Uchwała z dnia 1973-10-26 sygn. III CZP 13/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 13/73

Uchwała z dnia 26 października 1973 r.

Przewodniczący: Prezes SN J. Pawlak. Sędziowie: R. Czarnecki, H. Dąbrowski (sprawozdawca), S. Dmowski, A. Gola, J. Ignatowicz, J. Krajewski, W. Kuryłowicz, J. Majorowicz, W. Maruczyński, Z. Masłowski, E. Mielcarek, K. Olejniczak, J. Pietrzykowski, S. Rudnicki, J. Szachułowicz, Z. Trybulski, Z. Wasilkowska, F. Wesely, L. Koprowska-Wypustek, T. Bielecki, H. Paruzal, M. Gintowt, Z. Kołodziej, K. Kołakowski.

Sąd Najwyższy z udziałem przedstawiciela Prokuratury Generalnej PRL wiceprokuratora Prokuratury Generalnej R. Wyrzykowskiego i protokolanta - członka Biura Orzecznictwa SN M. Matuszyńskiej, po rozpoznaniu wniosku Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1973 r. o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytania prawne:

"1. Czy w postępowaniu rewizyjnym w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd rewizyjny jest związany:

a) granicami rewizji (art. 381 k.p.c.),

b) zakazem uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia na niekorzyść uczestnika postępowania, który - jako jedyny - wniósł rewizję (art. 382 k.p.c.)?

2. Czy dopuszczalne jest uchylenie przez sąd rewizyjny postanowienia stwierdzającego nabycie spadku tylko w jego zaskarżonej części?

3. Czy w postępowaniu wszczętym na skutek rewizji nadzwyczajnej od prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku Sąd Najwyższy związany jest wnioskiem rewizji nadzwyczajnej?",

uchwalił:

1. W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd rewizyjny nie jest związany granicami rewizji ani zakazem uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia na niekorzyść uczestnika postępowania, który wniósł rewizję.
2. W razie częściowego zaskarżenia w rewizji rozstrzygnięcia o dziedziczeniu spadku według zasad ogólnych (art. 677 § 1 k.p.c.) albo dziedziczeniu gospodarstwa rolnego (art. 677 § 2 k.p.c.) sąd rewizyjny, uznając, że zaskarżone rozstrzygnięcie jest wadliwe i że nie ma podstaw do jego zmiany, uchyla w całości to rozstrzygnięcie (te rozstrzygnięcia), na którego (których) treść może mieć wpływ przyczyna uchylenia.
3. Zasady powyższe stosuje się także w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

I Wniosek Prezesa Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej o udzielenie przez pełny skład Izby odpowiedzi na przytoczone w sentencji pytania prawne podyktowany został, jak to wskazano w jego uzasadnieniu, potrzebą rozstrzygnięcia wątpliwości, jakie zarysowały się w praktyce sądowej przede wszystkim co do prawidłowości ustalonej w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 13.V.1968 r. III CZP 19/68 (OSNCP 1968, z. 12, poz. 205) następującej zasady prawnej: "Na skutek rewizji od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sąd nie może uchylić ani zmienić postanowienia na niekorzyść uczestnika, który wniósł rewizję, jeżeli inni uczestnicy postępowania postanowienia tego nie zaskarżyli".

W uzasadnieniu powyższej uchwały składu siedmiu sędziów, nazywanej dalej "uchwałą z dnia 13.V.1968 r.", Sąd Najwyższy przytoczył w szczególności następujące tezy, przyjęte za podstawę wyrażonej w sentencji zasady prawnej: a) wobec braku jakichkolwiek wyłączeń w przepisach szczególnych sąd rewizyjny jest związany granicami rewizji również w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku; b) stwierdzeniu nabycia spadku nie można przypisać tak dalece niepodzielnego charakteru, aby zaskarżenie części postanowienia miało podważać całe postanowienie; c) zasada, że w takich sprawach sąd działa z urzędu, wynikająca m.in. z art. 670 i 677 k.p.c., odnosi się tylko do postępowania przed sądem pierwszej instancji; d) omawiane postanowienie w części nie zaskarżonej staje się prawomocne.

Odmienne - od wskazanych założeń powyższej uchwały - poglądy wyraził Sąd Najwyższy w szczególności w uzasadnieniach orzeczeń: z dnia 23.VI.1967 r. III CR 104/67 (OSNCP 1968, poz. 24) i z dnia 6.IV.1971 r. III CRN 61/71 (OSPiKA 1972, poz. 168). Zastrzeżenia co do trafności omawianej uchwały z dnia 13.V.1968 r. i poglądów wyrażonych w jej uzasadnieniu podniesiono również w piśmiennictwie prawniczym. Do rozstrzygnięcia wątpliwości wynikających z różnicy poglądów w powyższym przedmiocie zmierzają pytania 1 i 2.

Pytanie 3 formalnie dotyczy innej kwestii, mianowicie zakresu kognicji Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu spraw o stwierdzenie nabycia spadku na skutek rewizji nadzwyczajnej, i wymaga rozważenia prawidłowości ustalonej w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 13.III.1967 r. III CO 89/65 (OSNCP 1967, poz. 118), nazywanej dalej w skrócie: "uchwałą z dnia 13.III.1967 r.", następującej zasady prawnej: "Sąd Najwyższy jest związany wnioskiem rewizji nadzwyczajnej kwestionującej postanowienie stwierdzające nabycie spadku". Ostatnio wskazane pytanie jest jednak organicznie związane z zagadnieniami poruszonymi w pytaniach 1 i 2, u podstaw bowiem przytoczonej zasady prawnej leży pogląd, że postanowienie stwierdzające nabycie spadku ze swej istoty nie jest tak dalece niepodzielne, aby ograniczenie skutków rewizji nadzwyczajnej tylko do jego zaskarżonej części było logicznie nie do przyjęcia. Kwestia zaś trafności tego poglądu ma istotne znaczenie dla udzielenia odpowiedzi na każde z postawionych pytań.

II W uzasadnieniu uchwały z dnia 13.V.1968 r. nie nasuwają zastrzeżeń ogólne uwagi dotyczące zakazu reformatio in peius, którego istota polega na tym, że sytuacja prawna osoby wnoszącej środek odwoławczy nie może ulec pogorszeniu, jeżeli jej przeciwnik orzeczenia nie zaskarżył. Trafnie wskazano, iż uwolnienie skarżącego od obawy, że wskutek wniesienia środka odwoławczego sytuacja jego może ulec pogorszeniu nawet wtedy, gdy jego przeciwnik takiego środka nie złożył, ułatwia podjęcie decyzji o zaskarżeniu orzeczenia. W konsekwencji zaś przyczynia się to do rozszerzenia kontroli orzeczeń przez sądy rewizyjne.

Omawiany zakaz był również - jakkolwiek brak było wyraźnego w tym przedmiocie przepisu - powszechnie uznawany w orzecznictwie pod rządem dawnego prawa procesowego. Jak to wskazano w uzasadnieniu uchwały z dnia 13.V.1968 r., zakaz ten wyprowadzano z zasady związania sądu rewizyjnego granicami rewizji (art. 379 d. k.p.c.), lecz stosowano go także do wypadków, w których sąd rewizyjny władny był - jak to przewidywał art. 380 § 2 d. k.p.c., a obecnie przewiduje art. 381 § 2 k.p.c. - wychodzić poza granice rewizji, uznając, że może to mieć miejsce tylko na korzyść skarżącego (in melius).

Obecnie zakaz reformatio in peius opiera się na wyraźnym przepisie art. 382 k.p.c., który stanowi, iż sąd nie może uchylić ani zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej rewizję, chyba że strona przeciwna również wniosła rewizję. Powyższy zakaz dotyczy w zasadzie wszystkich rodzajów spraw rozpoznawanych w postępowaniu procesowym i nieprocesowym, w tym także spraw, w których sąd - z mocy art. 381 § 2 k.p.c. - nie jest związany granicami rewizji, to bowiem niezwiązanie, wskutek ograniczenia objętego właśnie art. 382 k.p.c., może zachodzić tylko w kierunku in melius (por. też art. 390 § 2 k.p.c.).

III Stwierdzenie w uzasadnieniu uchwały z dnia 13.V.1968 r., że w obowiązującym k.p.c. brak szczególnych przepisów wyraźnie wyłączających zakaz reformatio in peius, nie przesądza o braku podstaw do wyłączenia tego zakazu w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku. Uzasadnienie uchwały w szczególności pomija, iż od omawianego zakazu zachodzą, w świetle ustalonych w orzecznictwie Sądu Najwyższego zasad prawnych, pewne wyjątki, np. w sprawach o rozwód - w zakresie wynikającym z niepodzielności orzeczeń w tych sprawach.

Według ustalonej w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 5.I.1953 r. C 688/51 (OSN 1954, poz. 26) zasady prawnej, w razie uwzględnienia zarzutów rewizji dotyczących zamieszczonego w wyroku rozwodowym rozstrzygnięcia o alimentach dla małoletniego dziecka sąd rewizyjny uchyla wyrok w całości. W uzasadnieniu tej uchwały m.in. wskazano, iż wyrok orzekający rozwód z mocy imperatywnego postanowienia art. 32 k.r. (z 1950 r.) musi zarazem, niezależnie od wniosków stron, z urzędu rozstrzygać o prawach i obowiązkach małżonków względem dzieci, przy czym orzeczenie sądu stanowi jednolitą całość. Wyrok taki może uprawomocnić się tylko w całości. Uzasadnione - w wyniku rewizji skierowanej przeciwko orzeczeniu o obowiązkach stron względem dzieci - uchylenie orzeczenia w tym przedmiocie powoduje konieczność uchylenia wyroku w całości, tj. - z niekorzyścią strony skarżącej - także w części orzekającej rozwód zgodnie z jej żądaniem. Inne rozstrzygnięcie, jak wskazano, jest niemożliwe do przyjęcia, gdyż w razie uchylenia wyroku tylko w części zaskarżonej nastąpiłoby formalne uprawomocnienie się wyroku w pozostałej części, co jest niedopuszczalne, kolidowałoby to bowiem z wyraźną normą art. 32 k.r.

Aktualność przytoczonej zasady prawnej z dnia 5.I.1953 r., wskazania zawarte w jej uzasadnieniu i wnioski z tych wskazań płynące znalazły potwierdzenie i dalsze uzasadnienie w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 13.X.1970 r. III CZP 6/70 (OSNCP 1971, poz. 117); w sentencji tej uchwały ustalono m.in. zasadę prawną, według której jeżeli w wyroku orzekającym rozwód rozstrzygnięcie sądu I instancji o winie stron, o władzy rodzicielskiej nad ich wspólnym dzieckiem albo o obowiązku ponoszenia kosztów jego utrzymania jest wadliwe, a nie ma podstaw do orzeczenia co do istoty sprawy, sąd rewizyjny uchyla wyrok w całości, przy czym zasada ta odnosi się także do postępowania z rewizji nadzwyczajnej do czasu zawarcia choćby przez jedną ze stron związku małżeńskiego. W uzasadnieniu tej uchwały m.in. powiedziano, iż w prawie procesowym nie ma wprawdzie przepisu wyłączającego możliwość uchylenia wyroku rozwodowego w części orzekającej o winie stron czy o władzy rodzicielskiej nad dziećmi, bez uchylenia samego orzeczenia rozwodu, ale nie przesądza to o dopuszczalności uchylenia części wyroku rozwodowego. Zagadnienie to bowiem nie ma charakteru wyłącznie procesowego. Z przepisów art. 57 § 1 i art. 58 k.r.o. - jak wskazano w uzasadnieniu ostatnio powołanej uchwały - wynika przyjęta przez polskiego ustawodawcę (z czym wiąże się obowiązek sądu orzekania z urzędu m.in. o prawach i obowiązkach małżonków względem dzieci) zasada integralności, nierozerwalności wyroku rozwodowego. Nie osłabia jej fakt, iż uregulowanie tych praw i obowiązków mogłoby być przedmiotem samodzielnego procesu.

Można też wskazać, iż pod rządem prawa rodzinnego z 1946 r. dopuszczalne było - jak to wyjaśniono w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 30.X.1948 r. Prez. 399/48 (OSN 1948, poz. 63) - dochodzenie alimentów bez równoczesnego lub uprzedniego ustalenia ojcostwa. Jednakże z dniem 1.X.1950 r., z mocy noweli z dnia 20 lipca 1950 r. (Dz. U. Nr 38, poz. 349), wprowadzony został art. 448 d. k.p.c., stanowiący, że jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych tylko jednocześnie z ustaleniem ojcostwa. W doktrynie i w orzecznictwie (por. orz. SN z dnia 17.VII.1951 r. C 12/51 - OSN 1952, poz. 29) zwracano uwagę na materialnoprawny charakter art. 448 d. k.p.c. Obowiązujący k.p.c. nie zawiera takiej normy; jej odpowiednikiem jest art. 143 k.r.o. Kwestia niepodzielności orzeczenia, jak o tym świadczą w szczególności przytoczone unormowania, może zatem przedstawiać się różnie w zależności od obowiązującego w danej chwili ustawodawstwa. W określonych kategoriach spraw, w których zakres rozpoznania był lub mógłby być przedmiotem oddzielnych rozstrzygnięć, może w aktualnym stanie prawnym z woli ustawodawcy zachodzić niepodzielność orzeczenia, przy czym dla oceny tej kwestii nie są decydujące wyłącznie przepisy zawarte w ustawie procesowej. Lokata normy nie przesądza zresztą o jej charakterze. Tak więc gdyby wydany po dniu 1.X.1950 r. wyrok ustalający ojcostwo i zasądzający alimenty został zaskarżony w części dotyczącej ustalenia ojcostwa, byłoby to równoznaczne z zaskarżeniem całego wyroku. Uchylenie - w wyniku uwzględnienia rewizji - orzeczenia w przedmiocie ustalenia ojcostwa powodowałoby konieczność uchylenia wyroku również w części zasądzającej alimenty (por. orz. SN z dnia 16.XI.1951 r. C 1305/51 - OSN 1952, poz. 59). Uchylenie bowiem wyroku tylko w zaskarżonej części kolidowałoby z wyraźną normą art. 448 d. k.p.c., pod rządem zaś obowiązującego k.p.c. - z normą art. 143 k.r.o. Tymczasem również pod rządem obowiązującego k.p.c. - przy założeniu jednak obowiązywania prawa rodzinnego z 1946 r. - dopuszczalne byłoby uchylenie wskazanego wyroku tylko w zaskarżonej części, tj. w przedmiocie ustalenia ojcostwa.

IV W uzasadnieniu uchwały z dnia 13.V.1968 r. nie dopatrzono się podstaw do wyłączenia zakazu reformatio in peius ze względu na brak "niepodzielnego" charakteru postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku. W kwestii braku podstaw do przypisania takiego charakteru powyższym postanowieniom odwołano się do wyjaśnień zawartych w uzasadnieniu wspomnianej uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 13.III.1967 r. Zachodzi zatem potrzeba rozważenia prawidłowości wskazań przytoczonych w tym przedmiocie w tej ostatniej uchwale.

Potwierdzając aktualność zasady prawnej ustalonej uchwałą z dnia 3.VI.1955 r. I Co 9/55 (OSN 1957, poz. 63), według której prawomocne orzeczenie podlega kontroli Sądu Najwyższego w trybie rewizji nadzwyczajnej tylko w takim zakresie, w jakim zostało zaskarżone, tj. w granicach wniosku rewizji nadzwyczajnej, w uzasadnieniu uchwały z dnia 13.III.1967 r. wskazano, iż to związanie granicami rewizji nadzwyczajnej nie oznacza, by od tej zasady nie były dopuszczalne wyjątki. Mogą one jednak wchodzić w rachubę tylko wtedy, gdy rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu zaskarżonym rewizją nadzwyczajną jest ze swej istoty do tego stopnia niepodzielne, że ograniczenie skutków rewizji nadzwyczajnej do jego części nie byłoby logicznie do przyjęcia. Oceniając zaś pod tym kątem widzenia postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, nie można - według omawianej uchwały - przypisać mu przymiotu "niepodzielności".

Kwestia "niepodzielności" orzeczeń, jak o tym była mowa w poprzedniej części uzasadnienia niniejszej uchwały, może przedstawiać się różnie w zależności od obowiązującego w danej chwili ustawodawstwa. Dlatego też kryterium stopnia "niepodzielności", abstrakcyjnie - w oderwaniu od czasu i miejsca - przyjęte w uzasadnieniu uchwały z dnia 13.III.1967 r., nie przesądza o negatywnej ocenie kwestii "niepodzielności" orzeczenia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, jak zresztą nie mogłoby jednocześnie przesądzać o kwestii niepodzielności np. orzeczenia ustalającego ojcostwo i zasądzającego alimenty (por. część III). Istotne dla rozważanej kwestii są przede wszystkim przepisy dotyczące przedmiotu rozstrzygnięcia w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, nie zaś oderwane od tych przepisów kryteria niepodzielności orzeczeń. W uzasadnieniu uchwały z dnia 13.III.1967 r. nie dopatrzono się również podstaw do przyjęcia niepodzielności postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w art. 677 § 1 zd. 2 k.p.c. Uznano, iż przepis ten - o treści zgodnej "z utrwaloną poprzednio praktyką" - oznacza "tylko", że postanowienie "w ostatecznym wyniku powinno obejmować wszystkich spadkobierców".

Jednakże trafność tego stanowiska nasuwa istotne zastrzeżenia. W szczególności to ostatnie stwierdzenie sprowadza się do wyeksponowania i ograniczenia celu przepisu art. 677 § 1 k.p.c. do ustalenia osób wszystkich spadkobierców, a pomija istotny człon tego przepisu co do ustalenia i wymienienia wysokości ich udziałów. A zatem skoro przepis ten nakazuje wymienienie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wszystkich spadkobierców, jak również wysokości ich udziałów, to już zsumowanie tak ustalonych praw prowadzi do wniosku, iż przedmiotem przewidzianego w tym przepisie stwierdzenia dziedziczenia musi być całość spadku. Przyjęcie dopuszczalności uchylenia w części postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zakładałoby - niedopuszczalną nawet w świetle przytoczonego poglądu uchwały z dnia 13.III.1967 r. - sytuację, iż np. w razie skutecznego cofnięcia wniosku (art. 512 k.p.c.), po uchyleniu postanowienia co do stwierdzenia praw tylko niektórych spadkobierców, postanowienie w części nie zaskarżonej i nie uchylonej "w ostatecznym wyniku" nie obejmowałoby wszystkich spadkobierców, jak zresztą całości spadku. Dodać należy, iż stwierdzenie w uzasadnieniu omawianej uchwały, że przepis art. 677 § 1 k.p.c. wyraża treść zgodną "z ustaloną poprzednio praktyką", jest o tyle niewystarczające, że ta praktyka była zdeterminowana przez przepisy obowiązującego poprzednio prawa. Uzasadnienie uchwały z dnia 13.III.1967 r. w swych rozważaniach pomija poza tym (podobnie zresztą jak i uzasadnienie uchwały z dnia 13.V.1968 r.) inne istotne przepisy dotyczące przedmiotu rozstrzygnięcia w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, a także nie uwzględnia - istotnych dla rozważanych zagadnień - wniosków wypływających z porównania unormowań w prawie i postępowaniu spadkowym z 1946 r. na tle poprzedniego stanu prawnego.

V Przepis art. 506 k.p.c. ustanawia zasadę, że postępowanie nieprocesowe sąd wszczyna na wniosek. Przewiduje on poza tym, iż w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępowanie z urzędu (por. np. art. 145 § 2 k.r.o., art. 559 § 1 i art. 678 k.p.c.). W sprawach jednak wszczynanych na wniosek postępowanie - z mocy postanowień ustawy - może w określonym zakresie toczyć się z urzędu z wyłączeniem dyspozycji uczestników (por. orz. SN z dnia 28.V.1971 r. III CRN 109/71 - OSNCP 1972, poz. 23).

W obowiązującym stanie prawnym sąd stwierdza nabycie spadku na wniosek. Związany jest wnioskiem tylko co do osoby spadkodawcy, nie może więc stwierdzić nabycia spadku po osobie nie objętej wnioskiem. Natomiast nie jest związany zgłoszonym we wniosku żądaniem stwierdzenia nabycia spadku przez określonych spadkobierców. Z mocy bowiem już cytowanego art. 677 § 1 k.p.c. sąd zobowiązany jest stwierdzić nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy, przy czym zgodnie z nakazem zawartym w zdaniu drugim tego przepisu postanowienie powinno wymieniać wszystkich spadkobierców oraz wysokość ich udziałów. Odpowiednio do tego art. 670 § 1 k.p.c. zobowiązuje sąd spadku do badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, a w szczególności do wyjaśnienia, czy spadkodawca pozostawił testament, i ewentualnie do podjęcia czynności potrzebnych do uwzględnienia praw spadkobiercy testamentowego. Jak więc wynika z przytoczonych unormowań, postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku wszczyna się na wniosek, jednakże toczy się ono z wyłączeniem jakiejkolwiek dyspozycji uczestników co do zakresu i treści orzeczenia.

Przepis art. 677 k.p.c. jest odpowiednikiem art. 77 post. spadk. z 1946 r., który stanowił, iż w postanowieniu o stwierdzeniu praw do spadku sąd wymienia wszystkich spadkobierców, którym spadek przypada, oraz wysokość ich udziałów. W związku z treścią tego przepisu jednolite też było pod rządem poprzedniego stanu prawnego orzecznictwo Sądu Najwyższego; wyjaśniało ono, że postępowanie o stwierdzenie praw do spadku wszczyna się na wniosek, lecz jeśli chodzi o ustalenie osób spadkobierców i wysokości ich udziałów, toczy się ono z urzędu, i sąd w postanowieniu o stwierdzeniu praw do spadku nie może ograniczyć się do stwierdzenia udziału w spadku tylko jednego ze spadkobierców, ale powinien stwierdzić wysokość udziałów wszystkich spadkobierców (OSN 1950, poz. 40). W rozważanej kwestii zauważyć należy, że w stanie prawnym obowiązującym przed unifikacją prawa było dopuszczalne, a w szczególności wyraźnie pod rządem k.c.n. było dozwolone udzielanie poświadczeń dziedziczenia co do praw jednego spośród kilku spadkobierców. Stanowiło to nawet regułę (§ 2353), co nie wyłączało możności wydania na odpowiedni wniosek "wspólnego poświadczenia dziedziczenia" (§ 2357). Jednakże wobec braku w prawie zunifikowanym przepisu zezwalającego na wydawanie częściowych stwierdzeń praw do spadku, w piśmiennictwie prawniczym - w związku z ustalonym orzecznictwem SN dotyczącym przytoczonej wykładni art. 77 post. spadk. - przekonywająco podkreślano, iż przepis ten, mówiąc o stwierdzeniu praw do spadku, ma na myśli cały spadek (art. 1 pr. spadk.). Tam zaś, gdzie ustawodawca przewiduje objęcie postępowaniem ewentualnie tylko części spadku, wyraźnie o tym stanowi (np. art. 61 pr. spadk.).

Ustalone pod rządem poprzedniego stanu prawnego orzecznictwo i poglądy przytoczone w piśmiennictwie prawniczym potwierdzają prawidłowość wyrażonego w orzeczeniu SN z dnia 23.VI.1967 r. III CR 104/67 (OSNCP 1968, poz. 24) stanowiska, iż stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców jest niedopuszczalne. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, iż z celu przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku - jakim jest ustalenie, kto i w jakich częściach dziedziczy spadek - z istoty postępowania w tym przedmiocie, z treści art. 1025 i 1028 k.c. oraz art. 669 i 677 k.p.c., w których jest mowa o spadku jako całości, wreszcie z braku wśród przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku przepisu (odpowiadającego art. 1038 § 1 zd. 2 k.c.), który by zezwalał na częściowe stwierdzenie nabycia spadku, wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców jest niedopuszczalne.

W świetle powyższych przepisów i przytoczonych wskazań uzasadniona jest ocena, iż przewidziane w art. 677 § 1 k.p.c. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma charakter niepodzielny, powinno stwierdzać prawa do spadku wszystkich spadkobierców i wysokość ich udziałów, a więc stwierdzać dziedziczenie co do całości spadku. Zaskarżenie części tego orzeczenia jest zatem równoznaczne z zaskarżeniem go w całości. Skoro zaś, jak wyjaśniono, postępowanie dotyczące stwierdzenia nabycia spadku, jakkolwiek wszczyna się je na wniosek, toczy się - jeśli chodzi o zakres i treść rozstrzygnięcia - z zupełnym wyłączeniem dyspozycji uczestników, to usprawiedliwione jest w konsekwencji stwierdzenie, iż w postępowaniu wywołanym złożeniem przez jednego z uczestników rewizji od orzeczenia sądu I instancji, stwierdzającego nabycie spadku, sąd rewizyjny zobowiązany jest do kontroli z urzędu prawidłowości całego zaskarżonego orzeczenia, a nie tylko zaskarżonej części. Uzasadnione - w wyniku rewizji - uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w zaskarżonej części powoduje zatem konieczność uchylenia tegoż postanowienia w całości. Uchylenie bowiem postanowienia jedynie w zaskarżonym zakresie prowadziłoby do formalnego uprawomocnienia się orzeczenia w pozostałej części, nie obejmującej stwierdzenia praw co do całości spadku, co kolidowałoby z kategoryczną normą art. 677 § 1 k.p.c.

W wypadku gdy w skład spadku - co sąd w myśl art. 670 k.p.c. zobowiązany jest również ustalić z urzędu - wchodzi gospodarstwo rolne, w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku należy zgodnie z nakazem art. 677 § 2 k.p.c. wymienić ponadto spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziały w nim. Przepis ten wiąże się z takim również - w konsekwencji ustanowionych odrębności przy dziedziczeniu gospodarstwa rolnego - nakazem zawartym w art. 1066 k.c. Poddanie gospodarstwa rolnego odrębnym zasadom dziedziczenia, jak to wyjaśniono w uzasadnieniu uchwały z dnia 26.II.1969 r. III CZP 136/68 (OSNCP 1969, poz. 132), nie oznacza, że spadkodawcy - właścicielu gospodarstwa rolnego - pozostają dwa spadki, lecz że w obrębie jednego spadku zostaje wyodrębniona masa spadkowa obejmująca gospodarstwo rolne. Z przepisów art. 677 § 1 i 2 k.p.c. wynika zatem, że postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, gdy w jego skład wchodzi gospodarstwo rolne, powinno - z wymienieniem osobno spadkobierców dziedziczących spadek na zasadach ogólnych oraz dziedziczących to gospodarstwo i z ustaleniem udziału każdego z nich - obejmować całość spadku. W razie zaskarżenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku tylko co do dziedziczenia przez spadkobierców spadku na zasadach ogólnych (art. 677 § 1 k.p.c.) sąd rewizyjny, uznając rewizję za uzasadnioną i w braku podstaw do orzeczenia co do istoty sprawy (art. 390 k.p.c.), uchyla w zasadzie to postanowienie w obu jego częściach (art. 677 § 1 i 2 k.p.c.), skoro od prawidłowego ustalenia spadkobierców dziedziczących spadek zależy dalsze ustalenie tego, którzy spośród tych spadkobierców dziedziczą należące do spadku gospodarstwo rolne.

Inaczej z reguły ma się rzecz w sytuacji, gdy rewizja oraz przytoczone w niej zarzuty odnoszą się wyłącznie do części drugiej postanowienia, określającej spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz wysokość ich udziałów w tym gospodarstwie. W takiej sytuacji przedmiotem kontroli rewizyjnej jest prawidłowość rozstrzygnięcia o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego z punktu widzenia szczególnych przepisów kodeksu cywilnego dotyczących dziedziczenia takiego gospodarstwa. Uznanie więc przez sąd rewizyjny, że sprawa w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego wymaga dalszego wyjaśnienia przez sąd pierwszej instancji, powoduje z reguły - przy uwarunkowanym odrębnością zasad dziedziczenia tych gospodarstw stopniu niepodzielności orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku - uchylenie postanowienia w jego zaskarżonej części (art. 677 § 2 k.p.c.). Konieczne może się jednak okazać uchylenie postanowienia w całości, tj. w obu jego częściach, jeżeli na przykład mimo zaskarżenia rewizją tylko jego części drugiej istnieją podstawy do zakwestionowania prawidłowości stwierdzenia nabycia spadku według zasad ogólnych.

Przedstawione zasady mają zastosowanie także w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej. Zasada niepodzielności postanowień stwierdzających nabycie spadku przedstawia się w tym postępowaniu tak samo jak w wypadku rewizji zwykłej, z czym wiążą się te same wynikające stąd konsekwencje.

W konkluzji przytoczonych wskazań należało na przedstawione pytania udzielić odpowiedzi sformułowanych w sentencji uchwały.

OSNC 1974 r., Nr 9, poz. 144