Uchwała z dnia 1994-11-09 sygn. III CZP 141/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 141/94

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 9 listopada 1994 r.

Przewodniczący: SSN K. Kołakowski (spraw.).

Sędziowie SN: H. Ciepła, T. Żyznowski.

Protokolant: M. Prusaczyk.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne powstało przy rozpoznawaniu rewizji pozwanego od wyroku zasądzającego należność z tytułu odsetek za opóźnienie w zapłacie ceny towarów nabytych w powodowych Zakładach. Została ona oparta na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez przyjęcie, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie świadczenia pieniężnego przedawnia się po okresie trzech lat, a więc z pominięciem szczególnego przepisu art. 554 kc.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, realizacja wszelkich praw wierzyciela, w tym także roszczeń ubocznych, odbywa się w ramach stosunku wynikającego z zawartej między stronami umowy sprzedaży. Roszczenie o odsetki nigdy nie powstanie, jeśli nie będzie związane z opóźnieniem w spełnieniu świadczenia wynikającego z określonego stosunku zobowiązaniowego. Ponieważ jednak roszczenie o odsetki od chwili powstania uzyskuje byt niezależny i według własnych reguł ulega przedawnieniu, uzasadniona jest - zdaniem tego Sądu - wątpliwość, czy jest ono objęte dyspozycją art. 554 kc.

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Do akt sprawy załączone zostały kserokopie trzech orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących przedstawionego zagadnienia. Jak wynika z redakcji postanowienia Sądu Wojewódzkiego oraz jego uzasadnienia, Sąd ten miał na uwadze treść tych orzeczeń, jakkolwiek nie dokonał ich analizy i się na nie nie powołał.

Tymczasem, mimo pewnych rozbieżności w teorii, orzeczenia te ilustrują utrwalony kierunek wykładni akcesoryjnego względem roszczenia głównego charakteru ubocznego roszczenia o odsetki za opóźnienie.

W tezie wyroku z dnia 19 stycznia 1990 r. w sprawie IV CR 294/89 (OSNCP 1991, Nr 2-3, poz. 33 i - z obszerniejszą tezą i glosą - OSP 1991, Nr 6, poz. 146), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, powstawszy raz, uzyskuje byt niezależny od długu głównego i według własnych reguł ulega przedawnieniu. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy odniósł się do wcześniejszego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1976 r., w sprawie III CRN 181/76 (OSNCP 1977, Nr 4, poz. 78), według którego: w myśl art. 360 kc odsetki od sumy pieniężnej, w braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności, są płatne co rok z dołu, co przesądza o ich okresowym charakterze. W uchwale z dnia 5 kwietnia 1991 r., w sprawie III CZP 20/91 (OSNCP 1991, Nr 10-12, poz. 120), Sąd Najwyższy rozstrzygał zagadnienie prawne: w jakim terminie ulega przedawnieniu roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie v spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 kc) i od jakiej daty liczyć bieg terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek. W tezie pierwszej tej uchwały uznał, że termin przedawnienia tego roszczenia, jeśli jest ono - jak w tej sprawie - związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, wynosi trzy lata, w drugiej zaś, że roszczenie to staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy podtrzymał pogląd wyrażony w wyroku z dnia 19 stycznia 1990 r. Także w kolejnej uchwale z dnia 5 kwietnia 1991 r., w sprawie III CZP 21/91 (OSNCP 1991, Nr 10-12, poz. 121), Sąd Najwyższy opowiedział się za tym, że powstałe roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego ma byt niezależny od długu głównego i według własnych reguł ulega przedawnieniu. Powtórzył również tezę drugą poprzednio przytoczonej uchwały z tej samej daty.

Jeśli zważyć, że również w uzasadnieniu uchwały połączonych Izb: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 czerwca 1981 r., w sprawie V PZP 3/81 (OSNCP 1982, Nr 7, poz. 92), Sąd Najwyższy stwierdził, że po powstaniu prawo do odsetek uzyskuje pewną samodzielność, należność z tytułu odsetek bowiem może podlegać odmiennym regułom od długu głównego, np. co do wymagalności i przedawnienia, to uznać należy, że odrębność reguł przedawnienia roszczenia o odsetki jest zasadą trwale przyjętą w orzecznictwie.

W Kodeksie cywilnym nie uregulowano odrębnie terminu przedawnienia odsetek, tak jak to uczyniono w art. 282 kz przez wyraźne wskazanie, że z upływem lat pięciu ulegają przedawnieniu zarówno odsetki umowne, jak i ustawowe (był to taki sam termin jak dla wierzytelności z zaległych świadczeń okresowych). Z unormowania zawartego w art. 360 kc wyprowadzano wprost (tak uczynił m.in. Sąd Najwyższy w powołanym wyroku z dnia 26 sierpnia 1976 r.) wniosek o okresowym charakterze odsetek. W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r. trafnie jednak wskazano, iż z treści tego przepisu wynika, że nie dotyczy on odsetek ustawowych (w tym i za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego tj. odszkodowawczych), a jedynie odsetek kredytowych (tj. stanowiących wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy i określanych według -zazwyczaj umówionej - stopy procentowej).

Brak takiego szczegółowego uregulowania prowadził (także w orzecznictwie) do rozwiązań w istocie niekonsekwentnych. Jeśli bowiem jednolitym jest pogląd, że roszczenie o odsetki przedawnia się według własnych, odrębnych od długu głównego reguł, to jednocześnie nie jest trafne wiązanie tych reguł z tymi, które przewidziane są dla samego świadczenia głównego. Z tego też względu skład Sądu Najwyższego rozstrzygający przedstawione w tej sprawie zagadnienie prawne nie podziela poglądu wyrażonego (zresztą bez pełniejszej motywacji) w powoływanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r., iż termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek uzależniony jest od tego, w ramach jakiej działalności powstało niespełnione w terminie świadczenie pieniężne.

Pogląd taki nie znajduje oparcia w powołanym na jego uzasadnienie przepisie art. 118 kc w części odnoszącej się do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Roszczenie o odsetki traci więź zarówno z taką działalnością, jak i z każdym innym stosunkiem prawnym, rodzącym obowiązek spełnienia świadczenia pieniężnego. Samodzielną jego podstawę stanowi przepis art. 481 § 1 kc.

W § 2 tego artykułu zawarto uregulowanie nawiązujące wyraźnie do odsetek umownych. Podkreśla to potrzebę - wzorem aprobowanego uregulowania istniejącego w Kodeksie zobowiązań - przyjęcia rozwiązania jednolicie traktującego termin przedawnienia obu rodzajów odsetek. Jeśli więc odsetki umowne (kapitałowe) są niewątpliwie świadczeniem okresowym, to brak przesłanek przemawiających przeciwko odmiennej ocenie odsetek ustawowych. Przeciwnie - okresowa wymagalność roszczenia o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przemawia za uznaniem, że obowiązek ich zapłaty ma charakter świadczenia okresowego.

Określenia terminu przedawnienia roszczenia o odsetki należy więc poszukiwać wprawdzie także w art. 118 kc, jednak jednolicie w tej jego części, która odnosi się do roszczeń o świadczenia okresowe.

Przy przyjęciu odmiennego poglądu określenie terminu przedawnienia powstałego roszczenia o odsetki wymagałoby każdorazowego powracania do charakteru i źródeł powstania świadczenia (długu) głównego, a w konsekwencji prowadziłoby do nader zróżnicowanego traktowania poszczególnych roszczeń o odsetki z punktu widzenia terminu przedawnienia w zależności od terminu przedawnienia przewidzianego dla roszczenia o samo świadczenie pieniężne spełniane z opóźnieniem.

Przemawiało to za rozstrzygnięciem przedstawionego zagadnienia prawnego, jak w podjętej uchwale, przeciwko zaś wyborowi alternatywnych rozwiązań sugerowanych w sentencji postanowienia Sądu Wojewódzkiego.