Niedopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawach o rozwód, o separację, o alimenty (art. 398[2] § 2 pkt 1 k.p.c.)

Wyłączenie spraw o alimenty z kategorii spraw podlegających zaskarżeniu skargą kasacyjną dotyczy wszelkich postępowań dotyczących obowiązku dostarczania środków utrzymania, w tym obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny na podstawie art. 27 k.r.o.

Za sprawy o alimenty w rozumieniu art. 398[2] § 2 pkt 1 k.p.c. muszą zostać uznane wszystkie sprawy dotyczące alimentów, a więc także te, w których dłużnik kwestionuje istnienie obowiązku alimentacyjnego, niezależnie od podejmowanych w tym celu środków obrony, nie wyłączając powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego.

Za koniecznością przyjęcia takiej wykładni przemawia zasada równouprawnienia stron w procesie cywilnym. Skoro orzeczenie sądu drugiej instancji nie może zostać zweryfikowane na drodze postępowania kasacyjnego w sprawie, w której powodem jest wierzyciel alimentacyjny, trudna do uzasadnienia byłaby wykładnia otwierająca taką możliwość w postępowaniach, w których role procesowe ulegają odwróceniu.

Wspierając dotychczasowe poglądy judykatury, dodatkowo można odwołać się do treści art. 393 pkt 3 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do 1 lipca 2000 r., który przewidywał, że kasacja nie przysługuje w sprawach o alimenty wyłącznie wówczas, gdy dotyczy wysokości świadczeń (zob. wyr. SN z 7 lipca 2000 r., III CKN 1015/00). Uchylając ten przepis i wprowadzając normę wyrażoną w art. 392[1] § 2 k.p.c., a obecnie w art. 398[2] § 2 pkt 1 k.p.c., ustawodawca w żaden sposób nie zawęził kategorii „spraw o alimenty”, w związku z czym uzasadnione jest uznanie za sprawę o alimenty także sprawy o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego stwierdzającego lub zabezpieczającego ten obowiązek.

Ponadto w uchwale 7 sędziów z 16 grudnia 2015 r., III CZP 77/15 Sąd Najwyższy wskazał, że pojęcie „sprawy o alimenty” obejmuje zarówno dochodzenie roszczeń o świadczenia alimentacyjne, jak i roszczeń regresowych z art. 140 k.r.o., mimo że nie mają one charakteru alimentacyjnego. Skoro ustawodawca wyraźnie wyłączył dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej w sprawie o alimenty, to nie znajdowałoby systemowego uzasadnienia twierdzenie, że ograniczył to wyłącznie do sprawy o świadczenie alimentacyjne i umożliwił w ten sposób wniesienie takiej skargi w sprawie dotyczącej roszczenia regresowego.

Postanowienie SN z dnia 10 czerwca 2021 r., IV CSKP 55/21

Standard: 67082 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Zgodnie z utrwaloną judykaturą, okoliczność, że zakwestionowane orzeczenie zostało wydane w sprawie o rozwód nie przesądzała per se o niedopuszczalności skargi kasacyjnej, ocena ta powinna być natomiast dokonywana odrębnie, stosownie do przedmiotu konkretnego zaskarżonego rozstrzygnięcia (por. postanowienia SN z dnia 12 grudnia 1997 r., II CKN 481/97, z dnia 5 kwietnia 2001 r., IV CZ 123/00, z dnia 13 października 2004 r., I CZ 111/04, z dnia 12 kwietnia 2007 r., III CZ 21/07, z dnia 5 października 2007 r., III CSK 271/07 i z dnia 28 maja 2014 r., I CZ 28/14).

Idąc powyższym torem, w zakresie, w którym zaskarżone postanowienie dotyczyło dopuszczalności postępowania w odniesieniu do żądania zasądzenia alimentów, niedopuszczalność skargi kasacyjnej wynikała wprost z art. 398[2] § 2 pkt 1 k.p.c.

Co się tyczy władzy rodzicielskiej, dopuszczalność skargi kasacyjnej należało ocenić w świetle właściwego do oceny zdatności kasacyjnej spraw o władzę rodzicielską przepisu art. 519[1] § 2 k.p.c., a tym samym skarga kasacyjna okazała się niedopuszczalna także w tym zakresie. Stanowisko to odpowiada utrwalonemu poglądowi, akceptowanemu także w literaturze, zgodnie z którym skarga kasacyjna od rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej wydanego w sprawie o rozwód lub o ustalenie ojcostwa jest niedopuszczalna, tak jak w przypadku rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej wydawanego w samodzielnym postępowaniu (por. postanowienia SN z dnia 3 lipca 2003 r., V CK 305/03 i z dnia 8 czerwca 2006 r., II CZ 38/06 a także - co do spraw o ustalenie ojcostwa - postanowienia SN z dnia 28 maja 2013 r., V CZ 163/12, z dnia 19 września 2013 r., V CSK 563/12 i z dnia 28 maja 2014 r., I CZ 28/14).

Zapatrywanie powyższe należy odnieść odpowiednio także do żądania ustalenia miejsca zamieszkania dziecka przy matce (art. 519[1] § 2 k.p.c. a contrario; por. uz. uchwały SN z dnia 20 maja 2011 r., III CZP 20/11), jak również do rozstrzygnięcia co do żądań zabezpieczenia roszczeń w tym zakresie, przy uwzględnieniu, że w postępowaniu zabezpieczającym skarga kasacyjna jest niedopuszczalna (por. postanowienia SN z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CZ 22/97, z dnia 15 grudnia 2010 r., II CZ 135/10, i z dnia 17 kwietnia 2013 r., I CZ 1/13)

Postanowienie SN z dnia 31 sierpnia 2017 r., V CSK 303/17

Standard: 55126 (pełna treść orzeczenia)