Postanowienie z dnia 1967-06-23 sygn. III CR 104/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CR 104/67

Postanowienie z dnia 23 czerwca 1967 r.

Stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców jest niedopuszczalne.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: J. Ignatowicz, E. Mielcarek.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Józefa M. o stwierdzenie praw do spadku po Józefie M., na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Powiatowego w Biłgoraju z dnia 14 września 1966 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Powiatowemu w Biłgoraju do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Józef M. wystąpił w 1960 r. z wnioskiem o stwierdzenie praw do spadku po swym ojcu, Józefie M., zmarłym w 1954 r., na podstawie dziedziczenia testamentowego wyjaśniając, że ustawowymi spadkobiercami zmarłego są: żona Katarzyna M., synowie: Franciszek, Jan i Józef M. oraz córka Janina H. i że spadkodawca pozostawił testamenty, które zostaną okazane na rozprawie.

Jak widać ze złożonego odpisu testamentu Józefa M. z dnia 8 kwietnia 1954 r., w testamencie tym rozporządził on gospodarstwem nr 42, zawierającym 4,20 ha gruntu i 1,70 ha lasu, przeznaczając synowi Józefowi M. część gospodarstwa o powierzchni 4,54 ha, a resztę córce Janinie H., z tym zastrzeżeniem, że będą oni obowiązani uiścić Franciszkowi M. spłatę w wysokości równowartości 2 krów. Testament zawiera również wzmiankę, że synowi Janowi M. z tego majątku żadna spłata się nie należy.

Postępowanie w sprawie niniejszej zostało zawieszone z powodu wytoczenia przez Franciszka M. sprawy o unieważnienie testamentu. Po jej zakończeniu postępowanie podjęto w 1966 r.

Pełnomocnik Franciszka M. w piśmie procesowym z dnia 28.II.1966 r. oświadczył, że spadkodawca mimo sporządzenia testamentu nie rozporządził całym swym majątkiem.

Na rozprawie w dniu 28 lutego 1966 r. wnioskodawca Józef M. złożył zapewnienie, w którym m.in. nadmienił, że ojciec pozostawił dwa testamenty: jeden, w którym zamieścił rozporządzenie na rzecz syna Jana, i drugi, w którym zostało dokonane rozporządzenie na rzecz wnioskodawcy. W ten sposób ojciec rozporządził całym swym majątkiem. Na rzecz Jana M. spadkodawca przeznaczył 3,60 ha gruntu ornego i 3 morgi lasu. Po zasięgnięciu opinii biegłego, który został powołany celem oszacowania majątku i określenia jego części ułamkowych przeznaczonych testamentem na rzecz poszczególnych spadkobierców. Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 14 września 1966 r. stwierdził, że spadek po Józefie M. nabyli spadkobiercy testamentowi: Józef M., syn Józefa - w 155/235 częściach, Franciszek M. - w 40/235 częściach i Janina H. - w 44/235 częściach, prawa zaś do spadkowego gospodarstwa rolnego zachowali ci sami spadkobiercy w tych samych częściach.

W uzasadnieniu Sąd zaznaczył, że oparł się na testamencie z dnia 30 kwietnia 1954 r. i opinii biegłego oraz że spadkobiercy są rolnikami i zachowali prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Postanowienie nie zostało zaskarżone. Pełnomocnik Franciszka M. zażądał sporządzenia uzasadnienia, a otrzymawszy je w dniu 21.IX.1966 r., wywodu rewizji nie wniósł.

Postanowienie Sądu Powiatowego w Biłgoraju z dnia 14.IX.1966 r. zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, wnosząc o uchylenie tego postanowienia i o przekazanie sprawy Sądowi Powiatowemu w Biłgoraju do ponownego rozpoznania.

Skarżący zarzuca powyższemu postanowieniu naruszenie art. 959 k.c. oraz art. 670 § 1 i 677 § 1 i 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z celów przepisów o stwierdzeniu nabycia spadku, jakim jest ustalenie, kto i w jakich częściach dziedziczy spadek, z istoty postępowania w tym przedmiocie, z treści art. 1025 i 1028 k.c. oraz art. 669 i 677 k.p.c., w których jest mowa o spadku jako całości, wreszcie z braku w przepisach o stwierdzeniu nabycia spadku przepisu (odpowiadającego artykułowi 1038 § 1 zd. 2 k.c.), który by zezwalał na częściowe stwierdzenie nabycia spadku - wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców jest niedopuszczalne.

Sąd ma zatem obowiązek - w razie powzięcia wiadomości, że oprócz majątku, jakim spadkodawca rozporządził w testamencie istnieje jeszcze inny majątek testamentem tym nie objęty albo że istnieje drugi testament obejmujący rozporządzenie odnoszące się do reszty majątku - poczynić odpowiednie ustalenia, które pozwoliłyby na prawidłowe określenie, w jakim stosunku partycypują w całości wszyscy spadkobiercy uprawnieni do dziedziczenia.

Obowiązek ten wynika również ze sformułowania art. 677 § 1 zd. drugie; na przepis ten wskazuje wymienienie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, oraz wysokość ich udziałów.

W sprawie niniejszej Sąd Powiatowy pominął całkowicie oświadczenie uczestników o istnieniu drugiego testamentu i części majątku spadkowego, której pierwszy testament nie dotyczył.

Z załączonego do niniejszej rewizji nadzwyczajnej, na zasadzie art. 423 § 2 k.p.c., odpisu testamentu Józefa M. z dnia 8 kwietnia 1954 r. wynika, że spadkodawca miał jeszcze inny majątek, a mianowicie gospodarstwo nr 41, zawierające 3,80 ha gruntu i 1,70 ha lasu, które w całości zapisał synowi Janowi M., obciążając go obowiązkiem uiszczenia spłaty na rzecz Franciszka M.

Z przytoczonych wyżej danych wynika więc, że postanowienie Sądu nie obejmuje całego majątku spadkowego i nie stwierdza praw do spadku na rzecz wszystkich uprawnionych spadkobierców, co stanowi naruszenie powołanych przepisów prawa.

Niezależnie od tego omawiane postanowienie wykazuje inne jeszcze wady, a mianowicie: bezpodstawnie uznano Franciszka M. za spadkobiercę dziedziczącego gospodarstwo rolne w 40/235 częściach, jakkolwiek spadkodawca przeznaczył mu tylko niewielkie spłaty od pozostałego rodzeństwa, a więc nie ustanowił go spadkobiercą, lecz zapisobiercą; poza tym udziały obliczone zostały błędnie, gdyż suma ich (155+40+44) daje 239/235, a zatem więcej niż jedność.

Z tych względów zaskarżone postanowienie należało uchylić i sprawę przekazać Sądowi Powiatowemu do ponownego rozpoznania.

OSNC 1968 r., Nr 2, poz. 24