Wymagalność roszczenia posiadacza o zwrot nakładów (art. 226 i 230 k.c.)

Roszczenie posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów koniecznych staje się wymagalne z chwilą zwrotu rzeczy

Rozwiązanie przyjęte w art. 229 § 1 k.c. łączy rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczeń o zwrot nakładów z momentem zwrotnego wydania rzeczy właścicielowi, co w przypadku posiadacza w dobrej wierze ma uzasadnienie przede wszystkim w tym, że posiadacz ten, traktując rzecz jako własną, nie liczy się z obowiązkiem zwrotu rzeczy, a tym samym nie można od niego rozsądnie oczekiwać wcześniejszego dochodzenia roszczenia o zwrot nakładów. Założenie, że roszczenie to może stać się wymagalne i przedawnić się przed wydaniem rzeczy, jak implicite przyjął Sąd Apelacyjny, trudno zatem uznać za przekonujące.

W razie utraty dobrej wiary przez posiadacza, czego wyrazem jest zwrócenie się do właściciela z żądaniem zwrotu nakładów na rzecz, posiadacz powinien wydać rzecz właścicielowi. Skutkować to będzie wymagalnością roszczenia o zwrot nakładów i otwarciem drogi do jego dochodzenia.

Dopiero z chwilą zwrotu rzeczy możliwe jest definitywne określenie korzyści podlegających zaliczeniu na wysokość roszczenia z tytułu zwrotu nakładów koniecznych, względnie ustalenie zwiększenia wartości rzeczy w przypadku zwrotu nakładów innych niż konieczne (art. 226 § 1 zdanie drugie k.c.).

Powiązanie terminu wymagalności roszczenia o zwrot nakładów na rzecz ze zwrotem rzeczy wynika także z założenia, że z reguły dopiero od chwili zwrotu rzeczy właściciel może korzystać z nakładów poniesionych przez posiadacza.

Stanowisko to nie stoi na przeszkodzie powołaniu się przez posiadacza na prawo zatrzymania rzeczy do chwili zaspokojenia roszczeń o zwrot nakładów. Mimo że w czasie poprzedzającym zwrot rzeczy posiadacz nie może skutecznie dochodzić roszczenia o zwrot nakładów na podstawie art. 226 k.c., uwzględniając racje celowościowe należy go traktować w kontekście art. 461 § 1 k.c. jako osobę, której przysługuje roszczenie o zwrot nakładów na rzecz.

Z tych powodów Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska wiążącego chwilę wymagalności i początek biegu przedawnienia roszczenia posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów koniecznych z chwilą dokonania nakładu (w tym kierunku jednak np. wyroki SN z dnia 30 grudnia 1971 r., III CRN 375/71, z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 362/02, z dnia 22 marca 2006 r., III CSK 3/06, i z dnia 23 marca 2007 r., V CSK 480/06).

Za zasadny należało natomiast uznać pogląd, według którego roszczenie posiadacza w dobrej wierze o zwrot nakładów koniecznych staje się wymagalne z chwilą zwrotu rzeczy (por. wyroki SN z dnia 8 kwietnia 1971 r., III CRN 45/70, z dnia 10 października 1997 r., II CKN 371/97, z dnia 3 października 2003 r., III CKN 402/01, z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 71/07, i z dnia 22 lutego 2010 r., IV CSK 436/09)

Wyrok SN z dnia 27 listopada 2020 r., I CSK 786/18

Standard: 52245 (pełna treść orzeczenia)

Powodowie mogą żądać zwrotu nakładów o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania, w związku z czym stosowne roszczenie powstaje dopiero z chwilą zwrotu rzeczy (por. art. 408 § 1 zdanie drugie i § 2, art. 226 § 1 zdanie drugie, art. 227 § 2 in fine i art. 676 k.c.; por. wyrok SN z dnia 19 listopada 1998 r., III CKN 33/98).

Wyrok SN z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 287/16

Standard: 52269 (pełna treść orzeczenia)