Wyrok z dnia 2021-10-21 sygn. II SA/Ol 623/21

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Bogusław Jażdżyk Sędziowie sędzia WSA Beata Jezielska (spr.) sędzia WSA Tadeusz Lipiński po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 21 października 2021 r. sprawy ze skargi S. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia "[...]". nr "[...]" w przedmiocie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych uchyla zaskarżoną decyzję.

Decyzją z "[...]" wydaną z upoważnienia Burmistrza Miasta S. (dalej jako: organ I instancji) przez Kierownika Sekcji Świadczeń Rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w S., na podstawie art. 5 ust. 3 i ust. 3a ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jednolity na dzień wydania decyzji - Dz.U. z 2020 r., poz. 808 ze zm., dalej jako: u.p.o.u.a.), uznano dłużnika alimentacyjnego S.S. (dalej jako: strona lub skarżący) za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. W uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia wskazano, że 10 grudnia 2020 r. przeprowadzono ze stroną wywiad alimentacyjny. Z udzielonych w trakcie wywiadu informacji wynikało, że strona jest osobą bezrobotną niezarejestrowaną w urzędzie pracy. Wobec powyższego, zobowiązano stronę do zarejestrowania się jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy w ciągu 30 dni. Jak ustalono strona nie wywiązała się z nałożonego obowiązku w wyznaczonym terminie. W związku z tym, zawiadomieniem z 12 lutego 2021 r. wszczęto postępowanie w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Podano, że powyższe zawiadomienie zostało uznane za skutecznie doręczone jako podwójnie awizowane. Podkreślono, że strona nie zarejestrowała się w urzędzie pracy również po upływie wyznaczonego terminu i na dzień wydania decyzji jego sytuacja nie jest znana. Podano, że strona na mocy wyroku Sądu Okręgowego z 22 lutego 2017 r. jest zobowiązana do alimentacji na rzecz osób uprawnionych: A.S. i K.S. w kwocie po 300 zł miesięcznie na każdego z nich, zaś na rzecz osoby uprawnionej P.S. alimenty w wysokości 500 zł miesięcznie zostały ustalone w ugodzie zawartej przed mediatorem, zatwierdzonej następnie postanowieniem Sądu Rejonowego z 23 października 2018 r. Z pism komornika sądowego, wynika, że podczas trwania egzekucji w okresie ostatnich sześciu miesięcy dłużnik nie wywiązywał się z wpłat w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów. Natomiast z ewidencji stanu zadłużenia dłużnika wynika, że w okresie ostatnich sześciu miesięcy, tj. od 1 września 2020 r. do 28 lutego 2021 r. zostały przekazane za pośrednictwem komornika sądowego dwie wpłaty tytułem zwrotu należności z wypłaconych osobie uprawnionej świadczeń z funduszu alimentacyjnego: wpłata z 16 listopada 2020 r. w kwocie 2 467,91 zł oraz wpłata z 10 grudnia 2020 r. w kwocie 1 268,89 zł. Jednakże - zdaniem organu – przepis art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a. wskazuje, że z zobowiązań alimentacyjnych w wysokości określonej tym przepisem należy wywiązywać się w każdym miesiącu w okresie ostatnich sześciu miesięcy. Zatem nawet fakt dokonania jednorazowej wpłaty, która przewyższałaby połowę zobowiązań alimentacyjnych należnych za półroczny okres, nie byłby podstawą do umorzenia prowadzonego postępowania. W tej sytuacji organ I instancji uznał, że zostały spełnione przesłanki uznania strony za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.

S. S. złożył odwołanie od powyższej decyzji, podnosząc, że nie uchyla się od płacenia alimentów i dokonuje wpłat z poborów.

Decyzją z "[...]" Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej jako: Kolegium lub organ odwoławczy) utrzymało zaskarżoną decyzję w mocy. W uzasadnieniu podniesiono, że dla skutecznego uznania dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych niezbędnym jest wystąpienie przynajmniej jednej z enumeratywnie wskazanych przesłanek w art. 5 ust. 3 pkt 1-3 u.p.o.u.a. oraz jednoczesne wystąpienie negatywnej przesłanki określonej w ust. 3a tego przepisu. Podkreślono, że decyzja o uznaniu dłużnika za uchylającego się od swoich zobowiązań nie jest decyzją uznaniową, a w związku z tym powołany przepis nie wymaga, aby przy wydawaniu przedmiotowej decyzji brać pod uwagę sytuację osobistą dłużnika. W ocenie Kolegium zasadnie organ I instancji orzekł o uznaniu strony za dłużnika alimentacyjnego uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Podniesiono, że w sprawie występuje przesłanka określona w art. 5 ust. 3 pkt 2 u.p.o.u.a. i nie został jednocześnie spełniony warunek z art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a. Pomimo bowiem oświadczenia złożonego przed organem I instancji 10 grudnia 2020 r., strona nie zarejestrowała się w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy ani w zadeklarowanym 30-dniowym terminie, ani też w toku postępowania zakończonego wydaniem zaskarżonej decyzji. Należało zatem uznać, że strona odmówiła zarejestrowania się w urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy w terminie wyznaczonym przez organ, a tym samym wystąpiła określona w art. 5 ust. 3 pkt 2 u.p.o.u.a. przesłanka do uznania go za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Z kolei informacje przekazane przez komornika sądowego w toku postępowania przed organem I instancji potwierdzają, że nie wystąpiła okoliczność z art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a., która wyłączałaby możliwość wydania zaskarżonej decyzji. Zaznaczono przy tym, że dokonanie przez stronę w okresie od 1 września 2020 r. do 28 lutego 2021 r. dwóch wpłat na kwotę 2.467,91 zł oraz 1.268,89 zł nie oznacza, że w sprawie wystąpił warunek określony w art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a., gdyż przepis ten precyzyjnie wskazuje, że dłużnik alimentacyjny ze swoich zobowiązań powinien wywiązywać się regularnie w każdym miesiącu w wysokości określonej w tym przepisie, tj. w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów, a w tej sprawie taka okoliczność nie wystąpiła.

Na powyższe rozstrzygnięcie strona wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie, podnosząc, że płaci alimenty. Skarżący wyjaśnił, że od 29 stycznia 2021 r. jest zatrudniony na umowę o pracę i prawo jazdy jest mu niezbędne w pracy. Dodał, że zawiadomienia od organu I instancji nie odebrał przez niedopatrzenie.

W odpowiedzi na skargę Kolegium wniosło o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 ustawy z 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jednolity Dz.U. z 2021 r., poz. 137) i art. 134 § 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity Dz.U. z 2019 r., poz. 2325 ze zm., dalej jako: p.p.s.a.), sąd administracyjny kontroluje legalność zaskarżonego rozstrzygnięcia administracyjnego, czyli jego zgodność z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, obowiązującymi w dacie jego wydania, nie będąc przy tym związanym zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. W myśl art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. sąd ma obowiązek uwzględnienia skargi i wyeliminowania z obrotu prawnego aktu administracyjnego, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy lub naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Rozpoznając wniesioną w niniejszej sprawie skargę Sąd uznał, że zasługuje ona na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że złożona w niniejszej sprawie skarga została rozpoznana przez Sąd na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym, stosownie do art. 119 pkt 2 p.p.s.a., zgodnie z którym sprawa może być rozpoznana w trybie uproszczonym, jeżeli strona zgłosi wniosek o skierowanie sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym, a żadna z pozostałych stron w terminie czternastu dni od zawiadomienia o złożeniu wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy. Jak wynika z akt rozpoznawanej sprawy wniosek taki został złożony przez Kolegium w odpowiedzi na skargę, której odpis został doręczony skarżącemu 26 lipca 2021 r. W ustawowym terminie skarżący nie zażądał przeprowadzenia rozprawy.

Przechodząc do meritum sprawy stwierdzić należy, że zgodnie z art. 5 ust. 3 pkt 2 u.p.o.u.a. organ właściwy dłużnika wszczyna postępowanie dotyczące uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych w przypadku, gdy dłużnik alimentacyjny uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub odmówił: 1) złożenia oświadczenia majątkowego; 2) zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy w terminie wyznaczonym przez organ właściwości dłużnika; 3) bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych. Z kolei art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a. stanowi, że decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec dłużnika alimentacyjnego, który przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów. Z przytoczonych przepisów wynika zatem, że postępowanie w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych może zostać wszczęte po wystąpieniu chociażby jednej z przesłanek wymienionych w art. 5 ust. 3, a decyzja w tym przedmiocie może zostać wydana, jeżeli nie zachodzą okoliczności, o jakich mowa w art. 5 ust. 3a (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego: z 19 grudnia 2018 r., sygn. akt I OSK 1535/18 oraz z 27 maja 2020 r., sygn. akt I OSK 698/19, dostępne w Internecie). Podnieść także należy, że ustalenia dokonywane w toku postępowania poprzedzającego wydanie decyzji o uznaniu dłużnika za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych mają doniosłe znaczenie. Prowadzą bowiem nie tylko do zakwalifikowania dłużnika alimentacyjnego do określonej kategorii dłużników, ale powodują dalsze, poważne konsekwencje. Sformułowanie zawarte w art. 5 ust. 3b ustawy alimentacyjnej "jeżeli decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego oraz składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § Kodeksu karnego", jak też sformułowanie zawarte w art. 5 ust. 5 ustawy "starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy", nie pozostawiają organom żadnego luzu decyzyjnego, nakazując określone w ustawie działania. Ewentualna kontrola takiej decyzji sprawowana przez sąd administracyjny ogranicza się zatem już tylko do zbadania prawidłowości przeprowadzonej procedury zmierzającej do odjęcia dłużnikowi alimentacyjnemu prawa jazdy (zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 września 2009 r., sygn. akt P 46/07, OTK-A 2009/8/126; wyrok WSA w Gliwicach z 27 września 2016 r., sygn. akt IV SA/Gl 222/16, dostępne w Internecie). Tym samym, postępowanie w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań musi zostać przeprowadzone przez organ z dużą starannością w celu ustalenia każdej z niezbędnych dla takiego rozstrzygnięcia sprawy pozytywnych przesłanek o jakich mowa w art. 5 ust. 3 pkt 1 – 3 u.p.o.u.a. oraz sprawdzenia, czy nie wystąpiła przesłanka negatywna opisana w art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a.

Należy również podkreślić, że treść art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. zobowiązuje organy administracji publicznej do wyczerpującego zgromadzenia materiału dowodowego. Z przepisów tych wynika także, że postępowanie dowodowe oparte jest na zasadzie oficjalności, co oznacza, że organ administracyjny jest obowiązany z urzędu przeprowadzić dowody służące ustaleniu stanu faktycznego sprawy. Organ administracji ma zatem obowiązek zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego, a następnie powinien dokonać wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych i prawnych konkretnej sprawy, na podstawie analizy całego materiału dowodowego, w tym zgłoszonych przez stronę postępowania zarzutów. Przy czym wskazany obowiązek odnosi się nie tylko do organu I instancji, ale także organu odwoławczego, gdyż zgodnie z zasadą dwuinstancyjności postępowania administracyjnego (art. 15 k.p.a.) organ odwoławczy rozpoznaje sprawę ponownie merytorycznie w jej całokształcie, a nie tylko ogranicza się do kontroli prawidłowości zaskarżonego rozstrzygnięcia organu I instancji. Wniesienie odwołania od decyzji wywołuje bowiem skutek prawny w postaci uruchomienia postępowania odwoławczego, przenosząc na organ odwoławczy kompetencje do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy wcześniej rozstrzygniętej decyzją nieostateczną organu pierwszej instancji (por. B. Adamiak (w:) B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Warszawa 2019, art. 138 Nb 1 i 5, i powołane tam orzecznictwo).

W niniejszej sprawie bezsporne jest, że skarżący, na mocy orzeczeń sądowych, a także ugody zatwierdzonej przez sąd, zobowiązany jest do płacenia alimentów na rzecz swoich dzieci: A. i K. S. po 300 zł miesięcznie na każdego z nich, a na rzecz syna – P. S. w wysokości 500 zł miesięcznie. W związku z tym, że skarżący nie płacił ustalonych alimentów, zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym. Ze względu na bezskuteczność egzekucji osoby uprawnione otrzymują świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Z akt sprawy wynika, że w dniu 10 grudnia 2020 r. organ I instancji przeprowadził wywiad alimentacyjny ze skarżącym, który jako przyczynę niełożenia na utrzymanie osób uprawnionych do świadczeń alimentacyjnych wskazał brak stałej pracy i odpowiednich dochodów. Jednocześnie skarżący złożył oświadczenie, w którym zobowiązał się do zarejestrowania w Urzędzie Pracy w S. jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy w terminie do 30 dni, jednakże z ustaleń organu wynika, że z obowiązku tego się nie wywiązał. Ponadto na podstawie informacji przekazanych przez komornika sądowego pismami z 8 marca 2021 r. organ ustalił, że w stosunku do skarżącego powstała zaległość za okres dłuższy niż 6 miesięcy, a dłużnik nie wywiązywał się z wpłat w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów w okresie ostatnich 6 miesięcy przed wydaniem decyzji. W związku z powyższym uznano skarżącego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych.

Jednakże w ocenie Sądu nie wykazano w sposób wystarczający i nie budzący wątpliwości wystąpienia przesłanek uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Należy bowiem zauważyć, że w skardze do tut. Sądu skarżący podał, że od 29 stycznia 2021 r. podjął pracę. Okoliczność ta w ocenie Sądu ma istotne znaczenie. Stosownie bowiem do art. 5 ust. 2 u.p.o.u.a. w przypadku gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika zobowiązuje dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy w przypadku braku możliwości zarejestrowania się jako bezrobotny wraz ze wskazaniem nie dłuższego niż 30-dniowy terminu na wykonanie tego zobowiązania. Natomiast podstawą do wydania decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych jest, jak wskazuje zacytowany wyżej art. 5 ust. 3 u.p.o.u.a., nie tylko odmowa zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy w terminie wyznaczonym przez organ właściwy dłużnika, ale także odmowa bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Zatem głównym celem działań poprzedzających wydanie przedmiotowej decyzji jest zaktywizowanie zawodowe dłużnika alimentacyjnego. W związku z tym organ winien najpierw ustalić, czy faktycznie skarżący podjął zatrudnienie od 29 stycznia 2021 r. i czy było to wynikiem działań podjętych przez skarżącego w okresie, w którym zobowiązał się do rejestracji w urzędzie pracy. O ile bowiem okazałoby się, że wprawdzie skarżący nie wywiązał się z obowiązku rejestracji w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy w ustalonym z organem I instancji terminie, ale w wyniku poszukiwania zatrudnienia we własnym zakresie w tym samym czasie podjął pracę, to w ocenie Sądu nie można uznać, że została spełniona przesłanka do wydania zaskarżonej decyzji, okreslona w art. 5 ust. 3 pkt 2 u.p.o.u.a. Skoro bowiem skarżący podjąłby pracę, to z jednej strony niemożliwa byłaby jego rejestracja w urzędzie pracy, a z drugiej strony wydanie decyzji w tej sytuacji byłoby niezgodne z celem ustawy. W związku z tym niezbędne jest poczynienie wyżej wskazanych ustaleń, przy czym może to dokonać Kolegium w trybie art. 136 k.p.a.

Z kolei odnosząc się do kwestii przesłanki określonej w art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a., Sąd nie podziela interpretacji organów, że dłużnik alimentacyjny musi w każdym miesiącu - przez okres ostatnich 6 miesięcy - wywiązywać ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów. Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela bowiem stanowisko wyrażane w orzecznictwie sądów administracyjnych (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 18 grudnia 2019 r. sygn. akt IV SA/Po 830/19 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 12 lutego 2015 r. sygn. akt IV SA/Po 1347/14 dostępne w Internecie), że brzmienie art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a. nie stoi na przeszkodzie dokonywaniu przez dłużnika wpłat w większej wysokości za dwa lub więcej miesięcy, w okresie 6 miesięcy, o których mowa w tym przepisie, gdyż z właściwości i celu zobowiązania alimentacyjnego, obejmującego obowiązek dostarczania środków utrzymania (art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), wynika, że termin spełnienia przez dłużnika pieniężnego świadczenia alimentacyjnego jest terminem zastrzeżonym w istocie na korzyść dłużnika. Tym samym, spełnienie świadczenia alimentacyjnego przed terminem jego wymagalności musi być traktowane na równi ze spełnieniem świadczenia w terminie. To zaś oznacza, że dłużnik alimentacyjny uiszczający świadczenia alimentacyjne z góry za jeden, dwa lub więcej miesięcy, powinien być uznawany za dłużnika wywiązującego się ze zobowiązań alimentacyjnych, w rozumieniu art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a., w każdym z tych miesięcy. Z akt sprawy wynika, na co także wskazały organy, że skarżący w okresie od 1 września 2020 r. do 28 lutego 2021 r. dokonał dwóch wpłat w kwocie 2467,19 zł oraz 1268,89 zł. W związku z tym Kolegium winno wyjaśnić, czy w tej sytuacji nie wystąpiła okoliczność określona w art. 5 ust. 3a u.p.o.u.a., uniemożliwiająca wydanie zaskarżonej decyzji.

W tym stanie rzeczy Sąd uchylił zaskarżoną decyzję. Rozpatrując ponownie sprawę, organ odwoławczy uwzględni powyższe rozważania Sądu.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) p.p.s.a., Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.