Uchwała z dnia 1986-11-27 sygn. III CZP 40/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 40/86

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 27 listopada 1986 r.

Przewodniczący: Prezes SN W. Sutkowski. Sędziowie SN: S. Dmowski, K. Kołakowski, K. Piasecki, J. Szachułowicz, Z. Świeboda (sprawozdawca), T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy z udziałem wiceprokuratora Prokuratury Generalnej, P. Wiśniewskiego, rozpoznał wniosek Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 czerwca 1986 r. o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie prawne:

"Czy dłużnik, przeciwko któremu wszczęta została egzekucja alimentów i który dobrowolnie zaspokajał alimenty w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym, może kwestionować w drodze skargi procesowej czynność komornika w zakresie obciążenia go kosztami egzekucyjnymi (art. 767 i 770 k.p.c.), czy też zarzuty w tym względzie może zgłosić jedynie po spełnieniu warunków wymienionych w 883 § 2 k.p.c. uzasadniających umorzenie przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego?"

podjął następującą uchwałę i postanowił nadać jej moc zasady prawnej:

Dłużnik, przeciwko któremu wszczęta została egzekucja alimentów, mimo że dobrowolnie zaspokajał alimenty w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym, może skutecznie - stosownie do okoliczności - w drodze skargi kwestionować czynności komornika w zakresie obciążenia go kosztami egzekucyjnymi (art. 767 i 770 k.p.c.).

Uzasadnienie

Celem postępowania egzekucyjnego jest urzeczywistnienie prawa materialnego. Nie zawsze bowiem można ten cel osiągnąć w stadium rozpoznawczym, gdyż niekiedy strona zobowiązana do świadczenia prawomocnym lub wykonalnym orzeczeniem albo innym tytułem nie stosuje się do niego dobrowolnie. Dlatego też - dla spełnienia tego celu postępowania - ustawodawca przewidział szereg środków wymuszających realizację świadczenia przewidzianego orzeczeniem lub innym tytułem, w które to środki wyposażył państwowe organy egzekucyjne. Świadczenia pieniężne można ściągać w drodze egzekucji określonej w tytule II, księgi drugiej, części drugiej k.p.c.

Postępowanie egzekucyjne wszczyna się na wniosek, a także z urzędu w przypadkach przewidzianych w ustawie (np. art. 1085 k.p.c.) albo na żądanie uprawnionego organu (art. 796 k.p.c.). We wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji. Wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Jednakże spośród kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika. Do wniosku lub żądania przeprowadzenia egzekucji powinien być dołączony tytuł wykonawczy (art. 797 i 799 § 1 k.p.c.).

Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym (art. 804 k.p.c.). Oznacza to, że komornik jako organ egzekucyjny jest obowiązany na wniosek uprawnionego podmiotu wszcząć egzekucję i prowadzić ją przeciwko dłużnikowi, chyba że on wykaże, iż obowiązek swój spełnił, tj. złoży nie budzący wątpliwości dowód na piśmie o spełnieniu świadczenia albo o udzieleniu mu zwłoki przez wierzyciela. W takim razie komornik wstrzymuje się z dokonaniem czynności, o czym zawiadamia wierzyciela (art. 822 k.p.c.). Dalsze czynności egzekucyjne mogą być podjęte przez komornika na żądanie wierzyciela (art. 799 k.p.c.).

Zaznaczająca się silnie w postępowaniu egzekucyjnym dominacja wierzyciela mogłaby prowadzić do ujemnych następstw, gdyby w kodeksie postępowania cywilnego nie ustanowiono wielu ograniczeń egzekucji zmierzających do ochrony dłużnika. Ograniczenia te dotyczą: 1) podstawy egzekucji (np. art. 776 k.p.c.), 2) samej egzekucji (np. art. 825 pkt 3, art. 1111 § 1, art. 1060-1065, 829 pkt 1 k.p.c.), 3) sposobu wykonania egzekucji (np. art. 799 § 1 i § 2, art. 845 § 3 i art. 883 § 2 k.p.c.).

Jak wynika z uzasadnienia pytania prawnego, na ogół nie nasuwają się wątpliwości w praktyce co do wykonania tytułu, jeśli tytułem wykonawczym objęte jest jednorazowe świadczenie pieniężne. W razie niespełnienia świadczenia przez dłużnika wierzyciel kieruje do komornika wniosek o egzekucję przy dołączeniu tytułu wykonawczego i ściągnięcie należności stanowi jego wykonanie. Wątpliwości już powstają przy świadczeniach periodycznych, w tym alimentacyjnych, spełnienie bowiem świadczeń wymagalnych nie czyni egzekucji bezprzedmiotowej. Dłużnik ma świadczyć raty alimentacyjne wymagalne w przyszłości w okresach w tytule egzekucyjnym określonych.

Jednakże unormowanie zawarte w art. 883 § 2 k.p.c. pozwala na umorzenie postępowania egzekucyjnego na żądanie dłużnika wówczas, gdy zostaną spełnione przesłanki wymienione w tym przepisie. Tymi przesłankami są: 1) uiszczenie przez dłużnika świadczeń już wymagalnych, 2) złożenie przez niego do depozytu sądowego sumy równającej się sumie świadczeń alimentacyjnych za sześć miesięcy, z równoczesnym umocowaniem komornika do podejmowania tej sumy. Są jednak wypadki: 1) gdy dłużnik nie płaci świadczeń alimentacyjnych albo płaci je nieregularnie co do wysokości i terminów oraz 2) gdy dłużnik dobrowolnie wywiązuje się z nałożonego na niego obowiązku uiszczania rat alimentacyjnych. Przepis art. 883 § 2 k.p.c. dotyczy sytuacji wynikających z pkt 1, tj. gdy dłużnik nie uiszcza należności alimentacyjnych albo świadczy je nieregularnie, choćby nawet aktualnie chciał dobrowolnie je świadczyć. Jeżeli zaś dłużnik dobrowolnie wywiązuje się z obowiązku uiszczania świadczeń alimentacyjnych, wierzyciel nie powinien kierować do komornika wniosku o egzekucyjne ich ściągnięcie, albowiem dłużnik urzeczywistnia prawo materialne, stosuje się do wykonalnego tytułu egzekucyjnego (np. orzeczenia sądu). Ponieważ - o czym wyżej była mowa - wierzyciel mający tytuł wykonawczy może inicjować postępowanie egzekucyjne, a komornik nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym (art. 803, 804 k.p.c.), przeto organ egzekucyjny (komornik) nie może odmówić wszczęcia egzekucji. W takim razie zagadnienie sprowadzi się do odpowiedzi na pytanie, kto ma ponosić koszty postępowania egzekucyjnego, jeżeli dłużnik dobrowolnie, regularnie co do wysokości i terminów świadczy należności alimentacyjne.

III. Kwestię obowiązku zwrotu przed dłużnika kosztów egzekucji wierzycielowi reguluje art. 770 k.p.c. stanowiący w zdaniu pierwszym, iż "dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji". Koszty egzekucyjne zatem mogą obciążać wierzyciela tylko w przypadku, gdy nie były niezbędne do celowego prowadzenia egzekucji. Chodzi tu w szczególności o decyzję, czy wydatek poniesiony w postępowaniu egzekucyjnym był konieczny i czy przeprowadzenie egzekucji w ogóle było celowe. Jeżeli dłużnik dobrowolnie co do terminów i wysokości świadczy należności alimentacyjne, nie można uznać, by przeprowadzanie egzekucji było celowe, i w związku z tym, by ciążył na nim obowiązek zwrotu wierzycielowi kosztów postępowania egzekucyjnego. Przy ocenie, czy koszty egzekucyjne były niezbędne lub nie były niezbędne, pomocny może być przepis art. 102 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 5 sierpnia 1981 r. II CZ 98/81, OSNCP 1982, z. 2-3, poz. 36). Ustalenie bowiem wysokości kosztów należy do komornika. Przy tych ustaleniach komornik ogranicza się jedynie do czynności, których podjęcia przeciwko dłużnikowi wierzyciel żądał we wniosku o wszczęcie egzekucji oraz w toku postępowania egzekucyjnego. Nie jest zaś uprawniony do oceny, czy istniały w ogóle podstawy do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, jeżeli wierzyciel łącznie z wnioskiem złożył tytuł wykonawczy uprawniający do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, a tym samym do oceny, czy istniały w ogóle podstawy do obciążenia go kosztami.

Ocena zasadności obciążenia dłużnika kosztami zbędnej egzekucji należy w tym wypadku do sądu rozpoznającego skargę wniesioną przez dłużnika w trybie art. 767 k.p.c. Dłużnik, który wywiązuje się ze swych obowiązków zgodnie z treścią tytułu wykonawczego, nie może bowiem być pozbawiony możliwości obrony swych praw w toku postępowania egzekucyjnego. Celowe koszty egzekucyjne - jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy - powinny być ustalone w postępowaniu egzekucyjnym, z którego wynikły. Nie mogą być natomiast ustalane w innym postępowaniu (por. orzeczenia z dnia 14 czerwca 1973 r. I CR 250/73, OSNCP 1974, z. 6, poz. 110).

Mogą jednak wystąpić takie sytuacje, że uzasadnione będzie wszczęcie egzekucji i obciążenie dłużnika kosztami jako celowymi, mimo że zaspokajał on dobrowolnie alimenty w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym. Przykładem może być podjęcie przez dłużnika działań zmierzających do wyzbycia się majątku i stworzenia możliwości jego niewypłacalności na przyszłość.

Natomiast okoliczność, że egzekucja dotyczy roszczeń o szczególnym charakterze, nie przemawia za stanowiskiem, iż kosztami postępowania egzekucyjnego należy obciążyć dłużnika wywiązującego się ze swoich obowiązków.

Z tych przyczyn należało udzielić odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały.

OSNC 1987 r., Nr 5-6, poz. 71