Uchwała z dnia 1991-04-05 sygn. III CZP 20/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 20/91

Uchwała z dnia 5 kwietnia 1991 r.

Przewodniczący: SSN G. Filcek (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Z. Świeboda, A. Wypiórkiewicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. przeciwko Górniczym Zakładom Wydobywczym i Przetwórczym (...) w O. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 15 stycznia 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1) w jakim terminie ulega przedawnieniu roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.),

2) od jakiej daty liczyć bieg terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek szczególnie, jeśli do przedawnienia roszczenia głównego nie doszło?

podjął następującą uchwałę:

1. Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, wynosi od czasu wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) trzy lata.
2. Roszczenie o odsetki za opóżnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia.

Uzasadnienie

We wniosku arbitrażowym z dnia 7 czerwca 1989 r. Spółdzielnia Kółek Rolniczych żądała od górniczych Zakładów Wydobywczych i Przetwórczych (...) 421.667 zł tytułem odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za wykonane przez powódkę roboty budowlane. Powódka wystawiła za te roboty rachunek na 12.491.410 zł w dniu 25 marca 1988 r., a pozwane Zakłady realizowały ten rachunek do kwoty 4.600.000 zł przelewem z dnia 27 września 1988 r. Żądając dosetek za opóźnienie powódka wyliczyła je za 110 dni od kwoty 4.600.000 zł stosując 30% stopę procentową w stosunku rocznym.

Okręgowa Komisja Arbitrażowa w Łodzi orzeczeniem z dnia 12 września 1989 r. oddaliła wniosek przyjmując, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego objętego fakturą z dnia 25 marca 1988 r. uległo rocznemu przedawnieniu przed datą wniosku arbitrażowego. OKA wyraziła pogląd, że odsetki jako należność uboczna stają się wymagalne i przedawniają się w tych samych terminach jak należność główna. Należność główna powódki stała się zaś wymagalna najpóźniej w chwili wystawienia faktury za roboty budowlane, tj. w dniu 23 marca 1988 r. Z tą chwilą stało się też wymagalne roszczenie o zapłatę odsetek. Roszczenie to przedawniło się wraz z należnością główną po upływie roku od dnia 23 marca 1988 r. i po tym czasie wygasło po myśli art. 117 § 2 k.c.

Powódka złożyła rewizję opartą na zarzucie naruszenia art. 118 i 120 § 1 i 2 k.c. Zdaniem powódki po opóźnionym spełnieniu należności głównej odsetki za opóźnienie stają się samoistnym roszczeniem. Roszczenie to ma charakter "narastający", zatem nie można przyjąć jednej daty wymagalności tego roszczenia.

Na tle powyższego stanu faktycznego Sąd Apelacyjny w Łodzi przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały. 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyłoniło się w sprawie gospodarczej w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175) i dotyczy roszczenia związanego z działalnością gospodarczą. Powzięta przez Sąd Najwyższy uchwała odnosi się zatem do przedawnienia takiego roszczenia i to z uwzględnieniem obowiązującego obecnie stanu prawnego, stosownie do postawionego pytania.

Przedstawione na wstępie zagadnienie prawne wzbudziło wątpliwość wobec zróżnicowanego w zakresie przedawnienia odsetek za opóźnienie orzecznictwa Głównej Komisji Arbitrażowej i Sądu Najwyższego a także wobec braku pełnej zgodności w tym zakresie w nauce prawa. Nie wchodząc w szczegóły tych rozbieżności należy stwierdzić, że orzecznictwo arbitrażowe cechowała skłonność do przyjmowania prostych i jak najbardziej praktycznych rozwiązań prawnych, umożliwiających szybkie rozliczenie między jednostkami podlegającymi państwowemu arbitrażowi gospodarczemu. Daje temu wyraz uzasadnienie powołanego w postanowieniu Sądu Apelacyjnego orzeczenia GKA nr IA-324/52 ogłoszonego w Orzecznictwie Arbitrażowym t. V, poz. 26. Mając na względzie ten cel i przyjmując pełną zależność roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie od świadczenia głównego, w orzeczeniu z dnia 20 czerwca 1985 r. 05-3581/85 Główna Komisja Arbitrażowa wyraziła pogląd, że "roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przedawnia się z upływem terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę świadczenia pieniężnego..."

W brzmieniu obowiązującym do dnia 1 października 1990 r. k.c. przewidywał odmienne terminy przedawnienia dla roszczeń jednostek gospodarki uspołecznionej, które podlegały państwowemu arbitrażowi gospodarczemu i dla roszczeń innych podmiotów.

Pierwsze z nich przedawniały się w jednym, wspólnym dla wszystkich roszczeń jednorocznym terminie (art. 118 k.c.). Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 118 k.c., nadanym mu w ustawie z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321), roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, związanego z działalnością gospodarczą, przedawnia się również w takim samym terminie jak wszystkie inne roszczenia związane z taką działalnością, ale trzyletnim. W obowiązującym w tym zakresie stanie prawnym pozostanie bez znaczenia, podniesiona przez Sąd Apelacyjny, okoliczność, czy roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie będzie się wyrażało żądaniem określonej sumy odsetek, wyliczonej za cały czas opóźnienia, czy też roszczenie to zostanie zgłoszone w takiej postaci, że wierzyciel będzie żądał odsetek od określonej kwoty pieniężnej za czas opóźnienia według stosownej stopy procentowej.

Tak więc - jak już powiedziano - termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi od czasu wejścia w życie wymienionej ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. trzy lata.

Kolejna wątpliwość zgłoszona w pytaniu dotyczy daty, od której należy liczyć bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, a więc odsetek ustawowych w rozumieniu art. 359 k.c. Jest to w istocie wątpliwość dotycząca daty wymagalności roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie, jeśli - jak to wynika z art. 120 k.c. - bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Sąd Apelacyjny wskazuje na możliwość rozwiązania tej wątpliwości na podstawie treści art. 360 k.c. i sugeruje, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie staje się wymagalne "po upływie roku, gdy termin płatności sumy głównej jest dłuższy, lub po dacie zapłaty sumy głównej, gdy termin jej płatności jest krótszy od roku". Pomijając niezbyt wiernie oddaną treść wspomnianego przepisu należy stwierdzić, że nie może on mieć zastosowania do rozwiązania omawianego zagadnienia, gdyż nie dotyczy on terminu płatności odsetek ustawowych. Jak wynika z brzmienia art. 360 k.c., określa on termin płatności odsetek, który może być przedmiotem stosownej umowy (zastrzeżenia) stron, a zatem odsetek kredytowych.

Ustosunkowując się do kwestii wymagalności roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie, tj. odsetek ustawowych, należy wyjaśnić przede wszystkim, kiedy to roszczenie powstaje. Wyjaśnia to art. 481 § 1 k.c., stanowiąc, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego powstaje z chwilą opóźnienia się dłużnika ze spełnieniem tego świadczenia. Jeżeli więc dłużnik się opóźnia, bo nie spełnia świadczenia w oznaczonym terminie, a termin nie był oznaczony, i nie spełnia świadczenia po wezwaniu przez wierzyciela (art. 476 k.c.), następują dwa skutki:

1) dochodzi do wymagalności świadczenia głównego (art. 455 k.c.),

2) powstaje roszczenie o zapłatę odsetek za czas opóźnienia.

W tym jednoczesnym wystąpieniu dwóch wyżej wymienionych skutków wyraża się akcesoryjność roszczenia o zapłatę odsetek, ale - jak to już Sąd Najwyższy wyraził w postanowieniu z dnia 19 stycznia 1990 r. IV CR 294/89 - roszczenie to, "powstawszy raz, uzyskuje byt niezależny od długu głównego i ulega przedawnieniu według własnych reguł". Odmienny charakter roszczeń o świadczenie pieniężne i roszczeń o zapłatę odsetek za opóźnienie decyduje o tym, że chociaż terminy przedawnienia obu tych roszczeń są w sferze związanej z działalnością gospodarczą identyczne, to jednak upływ tych terminów nie może nastąpić w jednym czasie.

Świadczenie pieniężne nie spełnione w oznaczonym terminie albo nie spełnione niezwłocznie po wezwaniu staje się od razu w całości wymagalne i może być w całości dochodzone. Natomiast roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie, chociaż powstaje już z pierwszym dniem opóźnienia, powstaje tylko co do odsetek za ten dzień. W razie dalszego opóźnienia proces powstawania tego roszczenia toczy się dalej, tzn. wierzyciel nabywa prawo do odsetek oddzielnie za każdy kolejny dzień - przez cały czas opóźnienia. Chwila powstania roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie jest, przy braku ustawowo określonych terminów płatności tych odsetek, jednoznaczna z chwilą ich wymagalności, czemu dawało wyraz orzecznictwo Sądu Najwyższego m.in. w uchwale składu 7 sędziów z dnia 22 września 1970 r. III PZP 18/79 (OSNCP 1971, z. 1, poz. 5). Jeżeli zaś roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie powstaje i staje się wymagalne oddzielnie w każdym kolejnym dniu opóźnienia, to bieg przedawnienia tego roszczenia będzie się rozpoczynał zgodnie z treścią art. 120 k.c. również oddzielnie z każdym dniem opóźnienia.

Udzielając tej odpowiedzi, Sąd Najwyższy podkreśla, że gdy chodzi o termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek, to został on wskazany, stosownie do pytania, tj. według obowiązującego stanu prawnego. Roszczenie zaś rozpatrywane w niniejszej sprawie powstało pod rządem prawa obowiązującego przed dniem 1 października 1990 r., powinno być więc rozpatrzone z uwzględnieniem ówcześnie obowiązującego prawa oraz art. 8 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321).

Nasuwa się przy tym uwaga, że wskazany w postanowieniu Sądu Apelacyjnego okres od dnia 7 czerwca 1988 r. do dnia 7 czerwca 1989 r. nie jest okresem odpowiadającym 110 dniom, a więc już z tego powodu nie może być okresem "obejmującym" roszczenie o zapłatę odsetek. Roszczenie to dotyczyło 110 dni, ale ograniczało się do czasu opóźnienia, który trwał od żądania świadczenia (faktura z dnia 25 marca 1988 r.) do chwili spełnienia tego świadczenia, co nastąpiło przelewem z dnia 27 września 1988 r. Z wypowiedzi powódki wiadomo, że nie dochodzi ona odsetek za cały czas opóźnienia, który jest dłuższy niż 110 dni, lecz żąda odsetek za 110 dni, które jej zdaniem nie uległy przedawnieniu. Tak rozumując, trzeba byłoby przyjąć, że roszczenie o zapłatę odsetek obejmuje 110 dni poprzedzających datę 27 września 1988 r. i biegnie od dnia 8 czerwca 1988 r., od tej zaś daty zachowany jest rok do wytoczenia powództwa.

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy postanowił jak w uchwale.

OSNC 1991r., Nr 10-12, poz. 120