Wyrok z dnia 1971-04-08 sygn. III CRN 45/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 45/70

Wyrok z dnia 8 kwietnia 1971 r.

Przed wydaniem nieruchomości jej właścicielowi samoistny posiadacz nieruchomości w dobrej wierze nie może żądać zwrotu nakładów na podstawie art. 226 § 1 k.c. lub art. 405 i nast. k.c. Przedwczesność taka nie zachodziłaby, gdyby posiadacz wyraził wobec właściciela gotowość wydania nieruchomości, a właściciel oferty tej nie przyjął i pozostawał w zwłoce w odbiorze nieruchomości.

Przewodniczący: sędzia J. Ignatowicz. Sędziowie: Z. Trybulski (sprawozdawca), F. Wesely.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Mariana i Ludwiki małżonków C. przeciwko Skarbowi Państwa - Inspektorat Wodnych Melioracji w Ś. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu z dnia 6 listopada 1969 r.,

uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

W pozwie wniesionym w dniu 25 kwietnia 1969 r. do Sądu Powiatowego w Środzie Wlkp., a następnie przekazanym postanowieniem tegoż Sądu z dnia 3 maja 1969 r. Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu powodowie Marian i Ludwika małż. C. domagali się zasądzenia na ich rzecz od Skarbu Państwa, (oznaczonego początkowo jako Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S., a następnie w toku procesu jako Powiatowy Inspektorat Wodnych Melioracji w Ś.) kwoty 189.000 zł tytułem równowartości budynków mieszkalnych i zabudowań gospodarczych, znajdujących się na działce nr 464 oznaczonej hipotecznie jako Kw 783 Państwowego Biura Notarialnego w Środzie Wlkp., oraz krzewów i drzew owocowych. Powodowie twierdzili, że w 1934 r. nabyli nieformalną umowę kupna-sprzedaży wskazaną wyżej nieruchomość wraz ze znajdującym się na tej nieruchomości budynkiem mieszkalnym od nie ustalonego z imienia K. w przekonaniu, że jest on właścicielem zbywanej nieruchomości. Ze względu na trudną sytuację materialną powodowie nie sporządzili wówczas aktu notarialnego dla powyższej transakcji. Po objęciu nieruchomości powodowie poczynili na niej szereg nakładów, w szczególności wznieśli zabudowania gospodarcze trwale związane z gruntem oraz zasadzili drzewa i krzewy owocowe. Powodowie twierdzili, że pozwany Powiatowy Inspektorat Wodnych Melioracji w Ś. przeznaczył użytkowaną przez nich nieruchomość - zgodnie z planem inwestycyjnym - pod budowę kąpieliska i w związku z tym wezwał ich do opuszczenia użytkowanej nieruchomości. W tej sytuacji powodowie domagali się zwrotu równowartości poczynionych nakładów w podanej wyżej wysokości, przy czym w toku procesu ograniczyli żądanie do kwoty 186.875 zł.

Pozwany Skarb Państwa-Powiatowy Inspektorat Wodnych Melioracji w Ś. wniósł o oddalenie powództwa zarzucając, że powodowie nie są właścicielami spornej nieruchomości, która w 1950 r. przeszła na własność Skarbu Państwa w trybie przepisów dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, jako mienie stanowiące własność Spółki Ziemskiej w S., a tym samym pozwany nie mógł przeprowadzić z powodami pertraktacji o dobrowolne odstąpienie nieruchomości w trybie określonym postanowieniami art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (Dz. U. z 1961 r. Nr 18, poz. 94).

Sąd Wojewódzki w Poznaniu wyrokiem z dnia 6 listopada 1969 r. uwzględnił powództwo i zasądził na rzecz powodów od Skarbu Państwa - Powiatowego Inspektoratu Wodnych Melioracji w P. kwotę 186.875 zł z 8% od dnia 11 maja 1969 r. tytułem zwrotu nakładów poczynionych przez powodów na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa. Sąd Wojewódzki, po ustaleniu, że właścicielem spornej nieruchomości jest Skarb Państwa oraz że dokonane nakłady przedstawiają łączną wartość 186.870 zł, stwierdził jednocześnie, że nakłady te stanowią korzyść majątkową, jaką uzyskał pozwany bez podstawy prawnej przez to, że stał się właścicielem nieruchomości, nie świadcząc w zamian nic powodom. Skoro więc powodowie przy opuszczeniu nieruchomości nie będą mogli zabrać nakładów wartości 186.875 zł, to o tyle pozwany niesłusznie wzbogacił się z majątku powodów. Na uzasadnienie zasądzonych na rzecz powodów odsetek zwłoki Sąd Wojewódzki powołał przepisy art. 243 i 248 k.z.

Od wyroku tego Prokurator Generalny PRL na skutek podania pozwanego złożył w dniu 22.I.1971 r. rewizję nadzwyczajną i zarzucając rażące naruszenie przepisów prawa, a w szczególności art. 3 § 2 k.p.c. art. 226 § 1, 359 § 1, 405 i 581 § 1 k.c., a nadto naruszenie interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu w Poznaniu.

Sąd Najwyższy zważy, co następuje.

W zaskarżonym wyroku Sąd Wojewódzki nie wskazał podstawy prawnej zasądzenia kwoty 186.875 zł, jednakże wobec wyrażenia poglądu, że "o tyle pozwany niesłusznie się wzbogacił z majątku powodów", należy wnioskować, iż podstawę tę ma stanowić art. 405 i nast. k.c. Zastosowanie tego przepisu jest w istniejącym stanie faktycznym niedopuszczalne. Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ma na celu przywrócenie między stronami równowagi majątkowej zakłóconej bezpodstawnym nabyciem, jeżeli zawodzą roszczenia z innych tytułów albo jeżeli ich realizacja napotyka znaczne trudności, ale w obu tych wypadkach jakieś inne roszczenie uprawnionemu bądź miało przysługiwać (lecz zawiodło), bądź też nadal mu przysługuje (lecz realizacja jest znacznie utrudniona). Sytuacja taka nie zachodzi jednak w wypadku, gdy roszczenie, zamiast którego powód dochodzi roszczenia z art. 405 k.c., jeszcze nie powstało (lub nie jest jeszcze wymagalne) ze względu na brak przesłanek przewidzianych w odpowiednim przepisie prawa. Roszczeniem, którego powodowie mieliby przede wszystkim dochodzić, jest roszczenie z art. 226 § 1 k.c., staje się jednak ono wymagalne dopiero z chwilą wydania rzeczy właścicielowi, gdyż dopiero w tej chwili można wyliczyć sumę podlegającą zasądzeniu z uwzględnieniem pobranych do tej chwili korzyści; chwila ta określa wartość rzeczy zwiększoną nakładami innymi niż nakłady konieczne (art. 226 § 1 k.c.) i od niej rozpoczyna się bieg przedawnienia (art. 229 § 1 zd. 2 k.c.).

Tak więc przed wydaniem nieruchomości jej właścicielowi samoistny posiadacz nieruchomości w dobrej wierze nie może żądać zwrotu nakładów na podstawie art. 226 § 1 k.c. lub art. 405 i nast. k.c. Trafnie więc rewizja zarzuca, że skoro powodowie nie wydali pozwanemu nieruchomości, to zasądzenie przez Sąd Wojewódzki powyższej kwoty było przedwczesne. Przedwczesność taka nie zachodziłaby, gdyby powodowie wyrazili wobec pozwanego gotowość wydania nieruchomości, a pozwany oferty tej nie przyjął i pozostawał w zwłoce w odbiorze nieruchomości.

Jeśli chodzi o zarzuty rewizji nadzwyczajnej dotyczące wliczenia do sumy nakładów kwoty 142.272 zł stanowiącej równowartość nakładów dokonanych nie przez powodów, i to jeszcze przed zawarciem przez nich nieformalnie umowy z 1934 r., to pomijając przedwczesność powództwa zarzuty te byłyby nieuzasadnione w wypadku, gdyby się okazało, że poprzedni samoistny posiadacz przeniósł na powodów posiadanie praw wynikających z dokonania nakładów na tę nieruchomość. W tym celu jednak konieczne byłoby dokonanie odpowiednich ustaleń na podstawie treści umowy z 1934 r., ceny i ówczesnej wartości nieruchomości wraz z nakładami oraz ewentualnych innych dowodów.

Zaskarżony wyrok wydany został także z naruszeniem postanowień przepisu art. 359 § 1 i 481 § 1 k.c., Sąd Wojewódzki bowiem, powołując się na nie obowiązujące już przepisy art. 243 i 248 k.c., zasądził na rzecz powodów również odsetki zwłoki od zasądzonego roszczenia, mimo że roszczenie to, jak wyżej wskazano, nie było jeszcze wymagalne.

Powyższe orzeczenie narusza także interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Nie da się bowiem pogodzić z tym interesem nałożenie na pozwany Skarb Państwa obowiązku świadczenia tak poważnej kwoty na rzecz osób fizycznych bez uzasadnionej podstawy faktycznej i prawnej.

Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji (art. 422 § 2 k.p.c.).

OSNC 1972 r., Nr 1, poz. 9