Uchwała z dnia 1951-02-10 sygn. C 741/50

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt C 741/50

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 10 lutego 1951 r.

Przewodniczący: p. o. Prezes W. Święcicki.

Sędziowie: M. Lisiewski, dr B. Dobrzański, dr J. Marowski, dr S. Szer, Z. Wiszniewski, J. Kamiński (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy rozpoznawał przedstawione do rozstrzygnięcia składowi 7 Sędziów Sądu Najwyższego pytanie prawne, wynikłe w sprawie z wniosku Józefy Walentyny R. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie:

"Czy przepisy dekretu z dnia 8 listopada 1946 r. (Dz. U. R. P. Nr 63, poz. 345) o postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego należy stosować we wszystkich sprawach o roszczenia z tytułu zasiedzenia własności nieruchomości i praw rzeczowych ograniczonych na nieruchomości w postępowaniu przed sądami przeciwko właścicielom odnośnych nieruchomości mimo ich sprzeciwu i zaprzeczenia faktów skutkujących zasiedzenie - czy też przepisy art. 19 - 21 tego dekretu odnoszą się tylko do tych przypadków, w których chodzi jedynie o stwierdzenie nabycia własności i praw rzeczowych ograniczonych na nieruchomości przez zasiedzenie na zasadzie przepisów art. 50, 51, 113, 127 i 184 prawa rzeczowego?"

Sąd Najwyższy uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

"Tryb postępowania niespornego, przewidziany w art. 19 i 20 dekretu z dnia 8 listopada 1946 r. o postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego (Dz. U. R. P. Nr 63. poz. 345), ma zastosowanie we wszystkich przypadkach, gdy żądane jest stwierdzenie (ustalenie) przez sąd w sentencji orzeczenia nabycia własności nieruchomości lub praw rzeczowych ograniczonych na nieruchomości przez zasiedzenie, przy czym tryb ten jest właściwy bez względu, czy to nabycie jest kwestionowane przez uczestników postępowania, czy też nie. Natomiast tryb postępowania spornego nie przestaje być właściwy, gdy stwierdzenie (ustalenie) nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości lub praw rzeczowych ograniczonych na nieruchomości nie jest przedmiotem sprawy, lecz tylko przesłanką orzeczenia".

Uzasadnienie

Jak wynika z treści postawionego pytania, obejmuje ono dwie wątpliwości, powstałe na tle przepisów art. 19 i 20 dekretu o postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego. Jedna z nich dotyczy zagadnienia, czy tryb postępowania niespornego w sprawach o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości lub praw rzeczowych ograniczonych na nieruchomości przez zasiedzenie właściwy jest bez względu na to, czy to nabycie jest kwestionowane przez uczestników postępowania, czy też nie, druga zaś problemu, czy ten tryb postępowania należy stosować zawsze, ilekroć strona dla uzasadnienia swego żądania lub zarzutu powołuje się na zasiedzenie, choćby więc stwierdzenie zasiedzenia miało być tylko przesłanką orzeczenia czy też tylko w takim razie, gdy stwierdzenie to jest przedmiotem sprawy, o którym sąd orzeka w sentencji orzeczenia.

O ile chodzi o to ostatnie zagadnienie, to odpowiedź musi iść w kierunku drugiej z powyższych ewentualności. W art. 19 i 20 cytowanego dekretu ustawodawca przekazał postępowaniu niespornemu stwierdzenie nabycia praw przez zasiedzenie - jako takie - a więc, gdy jest ono przedmiotem żądania wnioskodawcy i w konsekwencji musi być przedmiotem rozstrzygnięcia sądu, zawartego w sentencji jego orzeczenia. Jeśli natomiast w toku postępowania procesowego, dotyczącego innego przedmiotu, a nie stwierdzenia zasiedzenia, strona dla uzasadnienia swego żądania czy zarzutu powołuje się na zasiedzenie, to sąd obowiązany jest rozstrzygnąć o tym w uzasadnieniu wyroku, jako o przesłance orzeczenia, skoro - w myśl ogólnej zasady - powinien w tenże sposób rozstrzygać o wszystkich przesłankach orzeczenia, choćby - jako samodzielny przedmiot żądania i rozstrzygnięcia - należały one do innego trybu postępowania. Odmienny stan prawny mógłby wynikać tylko ze szczególnego przepisu ustawy. Taka sytuacja wynika np. - o ile chodzi o dziedzinę prawa spadkowego - z art. 46 tego prawa, który we wskazanych w nim przypadkach - w konsekwencji niemożności powoływania się spadkobiercy na następstwo prawne po spadkodawcy - czyni niedopuszczalnym stwierdzenie samodzielne przez sąd procesowy praw do spadku nawet w formie rozstrzygnięcia o przesłance, zawartego w uzasadnieniu wyroku. W dziedzinie postępowania o stwierdzenie nabycia praw przez zasiedzenie taki przepis wyjątkowy, który by prowadził do wyłączenia aktualności zasady ogólnej, nie istnieje.

W związku z pierwszą wątpliwością objętą postawionym pytaniem należy wyjaśnić, że również tylko wyjątkowy przepis mógłby usprawiedliwić taki wynik wykładni, że właściwość niespornego trybu postępowania dla spraw o stwierdzenie nabycia praw przez zasiedzenie uzależniona jest od tego, by nikt z uczestników postępowania nabycia tego nie kwestionował, skoro tego rodzaju kryterium ogólne nie wchodzi w grę w przepisach i zasadach polskiego ustawodawstwa decydujących o przydziale danego rodzaju spraw do dziedziny postępowania niespornego czy procesowego a utrzymane w tym ustawodawstwie - tradycyjne określenie "postępowanie niesporne" nie może być interpretowane w sensie dosłownym.

W myśl zasady art. 1 k.p.n. sądy powszechne rozpoznają w drodze postępowania niespornego te sprawy, które z mocy tego kodeksu i innych ustaw powinny być w tej drodze rozpoznawane, przy czym takie czy inne ustosunkowanie się uczestników postępowania do zgłoszonych w nim żądań i ich przesłanek nie zmienia w niczym właściwości tej drogi, o ile szczególny przepis nie stanowi inaczej. Ustawodawca polski wyszedł, w zasadzie, z założenia równorzędności postępowania spornego i niespornego i nie wprowadził jako ogólnego przepisu znanej niektórym ustawodawstwom (np. patent austr. z 1854 r.) instytucji odsyłania uczestników na drogę procesu cywilnego w przypadku powstania między nimi sporu w toku postępowania niespornego. Sytuacje, w których "spór" między uczestnikami uzasadnia odesłanie ich na drogę procesu, w polskim systemie przewidziane są tylko w wyjątkowych przepisach szczególnych (np. art. 34 dekretu o postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego, art. 76 dekretu o postępowaniu spadkowym). Taki przepis wyjątkowy w zakresie postępowania o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości lub praw rzeczowych ograniczonych nie istnieje, wskutek czego - zgodnie z zasadą, wynikającą z art. 19 i 20 dekretu o postępowaniu niespornym w związku z art. 1 k.p.n. - tryb postępowania niespornego w tego rodzaju sprawach jest właściwy bez względu, czy to nabycie jest kwestionowane przez uczestników, czy też nie.

OSN 1951 r., Nr 1, poz. 2