Obalenie domniemania z art. 3 u.k.w.h. w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości

Obalenie przewidzianego w art. 3 KWU domniemania jest możliwe w każdym innym - poza procesem o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 KWU) - postępowaniu sądowym jako przesłanka rozstrzygnięcia, w tym także w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie. 

W uchwale z dnia 14 marca 1993 r., III CZP 14/93 Sąd Najwyższy - rozstrzygając przedstawione mu zagadnienie prawne, czy w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie jest dopuszczalne ustalenie, wbrew treści księgi wieczystej, że właścicielem nieruchomości w okresie, w którym mogło biec zasiedzenie, nie był Skarb Państwa - orzekł, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie jest dopuszczalne obalenie domniemania wynikającego z wpisu (art. 3 ust. 1 KWU). Przytoczona uchwała zyskała aprobatę w piśmiennictwie, zawarte w niej rozstrzygnięcie znalazło potwierdzenie także w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. postanowienie SN z dnia 23 listopada 2000 r., III CKN 390/00, i wyrok SN z dnia 21 marca 2001 r., III CKN 325/00).

Postanowienie SN z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 146/10

Standard: 16579 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie dopuszczalne jest obalenie domniemania wynikającego z wpisu (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.).

w uchwale 7 sędziów z dnia 10 lutego 1951 r. I C 741/50 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ustalenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie w innej sprawie niż w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy ustalenie takie nie należy do samego rozstrzygnięcia w danej sprawie, lecz stanowi jedynie jego przesłankę. Nie ma bowiem żadnego przepisu, który by w danym wypadku wyłączył aktualność zasady ogólnej, w myśl której sąd, orzekając o sprawie, rozstrzyga o każdej przesłance orzeczenia, choćby nawet - jako samodzielny przedmiot żądania i rozstrzygnięcia - należała ona do innego trybu postępowania.

W uchwale z dnia 20 marca 1969 r. III CZP 11/69 Sąd Najwyższy stwierdził, że "w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ustalenie, jako przesłanki wyroku, że powód nabył własność nieruchomości przez zasiedzenie, nie jest dopuszczalne". Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 kwietnia 1977 r. III CZP 25/77.

 Odmienne stanowisko natomiast przedstawił w uchwale z dnia 23 marca 1988 r. III CZP 20/88, stwierdzając, że samoistny posiadacz nieruchomości, na rzecz którego upłynął termin do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, może żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Tego ostatniego stanowiska podzielić nie można. 

Uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powinno obejmować wykreślenie osoby nieuprawnionej i nakazanie wpisu właściciela, który nabył własność przez zasiedzenie, nie zaś, jak stwierdził Sąd Najwyższy, jedynie wykreślenie Skarbu Państwa bez równoczesnego wpisu osoby uprawnionej, który nastąpi dopiero w wyniku późniejszego stwierdzenia nabycia własności przez zasiedzenie i będzie stanowił dalszą część uzgodnienia. Nie jest to więc uzgodnienie we właściwym rozumieniu przepisu art. 10 powołanej ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

W sytuacji, gdy Skarb Państwa jest wpisany do księgi wieczystej jako właściciel, a w istocie prawo własności mu nie przysługuje, wpis nie stanowi negatywnej przesłanki zasiedzenia. Przesłankę taką stanowiła bowiem własność Skarbu Państwa - art. 177 k.c., według którego nie można nabyć przez zasiedzenie własności państwowej - a nie wpis w księdze wieczystej, mający jedynie deklaratoryjny charakter.

W konsekwencji należy dojść do wniosku, że domniemanie wynikające z wpisu (art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) może być obalone nie tylko w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, lecz także w innym postępowaniu sądowym. Orzeczenie stwierdzające nabycie własności przez zasiedzenie obala to domniemanie i stanowi podstawę usunięcia niezgodności między dotychczasowym wpisem, a rzeczywistym stanem prawnym powstałym w wyniku zasiedzenia. Nie ma więc nie tylko potrzeby uprzedniego prowadzenia procesu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ale powództwo takie nie mogłoby być uwzględnione.

Uchwała SN z dnia 26 marca 1993 r., III CZP 14/93

Standard: 33375 (pełna treść orzeczenia)