Dobrowolne świadczenia dłużnika a wszczęcie postępowania egzekucyjnego i obciążenie go kosztami

Wierzyciel, który bez potrzeby powoduje wszczęcie egzekucji w sytuacji, gdy dłużnik zgodnie z tytułem wykonawczym dobrowolnie świadczy alimenty w wymaganej wysokości i ustalonym terminie, sam powinien ponieść wywołane tym postępowaniem koszty egzekucyjne, przysługujące organowi egzekucyjnemu. Zwolnienie wierzycielki, jako dochodzącej roszczeń alimentacyjnych, od uiszczenia kosztów sądowych, które rozciąga się także na postępowanie egzekucyjne (art. 771 k.p.c.), w tym wypadku dotyczy tylko kosztów niezbędnych do celowego przeprowadzenia egzekucji (art. 770 k.p.c.).

Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 770 k.p.c. dłużnik może ponosić jedynie koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Takie unormowanie sprawy ponoszenia przez dłużnika kosztów w postępowaniu egzekucyjnym, odmiennie aniżeli w postępowaniu rozpoznawczym, w którym obowiązuje zasada odpowiedzialności za wyniki sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.), prowadzi do wniosku, że dłużnik nie powinien w ogóle ponosić tych kosztów wówczas, gdy nie dał on podstawy do wszczęcia przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego. Ma to miejsce wówczas, gdy realizuje on dobrowolnie i w ustalonym terminie obowiązek nałożony na niego w tytule wykonawczym.

Jeżeli dłużnik spełnia dobrowolnie świadczenie, a następnie zarzut taki podnosi w skardze na czynności komornika, twierdząc, iż wierzycielka bezzasadnie wystąpiła do komornika z wnioskiem o wszczęcie przeciwko niemu egzekucji narażając go na koszty, to obowiązkiem Sądu Rejonowego rozpoznającego skargę było poczynienie w tym zakresie ustaleń, do czego Sąd ten był właściwy (art. 767 i 770 k.p.c.).

Gdy dłużnik spełnia dobrowolnie świadczenie alimentacyjne, nie może on być pozbawiony obrony swych praw w zakresie obciążenia go zbędnymi kosztami postępowania w sprawie, w której koszty te powstały.

Komornik, który w postępowaniu egzekucyjnym ma wykonać tytuł wykonawczy, nie może sprawdzać zasadności i wymagalności obowiązku objętego tym tytułem (art. 804 k.p.c.). Na komorniku jednak ciąży taki obowiązek wówczas, gdy ma się on ustosunkować do zarzutu dłużnika, że bezzasadnie obciążył go kosztami egzekucji, pomimo że płaci on wierzycielce dobrowolnie i w terminie zasądzone alimenty.

Postanowienie SN z dnia 9 września 1987 r., III CRN 233/87

Standard: 11548 (pełna treść orzeczenia)

Dłużnik, przeciwko któremu wszczęta została egzekucja alimentów, mimo że dobrowolnie zaspokajał alimenty w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym, może skutecznie - stosownie do okoliczności - w drodze skargi kwestionować czynności komornika w zakresie obciążenia go kosztami egzekucyjnymi (art. 767 i 770 k.p.c.). 

Jeżeli dłużnik dobrowolnie co do terminów i wysokości świadczy należności alimentacyjne, nie można uznać, by przeprowadzanie egzekucji było celowe, i w związku z tym, by ciążył na nim obowiązek zwrotu wierzycielowi kosztów postępowania egzekucyjnego. Przy ocenie, czy koszty egzekucyjne były niezbędne lub nie były niezbędne, pomocny może być przepis art. 102 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. (por. postanowienie SN z dnia 5 sierpnia 1981 r. II CZ 98/81).

Ustalenie wysokości kosztów należy do komornika. Przy tych ustaleniach komornik ogranicza się jedynie do czynności, których podjęcia przeciwko dłużnikowi wierzyciel żądał we wniosku o wszczęcie egzekucji oraz w toku postępowania egzekucyjnego. Nie jest zaś uprawniony do oceny, czy istniały w ogóle podstawy do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, jeżeli wierzyciel łącznie z wnioskiem złożył tytuł wykonawczy uprawniający do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, a tym samym do oceny, czy istniały w ogóle podstawy do obciążenia go kosztami.

Ocena zasadności obciążenia dłużnika kosztami zbędnej egzekucji należy w tym wypadku do sądu rozpoznającego skargę wniesioną przez dłużnika w trybie art. 767 k.p.c. Dłużnik, który wywiązuje się ze swych obowiązków zgodnie z treścią tytułu wykonawczego, nie może bowiem być pozbawiony możliwości obrony swych praw w toku postępowania egzekucyjnego. Celowe koszty egzekucyjne - jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy - powinny być ustalone w postępowaniu egzekucyjnym, z którego wynikły. Nie mogą być natomiast ustalane w innym postępowaniu (por. orzeczenia z dnia 14 czerwca 1973 r. I CR 250/73).

Mogą jednak wystąpić takie sytuacje, że uzasadnione będzie wszczęcie egzekucji i obciążenie dłużnika kosztami jako celowymi, mimo że zaspokajał on dobrowolnie alimenty w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym. Przykładem może być podjęcie przez dłużnika działań zmierzających do wyzbycia się majątku i stworzenia możliwości jego niewypłacalności na przyszłość.

Natomiast okoliczność, że egzekucja dotyczy roszczeń o szczególnym charakterze, nie przemawia za stanowiskiem, iż kosztami postępowania egzekucyjnego należy obciążyć dłużnika wywiązującego się ze swoich obowiązków.

Uchwała SN z dnia 27 listopada 1986 r., III CZP 40/86

Standard: 32485 (pełna treść orzeczenia)