Wyrok z dnia 2004-01-21 sygn. IV CK 362/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 362/02

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Filomena Barczewska (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Marek Sychowicz

SSA Barbara Kurzeja

Protokolant Bogumiła Gruszka

w sprawie z powództwa J. J.

przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "P." w O.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 stycznia 2004 r.,

kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w O.

z dnia 6 czerwca 2002 r., sygn. akt I Ca (…),

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

           Uzasadnienie

          Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 6 czerwca 2002 r. oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 11 lutego 2002 r. oddalającego powództwo o zapłatę kwoty 23836,08 zł, dochodzonej tytułem zwrotu nakładów koniecznych, poczynionych na lokal mieszkalny pozwanej w związku z najmem tego lokalu.

          Z ustaleń stanowiących podstawę wyroku Sądu II instancji wynika, że między stronami doszło do zawarcia umowy najmu lokalu mieszkalnego, opisanego w pozwie, będącego własnością pozwanej, początkowo w sposób dorozumiany, a następnie w formie pisemnej sporządzonej, w dniu 16 lutego 1999 r. Powódka dokonała nakładów na przedmiotowy lokal, gdyż został on jej wydany w stanie nie przydatnym do umówionego użytku. W ocenie Sądu Okręgowego nie wszystkie jednak wydatki wskazane przez powódkę mogą obciążać pozwaną jako wynajmującego. Sprawa kosztów remontu nie została bezpośrednio uregulowana w umowie zawartej przez strony, zatem do rozliczeń między nimi winny mieć zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące najmu. W świetle treści art. 677 k.c. roszczenie najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów za przedmiot najmu stają się wymagalne z chwilą zwrotu rzeczy. W tym stanie – w ocenie Sądu Okręgowego – należało przyjąć, że roszczenie powódki nie jest jeszcze wymagalne, wobec czego powództwo jako przedwczesne podlegało oddaleniu. Prawidłowe więc było oddalenie powództwa przez Sąd Rejonowy, choć z innych przesłanek niż przyjął ten Sąd.

          W kasacji powódka powołując się na obie podstawy kasacyjne przewidziane w art. 393¹ pkt 1 i 2 k.p.c. wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

          Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

          Sąd II instancji, wbrew zarzutom skarżącej, trafnie przyjął że do dochodzenia roszczeń powódki jako najemcy przeciwko wynajmującemu, z tytułu nakładów koniecznych poczynionych na przedmiot najmu, winny mieć zastosowanie przepisy normujące stosunek najmu, a nie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Stanowisko w tej mierze wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 1980 r. II CR 394/80 (OSNCP 1981 nr 7, poz. 134) stwierdzając jednoznacznie, że najemca który dokonał nakładów na wynajmowaną rzecz, nie może dochodzić ich zwrotu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, lecz wyłącznie na podstawie przepisów normujących stosunek najmu. Przepisy normujące stosunek najmu określają bowiem samodzielnie wszystkie zagadnienia związane z nakładami czynionymi na wynajętą rzecz, w tym kwestię nakładów koniecznych, jak i ulepszeń. Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela to stanowisko.

          Trafny jest jednak zarzut naruszenia art. 677 k.c. przez przyjęcie, że w świetle tego przepisu roszczenie o zwrot nakładów koniecznych na przedmiot najmu nie jest wymagalne przed dniem zwrotu przedmiotu najmu, a tym samym, że powództwo jest przedwczesne.

          W piśmiennictwie prawniczym podkreśla się, że powołany przepis art. 677 k.c. wprowadza dwa wyjątki od ogólnych reguł wynikających z kodeksu cywilnego dotyczących przedawnienia. Po pierwsze ustala krótszy, bo roczny termin przedawnienia, a po drugie, odmiennie niż to wynika z art. 120 k.c., określa początek biegu terminu. Termin przedawnienia przewidziany w ar. 677 k.c. biegnie bowiem nie od dnia z którym roszczenie stało się wymagalne (art. 120 k.c.), ale od dnia zwrotu rzeczy. Jest to wiec unormowanie analogiczne jak w art. 229 k.c.

          Na tle roszczeń posiadacza przeciwko właścicielowi z tytułu poczynienia nakładów w piśmiennictwie prawniczym podkreśla się, że określenie chwili, w której roszczenia posiadacza o zwrot nakładów powstają i stają się wymagalne, może nasuwać istotne trudności. Ostatnio jako przeważający wyrażany jest pogląd, iż roszczenie samoistnego posiadacza o zwrot nakładów powstaje z chwilą dokonania nakładu. W odniesieniu do nakładów koniecznych roszczenie o ich zwrot staje się wymagalne z chwilą powstania, a roszczenie o zwrot innych nakładów staje się wymagalne z chwilą wydania rzeczy właścicielowi. Podobne stanowisko odnośnie dopuszczalności dochodzenia zwrotu nakładów koniecznych przed wydaniem rzeczy właścicielowi wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 grudnia 1967 r. III CRN 365/67 (OSNC 1968, nr 8-9, poz. 148) oraz w wyroku z dnia 10 sierpnia 1988 r., III CRN 229/88 (OSNC 1990, nr 12, poz. 153).

          Stanowisko to można analogicznie zastosować przy ocenie powstania i wymagalności roszczeń najemcy przeciwko wynajmującemu z tytułu nakładów koniecznych na przedmiot najmu. Odpowiada to bowiem istocie nakładów koniecznych, jako mających zapewnić najemcy normalne korzystanie z rzeczy, które to nakłady obciążają wynajmującego. Przemawia też za przyjęciem tego stanowiska konieczność udzielenia najemcy realnej ochrony, bowiem dążenie jego do odzyskania równowartości nakładów koniecznych w trakcie trwania stosunku najmu jest naturalne i nie narusza w niczym obowiązujących przepisów normujących najem.

          Za prawidłowością tego stanowiska przemawia też treść uchwały z dnia 24 marca 1975 r., III CZP 5/75 (OSNC 1976, z. 2, poz. 25), w której Sąd Najwyższy przyjął, że najemca który dokonał na podstawie art. 663 k.c. koniecznych napraw lokalu, obciążających wynajmującego, może potrącić swoją wierzytelność z tytułu tych nakładów z wierzytelności wynajmującego z tytułu czynszu. Sąd ten powołał się przy tym na podobne stanowisko wyrażone wcześniej w nie publikowanym orzeczeniu z dnia 20 listopada 1974 r., III CRN 289/74. Sąd Najwyższy choć bliżej tego nie rozwijał w uzasadnieniu uchwały, tym samym jednak przyjął za oczywiste, iż roszczenie o zwrot nakładów koniecznych jest wymagalne przed zwrotem przedmiotu najmu. Potrącenie bowiem w świetle treści art. 498 § 1 k.c. jest dopuszczalne, gdy obie wierzytelności są wymagalne. W piśmiennictwie podkreśla się, że chociaż w art. 498 k.c. jest wyraźnie mowa o wymagalności obu wierzytelności – jako przesłance potrącenia – to nieodzowną przesłanką jest tylko wymagalność wierzytelności potrącającego. W doktrynie i judykaturze przyjmuje się, że przez wymagalność rozumieć należy stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1991 r., III CRN 500/90, OSNC 1992, nr 7-8, poz. 137). Uzależnienie potrącenia od wymagalności wierzytelności potrącającego jest uzasadnione tym, że przez potrącenie tej wierzytelności dochodzi do przymusowego jej zaspokojenia.

          Skoro więc Sąd II instancji kierując się błędną przesłanką niezasadnie przyjął, że roszczenie jest przedwczesne, zaszła konieczność orzeczenia jak w sentencji (art. 393¹³ oraz art. 393¹⁹ w związku z art. 108 § 2 k.p.c.).