Reformationis in peius w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku

Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, brak związania zakazem wynikającym z art. 384 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym, obok argumentacji czerpanej z zasady działania z urzędu, uzasadniany był niepodzielnym charakterem postanowienia zapadającego w wyniku przeprowadzenia tego postępowania. Dotyczy to przede wszystkim postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W odniesieniu do tych postanowień przede wszystkim nie jest możliwe stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców (tak postanowienie SN z dnia 23 czerwca 1967 r., III CR 104/67).

Sąd nie jest również związany granicami apelacji (tak - w odniesieniu do rewizji - na gruncie d. art. 381 § 1 k.p.c. postanowienie SN z dnia 6 czerwca 1971 r., III CRN 61/71). Zaskarżenie takiego postanowienia w części nie może bowiem spowodować uprawomocnienia się tego postanowienia w części niezaskarżonej. Powyższe przesłanki wpłynęły na ukształtowanie ostatecznego stanowiska, że sąd drugiej instancji nie jest związany w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku zakazem reformationis in peius (tak uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 26 października 1973 r., III CZP 13/73).

Postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 432/07

Standard: 25231 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd rewizyjny nie jest związany granicami rewizji ani zakazem uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia na niekorzyść uczestnika postępowania, który wniósł rewizję.

W razie częściowego zaskarżenia w rewizji rozstrzygnięcia o dziedziczeniu spadku według zasad ogólnych (art. 677 § 1 k.p.c.) albo dziedziczeniu gospodarstwa rolnego (art. 677 § 2 k.p.c.) sąd rewizyjny, uznając, że zaskarżone rozstrzygnięcie jest wadliwe i że nie ma podstaw do jego zmiany, uchyla w całości to rozstrzygnięcie (te rozstrzygnięcia), na którego (których) treść może mieć wpływ przyczyna uchylenia.

Uchwała SN z dnia 26 października 1973 r., III CZP 13/73

Standard: 33210 (pełna treść orzeczenia)

Na skutek rewizji od postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sąd nie może uchylić ani zmienić postanowienia na niekorzyść uczestnika, który wniósł rewizję, jeżeli inni uczestnicy postępowania postanowienia tego nie zaskarżyli.

Jeśli częściowo korektura zaskarżonego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wymaga jego uchylenia, to uchylenie takie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania - w związku z zakazem reformationis in peius - może dotyczyć jedynie zaskarżonej części postanowienia, które poza tym zachowuje swą prawomocność.

Szerokie uprawnienia sądu orzekającego w pierwszej instancji o stwierdzeniu nabycia spadku nie mogą być jednak tak interpretowane, by miały one w istotny sposób naruszać mechanizm postępowania sądowego, w szczególności zaś zasady, na których opiera się tok instancji. Jedną z takich istotnych zasad jest zakaz reformationis in peius.

Jeżeli nawet w przewidzianym przez k.p.c. szczególnym postępowaniu o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku kodeks liczy się z możliwością utrwalenia się sytuacji w zakresie dziedziczenia, niezgodnym z prawem, w razie bezczynności osoby uprawnionej, to tym bardziej brak podstaw do przekreślenia zasady reformationis in peius w postępowaniu rewizyjnym w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku. Nie przemawia też za tym wzgląd na interes społeczny, skoro w wypadkach krańcowych korektura wadliwego orzeczenia może być dokonana w trybie rewizji nadzwyczajnej.

Przytoczone poprzednio argumenty prowadzą do wniosku, że w postępowaniu dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku zakaz reformationis in peius obowiązuje.

Uchwała SN z dnia 13 maja 1968 r., III CZP 19/68

Standard: 33209 (pełna treść orzeczenia)