Przedawnienie roszczenia o odsetki za opóźnienie

Kontrowersja dotycząca kwestii, czy roszczenia o odsetki za opóźnienie przedawniają się z upływem trzyletniego terminu przewidzianego w art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenia okresowe, czy z upływem terminów właściwych dla roszczeń o świadczenia, które nie mają charakteru okresowego została rozstrzygnięta w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/04.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przewagę zdobył pogląd kwalifikujący roszczenia o odsetki za opóźnienie jako roszczenia o świadczenia okresowe i - w konsekwencji - opowiadający się za stosowaniem do nich trzyletniego terminu przedawnienia ustanowionego w art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenia okresowe.

Początkowo, w orzeczeniu wydanym jeszcze przed nowelizacją art. 118 k.c., Sąd Najwyższy, kwalifikując roszczenia o odsetki za opóźnienie jako roszczenia o świadczenia okresowe, odwołał się do art. 360 k.c., wskazującego na okresowy charakter świadczeń polegających na zapłacie odsetek, gdy obowiązek ich uiszczania trwa dłużej niż rok (wyrok SN z dnia 26 sierpnia 1976 r., III CRN 181/76).

W późniejszych orzeczeniach odrzucił jednak tę argumentację, dostrzegając trafnie, że wskazany przepis nie dotyczy odsetek za opóźnienie, lecz tylko tzw. odsetek kapitałowych, zwanych także odsetkami zwykłymi (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 20/91 i z dnia 9 listopada 1994 r., III CZP 141/94).

W uchwale z dnia 9 listopada 1994 r., III CZP 141/94, Sąd Najwyższy przyjął, nawiązując do swych wcześniejszych orzeczeń, w szczególności do wyroku z dnia 19 stycznia 1990 r., IV CR 294/89 i uchwały z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 21/91, że okresowy charakter świadczeń dłużnika zobowiązanego do zapłaty odsetek za opóźnienie przejawia się w tym, iż z każdym dniem opóźnienia powstaje wobec dłużnika odrębne roszczenie o odsetki, które jest także od tego dnia wymagalne i od tego dnia zaczyna się przedawniać.

Powyższy pogląd znalazł wyraz również w innych orzeczeniach Sądu Najwyższego (zob. wyroki z dnia 7 czerwca 2001 r., III CKN 369/00, z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 548/00 i z dnia 23 listopada 2004 r., II CK 175/04).

Kwalifikacja roszczeń o odsetki za opóźnienie jako roszczeń o świadczenia okresowe z wskazaną wyżej konsekwencją w zakresie przedawnienie ma - jak wynika z przytoczonej uchwały - także wielu zwolenników wśród przedstawicieli piśmiennictwa. Wskazują oni w szczególności na występowanie warunkującego tę kwalifikację czynnika czasu - zależności rozmiaru omawianych odsetek, podobnie jak odsetek kapitałowych, od okresu trwania uprawnienia do ich pobierania. Nie brakuje jednak też głosów przeciwnych, przytaczających argumenty zmierzające do wykazania, że odsetki za opóźnienie w zapłacie mają charakter świadczenia jednorazowego. Nie wykluczył takiej ich kwalifikacji również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 37/03).

Odnosząc się do powyższej kontrowersji, Sąd Najwyższy stwierdził, że należy w przypadku obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie uznać za spełnioną przesłankę warunkującą okresowy charakter świadczeń - nietrafnie przez niektórych negowaną - która odwołuje się do czynnika czasu, tj. zależności rozmiaru należności od jego upływu. Ostateczna suma należna tytułem odsetek za opóźnienie nie daje się z góry określić, ponieważ w chwili powstania obowiązku ich zapłaty nie wiadomo w sposób pewny, kiedy główne świadczenie pieniężne zostanie spełnione.

Przy przyjęciu, że omawiane odsetki są wymagalne oddzielnie za każdy dzień opóźnienia, spełniona jest także kolejna - kluczowa - przesłanka do ich kwalifikowania jako świadczeń okresowych, tj. układanie się w szereg kolejno po sobie w równych odstępach czasu wymagalnych świadczeń, z których każde jest przedmiotem odrębnego roszczenia. Przyznając, że nie sposób jednak odmówić racji twierdzeniom, że koncepcja uznająca, iż omawiane odsetki są wymagalne oddzielnie za każdy dzień opóźnienia, jest konstrukcją sztuczną, Sąd Najwyższy uznał, że mimo to należy ostatecznie zdecydowanie opowiedzieć się za stosowaniem przewidzianego w art. 118 k.c. terminu przedawnienia roszczeń okresowych do roszczeń o odsetki za opóźnienie.

W konkluzji uzasadnienia przytoczonej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że - ujmując rzecz najogólniej - można przyjąć, iż roszczenia o odsetki za opóźnienie przedawniają się odrębnie od roszczenia głównego, z tym zastrzeżeniem, że nie później niż z upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego.

Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2017 r., II CSK 202/16

Standard: 11126 (pełna treść orzeczenia)

Z uwagi na akcesoryjność roszczenia o odsetki za opóźnienie w stosunku do roszczenia głównego, wyrażającą się uzależnieniem ich powstania od istnienia niespełnionego w terminie roszczenia o świadczenie pieniężne, za obowiązującą zasadę należy uznać, że wraz z przedawnieniem się roszczenia głównego przedawniają się roszczenia o świadczenia uboczne, choćby nawet nie upłynął jeszcze termin przedawnienia tych świadczeń (por. wyrok SN z dnia 16 lutego 2005 r., IV CK 492/04).

Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2016 r., III PK 96/15

Standard: 23133 (pełna treść orzeczenia)