Skuteczność wobec kuratora procesowego i kuratora absentis oświadczenia złożonego w piśmie procesowym

Analizując regulacje prawne normujące instytucję kuratora procesowego dla strony nieznanej z miejsca pobytu stwierdzić należy, że bezskuteczne pozostaje w stosunku do drugiej strony stosunku prawnego, złożenie oświadczenia woli wywołującego skutki materialnoprawne w sytuacji, w której oświadczenie to zostanie złożone wobec kuratora ustanowionego dla tej strony w trybie przepisu art. 144 k.p.c. Ustanowiony w ten sposób kurator procesowy ma bowiem podejmować za nieobecnego jedynie czynności procesowe, które są niezbędne dla obrony jego praw w toku całego procesu. Kurator uprawniony jest więc do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanej strony, ale tylko oświadczeń mających charakter procesowy. Przyjęcie przez kuratora oświadczenia o odwołaniu darowizny, którego istotą jest rozwiązanie stosunku prawnego, a więc wywołanie wyłącznie skutku materialnoprawnego, przekracza zakres ochrony praw osoby reprezentowanej, zatem należy je uznać za niedopuszczalne ze względu na sprzeczność z ustawowymi uprawnieniami kuratora wynikającymi z art. 143 k.p.c.

Brzmienie art. 143 k.p.c. wskazuje, że kurator ustanowiony jest tylko w celu doręczenia odpisu pozwu lub innego pisma wywołującego potrzebę podjęcia obrony praw strony nieznanej z miejsca pobytu. Zgodnie z utrwaloną praktyką, przyjmuje się, że kurator choć ma obowiązek podejmowania wszelkich czynności procesowych niezbędnych dla zapewnienia obrony osoby, którą reprezentuje, także czynności dyspozytywnych i jest uprawniony do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanej strony, jednak tylko tych, które mają charakter procesowy.

Przyjęcie oświadczenia woli o charakterze materialnoprawnym, w tym tego, o którym mowa w art. 900 k.c., przekracza zakres kompetencji kuratora procesowego, zatem uznać należy za niedopuszczalne i nieskuteczne przyjęcie takiego oświadczenia w procesie przez kuratora procesowego ze względu na sprzeczność z jego ustawowymi uprawnieniami wynikającymi z art. 143 k.p.c. (por. podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2007 r., II CSK 261/07, OSNC-ZD 2008/3/84).

Rzecz ta przedstawia się w sposób odmienny w przypadku ustanowienia dla strony kuratora, o którym mowa w art. 184 § 1 k.r.io. O ile kurator do doręczeń dokonuje czynności procesowych, o tyle kurator absentis dokonuje wszelkich czynności dotyczących osoby i majątku nieobecnego, kierując się ochroną jego praw. Kurator absentis powoływany jest do dokonywania czynności materialnoprawnych i procesowych w imieniu nieobecnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1994 r. II CR 18/94).

Umocowanie kuratora ma swe źródło w orzeczeniu sądu opiekuńczego wydanym na podstawie ustawy, a jego czynności stosownie do treści art. 95 § 2 k.c. wywierają skutki bezpośrednio dla zastąpionego. Zakres uprawnień kuratora nie jest określony ustawowo i zależy od potrzeb i rodzaju kurateli (art. 604 k.p.c.)

W art. 601 k.p.c. ustawodawca określił legitymację do złożenia wniosku o ustanowienie kuratora dla osoby nieobecnej, przysługuje ona "osobie zainteresowanej". Chodzi tu zarówno o interes majątkowy, jak i niemajątkowy czy też bezpośredni i pośredni. Nie przesądzając w tym miejscu o zasadności ewentualnego wniosku o ustanowienie kuratora dla pozwanego w trybie przepisu art. 184 § 1 k.r.io., wskazać należy, że doręczenie oświadczenia woli wywołującego skutek materialnoprawny, mogłoby być skuteczne jedynie do rąk tego kuratora.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 4 grudnia 2018 r., V ACa 1551/17

Standard: 19720 (pełna treść orzeczenia)

Kurator procesowy ustanowiony na podstawie art. 144 k.p.c.,  jest uprawniony do podejmowania - w imieniu, osoby, którą zastępuje - jedynie czynności procesowych. Nie jest on natomiast uprawniony do składania lub odbioru oświadczeń materialnoprawnych, np.: oświadczenia o odwołaniu darowizny dokonanej na rzecz osoby reprezentowanej przez kuratora procesowego. Bezskutecznym jest więc w stosunku do drugiej strony stosunku prawnego złożenie oświadczenia woli mającego wywołać skutki materialnoprawne, w sytuacji, w której oświadczenie to zostanie złożone wobec kuratora procesowego ustanowionego dla tej strony na podstawie art. 144 k.p.c. (por. np. postanowienie SN z 20 marca 1991 r., III CRN 70/91; wyrok SA w Szczecinie z dnia 18 czerwca 2014 r., I ACa 236/14

Wyrok SA w Katowicach z dnia 5 kwietnia 2016 r., I ACa 1112/15

Standard: 37303 (pełna treść orzeczenia)