Oczywiście niecelowe wszczęcie egzekucji; Koszty zbędnego postępowania (art. 30 u.k.k; art. art. 49 ust. 4 d.u.k.s.e )

Złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie egzekucji przeciwko zmarłemu dłużnikowi może stanowić oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 377).

Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia w pierwszej kolejności literalna wykładnia art. 30 u.k.k. Zasadniczo użyte w nim pojęcie „niecelowości” należy odnosić do art. 770 § 1 k.p.c., który uwzględnia koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Egzekucja będzie celowa wtedy, gdy bez jej przeprowadzenia – według stanu na dzień złożenia przez wierzyciela wniosku – wierzyciel nie uzyskałby świadczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym. Ustawodawca posłużył się jednak w art. 30 u.k.k. dodatkowo kwantyfikatorem „ oczywistej niecelowości”, który jest charakterystyczny dla klauzul generalnych, w których zastosowanie określonej regulacji jest ściśle uzależnione od okoliczności konkretnej sprawy. Zastosowanie przez ustawodawcę pojęcia „nieostrego” przemawia przeciwko rozszerzającej interpretacji zakresu jego stosowania, skoro ma w efekcie prowadzić do nałożenia na wierzycieli opłat publicznoprawnych.

Ponadto porównanie poprzednio obowiązującego art. 49 ust. 4 u.k.s.e. i będącego przedmiotem analizy art. 30 u.k.k. wskazuje, że różnica między nimi polega jedynie na tym, że uprzednio dla obarczenia wierzyciela opłatą egzekucyjną wystarczające było wszczęcie postępowania egzekucyjnego „niecelowo”, obecnie natomiast niezbędna jest „oczywista niecelowość”, co przemawia na zamiarem ograniczenia jego zastosowania.

W konsekwencji pojęcie to należy wiązać ze złożeniem przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego, mimo że nie mógł on doprowadzić do zrealizowania obowiązku objętego tytułem wykonawczym, o czym wierzyciel przed złożeniem wniosku wiedział lub gdyby nie działał niedbale mógł się dowiedzieć.

Katalog takich sytuacji jest otwarty i obejmuje między innymi złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu egzekucyjnego, z którego świadczenie zostało dobrowolnie spłacone lub wyegzekwowane, tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności, wskazanie we wniosku innej osoby niż dłużnik, złożenie przez dłużnika przed złożeniem wniosku egzekucyjnego uzasadnionego zarzutu potrącenia, złożenie wniosku egzekucyjnego mimo dobrowolnego zaspakajania przez dłużnika alimentów w terminie i wysokości określonej w tytule wykonawczym, wszczęcie egzekucji mimo posiadania przez wierzyciela zastawu zabezpieczającego pełne zaspokojenie roszczenia, chyba że egzekucja została skierowana do przedmiotu zastawu (zob. m.in. uchwała SN (7) z 27 listopada 1986 r., III CZP 40/86; uchwała SN z 28 lutego 1995 r., nr 5, poz. 83 oraz postanowienie SN z 9 września 1987 r., III CRN 233/87).

Katalog ten należy rozszerzyć także na złożenie wniosku egzekucyjnego przeciwko osobie pozbawionej zdolności sądowej w warunkach nadużycia prawa lub niedbalstwa. Przeciwne stanowisko zajęte w uchwale z 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10, wykluczające możliwość odniesienia „niecelowości” do niedopuszczalności postępowania egzekucyjnego nie zasługuje na podzielenie. Pod pojęciem „niecelowy” należy bowiem rozumieć także egzekucję niedopuszczalną już w dacie wszczęcia postępowania. Ponadto, uchwała ta zapadła na gruncie nieobowiązującej już ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, która była oparta na odmiennych założeniach niż obecnie obowiązująca ustawa o kosztach komorniczych ( zob. m.in. uchwała SN z 27 lutego 2020 r., III CZP 62/19).

Ubocznie dostrzeżenia wymaga, że po przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego z dniem 1 lipca 2023 r. weszła w życie kolejna nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego wprowadzona ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ( Dz.U. poz. 614), która w art. 1 pkt 101 dodała art. 800[1] k.p.c., zgodnie z którym organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji, gdy zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 199 § 1 k.p.c., albo gdy przepis szczególny tak stanowi, albo wniosek o wszczęcie egzekucji jest niedopuszczalny z innych przyczyn ( art. 800[1] § 1 k.p.c.). W razie odmowy wszczęcia egzekucji organ egzekucyjny wstrzymuje się z dalszymi czynnościami, a wniosek o wszczęcie egzekucji nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego złożeniem ( art. 800[1] § 2 k.p.c.). 

Uchwała SN z dnia 5 kwietnia 2024 r., III CZP 6/23

Standard: 81202 (pełna treść orzeczenia)

Art. 30 u.k.k. jest przepisem o charakterze szczególnym, przewidujący odstępstwo od zasady przewidującej ponoszenie kosztów egzekucji przez dłużnika. Nie może budzić wątpliwości, że celem art. 30 u.k.k. jest zapobieganie przypadkom zbędnego wszczynania egzekucji, przy wykorzystaniu instrumentów o charakterze majątkowym.

Regulacja nawiązuje także do wyrażonej w art. 770 § 1 k.p.c. reguły, zgodnie z którą dłużnik zwraca wierzycielowi jedynie koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji.

Art. 30 u.k.k. wskazuje na dwie odrębne sytuacje, w których istnieje podstawa do pobrania od wierzyciela opłaty egzekucyjnej. Jedna z nich dotyczy wadliwego wskazania przez wierzyciela osoby dłużnika. Tylko w tym przypadku art. 30 u.k.k. odwołuje się wprost do etapu złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji przez wskazanie, że chodzi o wadliwe wskazanie osoby dłużnika w samej treści wniosku egzekucyjnego. Pozwala to stwierdzić, że w przypadku wskazania przez wierzyciela we wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego jako dłużnika osoby, która nie ma faktycznie takiego statusu, istnieje podstawa do obciążenia wierzyciela opłatą egzekucyjną bez względu na przebieg postępowania prowadzonego przez komornika po złożeniu przez wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Drugi z przypadków wymienionych w art. 30 u.k.k. został ujęty inaczej, gdyż jest związany z koniecznością uwzględnienia celu wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Zakłada to konieczność dokonania oceny działania wierzyciela z innej perspektywy, związanej z celem prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Zasadniczym celem egzekucji jest zaspokojenie przez dłużnika egzekwowanego świadczenia, przy wykorzystaniu przez wierzyciela środków przymusu wobec dłużnika stosowanych w postępowaniu egzekucyjnym. Z tego punktu widzenia nie budzi wątpliwości, że wszczęcie postępowania egzekucyjnego przez wierzyciela można ocenić jako niecelowe, gdy obiektywna ocena postępowania dłużnika wskazuje, że nie dał on powodu do wszczęcia egzekucji np. wcześniej spełnił już świadczenie wobec wierzyciela. Podobnie należy ocenić sytuację, w której z innych powodów tytuł wykonawczy został pozbawiony cech wykonalności i nie może stanowić podstawy prowadzenia egzekucji. Egzekucja nie może wówczas osiągnąć zamierzonego celu w przypadku jej przeprowadzenia. Tego rodzaju okoliczności nie stanową jednak przeszkody do formalnego wszczęcia przez komornika postępowania egzekucyjnego. Istnieje natomiast zasadnicza różnica pomiędzy przypadkiem oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego (zbędnego z uwagi na jego cel) i złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji, której prowadzenie jest niedopuszczalne.

Artykuł 30 u.k.k. odwołuje się wprost jedynie do kryterium rozgraniczającego przypadki celowego i niecelowego wszczęcia egzekucji. Należy zatem przyjąć, że przesłanki dokonania oceny o celowym lub niecelowym wszczęciu postępowania egzekucyjnego powinny mieć ten sam charakter. Nie może budzić wątpliwości, że stwierdzenie, iż egzekucja była prowadzona celowo, co na gruncie art. 770 § 1 k.p.c. daje podstawy do obciążenia dłużnika kosztami postępowania, jest możliwe jedynie wówczas, gdy prowadzenie egzekucji było dopuszczalne. Komornik może wydać postanowienie na podstawie art. 770 § 1 k.p.c. wyłącznie w ramach toczącego się postępowania egzekucyjnego. Brak jest zatem podstaw do stwierdzenia, że znaczenie pojęcia celowego wszczęcia egzekucji, przyjęte przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 grudnia 2010 r. w związku z dokonaną wykładnią art. 49 ust. 4 u.k.s.e. utraciło aktualność w następstwie zmiany stanu prawnego. 

Podstawę do obciążenia wierzyciela opłatą egzekucyjną przy zastosowaniu art. 30 u.k.k. jest nadal ocena dotycząca celowości wszczęcia postępowania egzekucyjnego, a zatem postępowania, które może być wszczęte na skutek wniosku wierzyciela.

Artykuł 30 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r., poz. 210 ze zm.) nie stanowi podstawy pobrania przez komornika sądowego opłaty egzekucyjnej od wierzyciela w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c. ze względu na złożenie przez wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika.

Uchwała SN z dnia 28 stycznia 2022 r., III CZP 21/22

Standard: 63464 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy