niej nie tylko przepisy o skuteczności oświadczeń woli i o wadach tych oświadczeń, ale także art. 58 § 1 i 2 k.c., w myśl którego sankcją nieważności objęte są czynności sprzeczne z przepisami prawa, mające na celu obejście ustawy lub sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W wypadku nieważności ugody zawartej przed sądem dopuszczalne jest powództwo o ustalenie jej nieważności, dla którego podstawę stanowi art. 189 k.p.c. Brak podstaw do akceptowania poglądu Sądu Apelacyjnego, że interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieważności ugody sądowej jest wówczas tylko, gdy nieważność wynika z wad oświadczenia woli. Interes prawny powoda polega na wyeliminowaniu z obrotu dotyczącej go nieważnej czynności prawnej, z punktu widzenia tak pojmowanego interesu prawnego przyczyny nieważności nie są istotne.

W rozpatrywanej sprawie powódka domagała się ustalenia nieważności ugody sądowej zawartej w jej imieniu przez ustanowionego dla niej kuratora procesowego. W związku z tym nasuwa się pytanie o zakres umocowania kuratora procesowego.

Dosłowne brzmienie art. 143 k.p.c., który na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. ma zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym mogłoby wskazywać, że kurator ustanowiony jest tylko w celu doręczenia odpisu pozwu lub innego pisma wywołującego potrzebę podjęcia obrony praw strony nieznanej z miejsca pobytu. Jednakże, zgodnie z utrwaloną praktyką przyjmuje się, że kurator ma obowiązek podejmowania wszelkich czynności procesowych niezbędnych dla zapewnienia obrony osoby, którą reprezentuje, także czynności dyspozytywnych. Kurator uprawniony jest więc do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanej strony, ale tylko oświadczeń mających charakter procesowy.

Ugoda, której istotą jest czynienie wzajemnych ustępstw także w zakresie prawa materialnego (art. 917 k.c.) przekracza zakres ochrony praw osoby reprezentowanej, zatem, zawarcie ugody przez kuratora procesowego uznać należy za niedopuszczalne ze względu na sprzeczność z jego ustawowymi uprawnieniami wynikającymi z art. 143 k.p.c. Wobec powyższego nie można odmówić zasadności zarzutom skargi kasacyjnej.

Z powyższych względów na mocy art. 398¹⁵ k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 07-08/2012

Niedopuszczalne jest zawarcie ugody przez kuratora procesowego, ustanowionego dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane.

(wyrok z dnia 17 października 2007 r., I CSK 261/07, S. Dąbrowski, B. Myszka, M. Kłos, OSNC-ZD 2008, nr 3, poz. 84; OSP 2012, nr 6, poz. 62; Rej. 2008, nr 10,  s. 201)

Glosa

Rafała Cebuli, Orzecznictwo Sądów Polskich 2012, nr 6, poz. 62

Glosa ma charakter aprobujący.

Autor podniósł, że art. 143 k.p.c. zakłada aktywną działalność kuratora, która powinna być nakierowana na obronę praw osoby reprezentowanej. Stwierdził, że pojęcie obrony praw obejmuje podejmowanie czynności procesowych, do których zalicza się podnoszenie zarzutów procesowych, nawet jeśli są to zarzuty także merytoryczne (np. przedawnienia). Odnosząc się do ugody sądowej, przypomniał, że łączy ona element materialnoprawny i procesowy. Wskazał przy tym, że ugoda sądowa należy do umów ustalających, a do jej konstytutywnych przesłanek należą wzajemne ustępstwa. Wyraził zapatrywanie, że dokonana przez kuratora ocena ekwiwalentności ustępstw może okazać się daleka od pożądanej przez strony. W konsekwencji kurator nie jest w stanie usunąć ani wątpliwości, ani sporu między stronami. Komentator dodał, że pogląd dopuszczający zawarcie ugody przez kuratora godziłby w istotę ugody, naruszając uzasadniony interes strony reprezentowanej.

Wyrok został opatrzony glosą krytyczną przez M. Rzewuską i M. Rzewuskiego (MoP 2009, nr 20, s. 1130).