Uchwała z dnia 1977-04-26 sygn. III CZP 25/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 25/77

Uchwała z dnia 26 kwietnia 1977 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Bryl, S. Rudnicki.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wiesława L., Janiny Z., Gabrieli S., Andrzeja S. przeciwko Skarbowi Państwa - Urząd Miejski w W., Bogusławowi i Reginie małż. M., Kazimierzowi i Zofii małż. P. o uzgodnienie treści księgi wieczystej po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 22 lutego 1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy wyrok nakazujący usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie wpisu prawa własności nieruchomości określonej osoby i wpisanie w jej miejsce innej osoby, będącej - zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym - właścicielem tej nieruchomości (art. 23 pr. rzecz.), narusza granice wyrokowania przewidzianego w art. 321 § 1 k.p.c., jeżeli powód nie żąda wpisania tego właściciela do księgi wieczystej?"

udzielił następującej odpowiedzi:

W sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zarządzenie sądu, zamieszczone w wyroku w przedmiocie dokonania odpowiednich wpisów w tej księdze, powinno obejmować wykreślenie osoby nieuprawnionej z równoczesnym nakazaniem dokonania wpisu odpowiadającego rzeczywistemu stanowi prawnemu.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Warszawie w trybie art. 391 k.p.c. budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Powodowie, legitymujący się dowodami współwłasności nieruchomości o pow. 10 arów 95 m², położonej w Z., posiadającej w PBN w W. urządzoną księgę wieczystą nr Kw. VIII - 8776, żądali usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez wykreślenie w dziale II tej księgi prawa własności Skarbu Państwa - UM w W. i prawa wieczystego użytkowania przysługującego Bogusławowi i Reginie małż. M. w 1/2 części i Kazimierzowi i Zofii małż. P. w 1/2 części oraz wykreślenie w dziale III wpisu o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Nie żądali wpisania do księgi wieczystej siebie jako współwłaścicieli nieruchomości, o której mowa. Powodowie twierdzili, że prawomocne postanowienie byłego Sądu Powiatowego w W. z dnia 26.III.1963 r. w sprawie Ns (...), będące podstawą założenia wskazanej wyżej księgi wieczystej i ujawnienia w niej własności Skarbu Państwa, a następnie wieczystych użytkowników, zostało prawomocnie uchylone postanowieniem tego Sądu z dnia 7.XII.1971 r. w sprawie Ns 151/71.

W ten sposób nie zostało wpisane zgodne z rzeczywistym stanem prawnym prawo współwłasności powodów, wpisano zaś nie istniejące prawo Skarbu Państwa i wieczystych użytkowników.

Pozwani, nie kwestionując twierdzeń faktycznych pozwu, przedstawili zarzuty, iż pozwany Skarb Państwa nabył sporną działkę przez zasiedzenie, którego 10-letni bieg rozpoczął się od chwili wpisania go do księgi wieczystej, tj. 10.I.1964 r., wieczystych zaś użytkowników chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 20 pr. rzecz.).

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi podzielił w całości powyższe stanowisko pozwanych i powództwo oddalił.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyli rewizją powodowie.

Uzasadnienie

Przechodząc do rozważenia przedstawionego przez Sąd Wojewódzki zagadnienia prawnego, należy zauważyć, co następuje:

Wątpliwość, jaka nasunęła się sądowi rewizyjnemu przy rozpoznawaniu rewizji powodów, sprowadza się do pytania, czy mimo iż powodowie wystąpili - w ramach powództwa o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym - jedynie z żądaniem wykreślenia wpisu prawa własności Skarbu Państwa, nie żądając równocześnie wpisania w jego miejsce siebie jako współwłaścicieli nieruchomości, sąd może, lub powinien, rozpoznać sprawę tylko w zakresie żądania pozwu, czy też powinien równocześnie zamieścić w wyroku zarządzenie nakazujące dokonanie wpisu odpowiadającego rzeczywistemu stanowi prawnemu.

Trafnie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia, że przyjęcie pierwszego stanowiska nie doprowadziłoby w rezultacie do usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co nie daje się pogodzić z istotą instytucji ksiąg wieczystych. Księga wieczysta bowiem powinna ujawniać - w zasadzie wyczerpująco - ogół praw rzeczywistych na nieruchomościach. Jak wiadomo, z wpisem w księdze łączy się szereg skutków prawnych, które mają znaczenie dla obrotu nieruchomości i pewności tego obrotu.

W szczególności skutki te wiążą się z zasadą rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, zasadą domniemań związanych z wpisem, zasadą pierwszeństwa praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do ksiąg wieczystych, zasadą skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do tych ksiąg oraz zasadą konwalidacji czynności prawnych nieważnych z powodu wadliwości formy.

Usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może polegać bądź na wpisaniu nowego prawa, bądź na wykreśleniu prawa wymienionego w księdze, bądź na wykreśleniu prawa wpisanego i wpisania prawa nowego, bądź też na sprostowaniu treści istniejącego wpisu. W wypadku gdy wpis od początku jest nieprawidłowy, a osoba uprawniona domaga się w trybie art. 23 prawa rzeczowego usunięcia niezgodności przez wykreślenie ograniczonego prawa rzeczowego, który od początku był nieprawdziwy, żądanie pozwu ograniczać się będzie do wykreślenia tego prawa. Wykreślenie bowiem jest również wpisem (art. 16 prawa o księgach wieczystych).

Odmiennie natomiast przedstawia się sytuacja, gdy strona wnosi powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem przez wykreślenie prawa własności dotychczas wpisanego właściciela. Wówczas bowiem nakazanie przez Sąd wykreślenia tego prawa nie przywraca automatycznie prawa strony, która poprzednio była wpisana jako właściciel. Z istoty i charakteru tego żądania oraz z istoty i charakteru postępowania sądowego o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym wynika, że wykreślenie prawa własności osoby, której prawo niewłaściwie zostało wpisane, musi nastąpić równocześnie z wpisaniem prawa własności osoby, której prawo to rzeczywiście przysługuje. Prowadzi to z kolei do wniosku, że żądanie wykreślenia prawa własności dotychczasowego właściciela nie może być uwzględnione bez równoczesnego nakazania dokonania wpisu odpowiadającego rzeczywistemu stanowi prawnemu. Skoro więc wykreślenie tymczasowego właściciela i wpisanie prawa własności na rzecz osoby, której to prawo przysługuje, składają się na jedno żądanie, nie może mieć istotnego znaczenia okoliczność, że strona, występując z powództwem w trybie art. 23 prawa rzeczowego, sformułowała swoje żądanie w ten sposób, że domagała się tylko wykreślenia prawa własności dotychczasowego właściciela. W takim sformułowaniu bowiem treści powództwa mieści się implicite żądanie o wpisanie jej jako właściciela nieruchomości.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 12, poz. 228