Wybór sposobu zniesienia współwłasności przez sąd
Żądanie zniesienia współwłasności (art. 210 k.c.)
W granicach uprawnień wynikających z art. 212 KC sąd jest władny, nawet bez zgody uczestników, dokonać samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności stosownego do okoliczności rozpoznawanej sprawy (postanowienie SN z dnia 23 lipca 1982 r., III CRN 161/82; postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2000 r., I CKN 268/00).
Zakres okoliczności, które powinny być wzięte pod uwagę, ustala sąd (por. postanowienie SN z dnia 3 października 2008 r., I CSK 82/08).
Sąd jest związany jednak zgodną wolą współwłaścicieli co do sposobu zniesienia współwłasności, o ile jest to zgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego. W świetle postanowienia SN z dnia 17 września 2014 r., I CSK 717/13), jeżeli współwłaściciele zgodnie wnoszą o zniesienie współwłasności przez przyznanie rzeczy jednemu z nich ze spłatą na rzecz drugiego, sąd powinien rozważyć wszystkie okoliczności sprawy, w tym także możliwość dokonania spłaty przez współwłaściciela, któremu rzecz ma być przyznana, i jeżeli uzna to za możliwe, powinien dokonać zniesienia współwłasności zgodnie z wolą stron. Decyzja w tym przedmiocie należy do swobodnej oceny sądu, po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (tak post. SN z 17.9.2014 r., I CSK 717/13
Rozstrzygnięcie o tym, któremu z kilku współwłaścicieli należy przyznać na własność w naturze całą nieruchomość, powinno być poprzedzone rozważaniem usprawiedliwionych interesów wszystkich uprawnionych (postanowienie SN z dnia 8 czerwca 1983 r., III CRN 111/83).
Sąd nie może przyznać rzeczy osobie, która się temu sprzeciwia (tak np. postanowienie SN z dnia 4 listopada 1998 r., II CKN 347/98; postanowienie SN z dnia 8 sierpnia 2003 r., V CK 174/02; postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2017 r., II CZ 129/16). Powody sprzeciwu uczestnika są prawnie irrelewantne.
Również wzgląd na zasady współżycia społecznego i interesy uczestników nie uzasadnia orzekania w taki sposób o podziale (postanowienie SN z dnia 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12). Na wniosek kilku współwłaścicieli rzecz może być im przyznana na współwłasność z obowiązkiem spłaty pozostałych (analogia z art. 1044 KC; por. postanowienie SN z dnia 16 listopada 1993 r., I CRN 176/93; por. też postanowienie SN z dnia 4 czerwca 2003 r., I CKN 447/01)
Postanowienie SO w łodzi z dnia 25 marca 2022 r., III Ca 159/21
Standard: 58568 (pełna treść orzeczenia)
Wprawdzie sąd nie jest związany wnioskami uczestników postępowania co do sposobu zniesienia współwłasności i sam powinien wybrać sposób najwłaściwszy w okolicznościach sprawy, jednak nie może pomijać wyraźnej woli ustawodawcy, który w art. 212 § 2 k.c. jednoznacznie preferuje zniesienie współwłasności przede wszystkim przez podział rzeczy, a jeżeli jest to niemożliwe, to przez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych, a dopiero na końcu wymienia zniesienie współwłasności przez sprzedaż rzeczy wspólnej. Jeżeli zatem współwłaściciele zgodnie wnoszą o zniesienie współwłasności przez przyznanie rzeczy jednemu z nich ze spłatą na rzecz drugiego, sąd powinien rozważyć wszystkie okoliczności sprawy, w tym także możliwość dokonania spłaty przez współwłaściciela, któremu ma być rzecz przyznana i jeżeli uzna to za możliwe, powinien dokonać zniesienia współwłasności zgodnie z wolą stron. Decyzja w tym przedmiocie należy do swobodnej oceny sądu, po rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 marca 2003 r. IV CKN 13/01, ocena okoliczności, które – zgodnie z art. 212 § 2 w zw. z art. 1035 k.c. - decydują o przyznaniu rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, należy do Sądów rozpoznających sprawę merytorycznie i Sąd kasacyjny mógłby ją zakwestionować tylko wtedy, gdyby była rażąco błędna lub oparta na stwierdzeniach oczywiście sprzecznych z dokonanymi ustaleniami.
Postanowienie SN z dnia 17 września 2014 r., I CSK 717/13
Standard: 58570 (pełna treść orzeczenia)