Uchybienie terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika

Przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w czasie, w którym ma on możliwość jej wniesienia, nie później jednak niż z upływem dwóch miesięcy od dnia zawiadomienia go o ustanowieniu pełnomocnikiem.

Kwestia, kiedy ustaje przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia kasacji przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd była w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozstrzygana niejednolicie, co jest niepożądane z punktu widzenia możliwości realizacji – na zasadzie równych praw – konstytucyjnego prawa do uzyskania ochrony prawnej (art. 45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji).

Według poglądu sformułowanego przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 listopada 1998 r., II UZ 122/98, powtórzonego w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2001 r., II CZ 132/00, przyczyna uchybienia terminowi do złożenia kasacji ustaje w dniu, w którym pełnomocnik z urzędu dowiedział się o swoim ustanowieniu. Pogląd ten podtrzymany został z poszerzoną argumentacją w postanowieniu z dnia 11 października 2001 r., IV CZ 163/01, w którym Sąd Najwyższy wskazał, że przeszkodą uniemożliwiającą wniesienie kasacji jest, wywołany procedurą ustanowienia pełnomocnika dla strony zwolnionej od kosztów sądowych, brak adwokata uprawnionego do wniesienia kasacji i przeszkoda ta ustaje z chwilą jego wyznaczenia. Od tej chwili – jak w przypadku ustania każdej przeszkody – rozpoczyna bieg tygodniowy termin do złożenia wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji.

W opozycji do przedstawionego poglądu pozostaje stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 sierpnia 1998 r., II CKN 415/98, że ustanie przyczyny uchybienia terminowi do złożenia kasacji przez stronę, dla której pełnomocnika z urzędu ustanowiono dopiero podczas biegu terminu do złożenia kasacji, następuje z chwilą zawiadomienia go o ustanowieniu i gdy wyczerpie czas niezbędny do zapoznania się z aktami sprawy oraz do opracowania i wniesienia kasacji. Podzielił je Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2000 r., I CZ 62/00, przyjmując, że przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia kasacji przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w dniu, w którym miał on rzeczywistą możliwość wniesienia kasacji, a nie w dniu dowiedzenia się przez niego o wyznaczeniu go pełnomocnikiem, nie później jednak niż miesiąc od dnia zawiadomienia o ustanowieniu go pełnomocnikiem. Sąd Najwyższy podkreślił, że wobec tego, iż w typowej sytuacji procesowej ustawa przewiduje dla tych czynności termin miesięczny (obecnie na podstawie art. 398[5] § 1 termin dwumiesięczny), skrócenie tego okresu stronie, dla której ustanowiono pełnomocnika, byłoby ograniczeniem jej uprawnień. Kontynuacją tej linii orzeczniczej były postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2005 r., II UZ 72/04 i z dnia 26 września 2005 r., II UZ 53/05).

Ocena ustania przyczyny uchybienia terminowi powinna pozostawać w ścisłym związku z ustaleniem realnej możliwości dopełnienia określonej czynności procesowej. Dopóki możliwość ta nie ma rzeczywistego charakteru, dopóty nie można mówić o ustaniu przeszkody uniemożliwiającej dokonanie czynności procesowej, a więc o ustaniu przyczyny uchybienia terminowi. Jeżeli w rachubę wchodzi uchybienie terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej, trzeba mieć na względzie specyfikę tej sytuacji, polegającą na niemożliwości samodzielnego działania przez stronę, która musi korzystać z wyręczenia przez adwokata lub radcę prawnego (art. 87[1] § 1 k.p.c.).

Założenia te, przyjęte jako punkt wyjścia wykładni art. 169 § 1 k.p.c., wykluczają tym samym wniosek, do jakiego doszedł Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 października 2001 r., IV CZ 163/01, że w sytuacji, o której w nim mowa, przeszkodą uniemożliwiającą wniesienie kasacji jest, wywołany procedurą ustanowienia pełnomocnika dla strony zwolnionej od kosztów sądowych, brak adwokata uprawnionego do jej wniesienia. W konsekwencji konieczne jest stwierdzenie, że badanie początku biegu terminu do wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, którego przedmiotem powinny być wszystkie okoliczności mające wpływ na uchybienie terminowi, obejmuje nie tylko datę wyznaczenia pełnomocnika, ale także jego działania po powzięciu wiadomości o jego ustanowieniu, przy uwzględnieniu charakteru sprawy i stopnia jej zawiłości (postanowienie SN z dnia 26 września 2005 r., II UZ 53/05). Trzeba jednak podkreślić, że chociażby pełnomocnik złożył wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej w ciągu tygodnia od chwili ustanowienia, wniosek taki nie może być uwzględniony, jeżeli strona bez usprawiedliwionej przyczyny (np. z powodu opieszałości lub niezdecydowania) wystąpiła o ustanowienie dla niej pełnomocnika na kilka dni przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, wskutek czego wydanie przez sąd postanowienia o jego ustanowieniu nastąpiło już po upływie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2000 r., I CKN 747/00, nie publ.).

Sąd Najwyższy, odrzucając koncepcję wiążącą ustanie przeszkody do wniesienia kasacji z rzeczywistą możliwością dokonania tej czynności przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd, uznał za przesadzającą dla dokonanego wyboru niemożność jej pogodzenia z obiektywnym charakterem przeszkody uniemożliwiającej wniesienie kasacji, wyrażającym się w tym, że na jej powstanie, trwanie i ustanie strona nie może mieć żadnego wpływu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2001 r., IV CZ 163/01).

Znaczenie tej kwestii aktualizuje się jednakże dopiero na etapie orzekania w przedmiocie przywrócenia terminu do wniesienia kasacji (skargi kasacyjnej). Sąd podejmujący decyzję odnośnie do przywrócenia terminu powinien ustalić, zgodnie z art. 168 § 1 k.p.c., czy związek między zachowaniem procesowym strony a przyczynami, które spowodowały uchybienie terminowi jest tego rodzaju, że winę w uchybieniu terminowi ponosi strona, czy też wyklucza przypisanie tej winy stronie. Wyjaśniając znaczenie tego związku, Sąd Najwyższy, zgodnie z utrwalonym już wówczas poglądem, który pozostał aktualny także na gruncie art. 168 § 1 k.p.c., wskazał w orzeczeniu z dnia 11 kwietnia 1938 r., III C 339/38), że winą strony (jej przedstawiciela lub pełnomocnika procesowego) w znaczeniu procesowym jest nieprzykładanie staranności i troskliwości w stopniu, jakiego z natury rzeczy wymaga prowadzenie sprawy, nieprzestrzeganie wszelkich potrzebnych i możliwych środków ostrożności dla dopełnienia w terminie czynności procesowej, jeżeli wskutek tego czynności procesowej nie dokonano w terminie, a z okoliczności przypadku wynika, że przy zachowaniu tej staranności i ostrożności strona (przedstawiciel, pełnomocnik) dopełniłaby tej czynności w terminie. Podniósł, że przy rozpoznaniu wniosku należy rozważyć wszystkie okoliczności danego przypadku oraz mieć na względzie, że w stosunku do adwokata wymagania staranności troskliwości i ostrożności muszą być większe, niż w stosunku do osoby nieznającej prawa i nietrudniącej się zawodowo prowadzeniem spraw.

Przyczyna powodująca uchybienie terminowi może więc być uznana za wykluczającą winę, gdy w tym znaczeniu, o jakim mowa, nie ma ona żadnego związku z działaniem lub zachowaniem się strony. 

Przeciwko stanowisku wiążącemu ustanie przyczyny uchybienia terminowi do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd z dniem, w którym dowiedział się on wyznaczeniu go pełnomocnikiem, przemawia także wzgląd na gwarancyjny charakter przepisów o przywróceniu terminu, mających zapewnić stronie możliwość uniknięcia niekorzystnych dla niej skutków procesowych niedopełnienia w terminie czynności procesowej w sytuacji, w której nie była w stanie im zapobiec.

Możliwość uniknięcia niekorzystnych skutków procesowych przez stronę, która z przyczyn przez siebie niezawinionych (np. przedłużającej się z powodów leżących po stronie sądu procedury ustanowienia adwokata lub radcy) nie mogła dochować ustawowego terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, należy rozumieć jako możliwość dopełnienia opóźnionej czynności ze skutecznością potencjalnie nie mniejszą niż wtedy, gdy dokonuje jej bez opóźnienia. Znaczne skrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej w istotny sposób ogranicza, a w sytuacjach skrajnych uniemożliwia osiągnięcie takiego skutku.

Należy odrzucić – jako zmierzające do obejścia prawa – założenie, że rygorystyczny kierunek wykładni art. 169 § 1 k.p.c. w każdym przypadku daje się złagodzić przez przedłużenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej na skutek celowego poniechania jej dołączenia do wniosku o przywrócenie terminu. Nie jest także uzasadnione poszukiwanie drogi odejścia od przedstawionego kierunku wykładni przez odwołanie się do rozważanej we wniosku koncepcji „dwustopniowego orzekania” o przywróceniu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, polegającego na tym, że pełnomocnik składa nie jeden, lecz dwa wnioski o przywrócenie terminu – jeden o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, a drugi o przywrócenie tygodniowego terminu do wniesienia wniosku o przywrócenie terminu, uzasadniając go przeszkodą faktycznej niemożności sporządzenia skargi kasacyjnej i dołączenia jej do wniosku. Prowadziłoby to do nadmiernego i zbędnego skomplikowania prawa procesowego. Koncepcja ta nie eliminowałaby zresztą potrzeby posłużenia się przy rozstrzyganiu o zachowaniu terminu do złożenia wniosku o przywrócenie terminu kryteriami nie w pełni obiektywnymi, lecz jedynie przesuwałaby opartą na nich ocenę na pierwszy etap tego „dwuetapowego orzekania”.

Przedstawione względy przemawiają za podtrzymaniem kierunku wykładni art. 169 § 1 k.p.c. przyjętej m.in. w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2000 r., I CZ 62/00 i z dnia 4 marca 2005 r., II UZ 72/04.

Uchwała SN z dnia 17 lutego 2009 r., III CZP 117/08

Standard: 54141 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Sąd drugiej instancji nie ma obowiązku informowania pełnomocnika ustanowionego z urzędu o dacie upływu terminu do wniesienia kasacji, a więc brak takiej informacji nie może stanowić podstawy przywrócenia uchybionego terminu (art. 168 § 1 k.p.c.).

Ocena, kiedy nastąpiła „rzeczywista możliwość wniesienia kasacji” wymaga zachowania pewnej dozy obiektywizmu i uwzględnienia wszystkich okoliczności mających wpływ na uchybienie terminowi, a więc nie tylko daty wyznaczenia pełnomocnika, ale także jego działania po powzięciu wiadomości o jego ustanowieniu, przy uwzględnieniu charakteru sprawy i stopnia jej zawiłości. Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że sprawa (o wcześniejszą emeryturę), w której kasacja została wniesiona z uchybieniem terminu nie była skomplikowana pod względem faktycznym, zebrany w niej materiał dowodowy nie był obszerny, a pod względem prawnym nie była też zawiła, dlatego też zasadnie Sąd Apelacyjny oddalił wniosek o przywrócenie uchybionego terminu.

Postanowienie SN z dnia 26 września 2005 r., II UZ 53/05

Standard: 54155 (pełna treść orzeczenia)