Uchwała z dnia 1991-04-05 sygn. III CZP 21/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 21/91

Uchwała z dnia 5 kwietnia 1991 r. 

Przewodniczący: sędzia SN G. Filcek.

Sędziowie SN: Z. Świeboda (sprawozdawca), A. Wypiórkiewicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Centrum Naukowo-Produkcyjnego Materiałów Elektronicznych w W. przeciwko Zakładom Radiowym (...) w B. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego, przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 23 stycznia 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1) czy roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przedawnia się wraz z upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego, czy też powstawszy raz przedawnia się według własnych reguł i może istnieć zarówno po wygaśnięciu wskutek przedawnienia świadczenia głównego, jak i po upływie terminu przedawnienia dla tego roszczenia, jeżeli zostało ono wcześniej spełnione;

2) czy roszczenie o odsetki staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia?

podjął następującą uchwałę:

1. Jeżeli powstanie roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, to uzyskuje ono byt niezależny od długu głównego i według własnych reguł ulega przedawnieniu.
2. Roszczenie o odsetki staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia.

Uzasadnienie 

Sąd Apelacyjny w Gdańsku rozpoznając rewizję pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego zasądzającego odsetki przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w sentencji uchwały (art. 391 § 1 k.p.c.). Wątpliwość Sądu Apelacyjnego powstała w związku z istnieniem w doktrynie i orzecznictwie dwóch różnych poglądów dotyczących przedawniania się roszczeń o odsetki. Jeden pogląd zakłada, że roszczenie o odsetki za opóźnienie w zapłacie należności pieniężnej, jako roszczenie uboczne dzieli w zakresie przedawnienia losy roszczenia głównego, tj. przedawnia się tak jak i roszczenie główne, natomiast drugi, nie negując akcesoryjności roszczenia o odsetki za opóźnienie w stosunku do roszczenia głównego, przyjmuje, że roszczenie o odsetki jest akcesoryjne w tym znaczeniu, że jego powstanie i zakres zależy od powstania i zakresu żądania głównego, poza tym roszczenie o odsetki ma byt samodzielny, niezależny od wierzytelności głównej, a więc może podlegać odmiennym regułom co do wymagalności i przedawnienia. 

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Odsetki stanowią wynagrodzenie za używanie cudzych pieniędzy lub innych rzeczy zamiennych, płatne z reguły w rzeczach zamiennych tego samego rodzaju co dług główny, w stosunku do jego wysokości i czasu trwania używania. Obowiązek płacenia odsetek nie może powstać bez obowiązku zapłaty sumy głównej. Jest przeto długiem ubocznym, czyli akcesoryjnym. Skoro jednak raz powstanie, uzyskuje byt niezależny od długu głównego i może istnieć nawet po jego wygaśnięciu. Cały okres opóźnienia znany jest wierzycielowi dopiero po spełnieniu świadczenia głównego. Odsetki należą się za czas opóźnienia, poczynając od dnia wymagalności długu, czyli bieg wymagalności odsetek rozpoczyna się już z pierwszym dniem opóźnienia, a kończy się w dniu dokonania zapłaty. Roszczenie pieniężne staje się wymagalne z chwilą, gdy wierzyciel uzyskuje prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, a dłużnik zostaje obarczony obowiązkiem spełnienia świadczenia. Z reguły z chwilą nadejścia terminu wykonania zobowiązanie staje się wymagalne, a dłużnik dopiero wtedy może popaść w opóźnienie. W dziedzinie zobowiązań bezterminowych (np. z czynów niedozwolonych) wierzyciel może żądać spełnienia z chwilą ich powstania. W zasadzie także dłużnik ma obowiązek świadczenia z tą samą chwilą. Sytuacja taka odpowiada więc wymagalności roszczenia. Nie łączy się ona jednakże jeszcze z terminem spełnienia świadczenia. Ten termin zostanie określony w omawianych zobowiązaniach za pomocą wezwania do zapłaty. Dopiero bezskuteczny upływ tego terminu będzie oznaczać opóźnienie dłużnika.

W orzeczeniu z dnia 19 stycznia 1990 r. IV CR 294/89 Sąd Najwyższy wyjaśnił: "roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, uzyskuje byt niezależny od długu głównego i według własnych reguł ulega przedawnieniu. Może więc ono istnieć, tak po wygaśnięciu wskutek przedawnienia świadczenia głównego, jak i po upływie terminu przedawnienia przewidzianego dla tego roszczenia, jeżeli zostało ono wcześniej spełnione". Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela to stanowisko.

Już wyżej podkreślano, że odsetki należą się za czas opóźnienia, tj. poczynając od dnia wymagalności długu, a kończąc na dniu jego zapłaty. Na ten zamknięty okres składają się poszczególne dni opóźnienia, a należność z tytułu odsetek narasta sukcesywnie, podwyższa się bowiem z każdym dniem o stosowną kwotę pieniężną.

Rozróżnienie to ma wpływ na przedawnienie roszczenia o odsetki, które określa się za każdy dzień osobno.

Z tych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1991 r., Nr 10-12, poz. 121