Uchwała z dnia 1970-08-07 sygn. III CZP 49/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 49/70

Uchwała z dnia 7 sierpnia 1970 r.

Przewodniczący: sędzia F. Wesely. Sędziowie: B. Łubkowski (sprawozdawca), Z. Trybulski.

 Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Feliksa S. przeciwko Stanisławowi S. o ustalenie nieważności umowy darowizny, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Kielcach postanowieniem z dnia 20 maja 1970 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sporze przeciwko obdarowanemu spadkobiercy o ustalenie nieważności umowy darowizny zachodzi czynne współuczestnictwo konieczne pozostałych spadkobierców darczyńcy?"

udzielił następującej odpowiedzi:

W sporze przeciwko obdarowanemu spadkobiercy o ustalenie nieważności umowy darowizny nie zachodzi po stronie powodowej współuczestnictwo konieczne pozostałych spadkobierców darczyńcy.

Uzasadnienie

Umową notarialną z dnia 22.XI.1962 r. Władysław S. podarował jednemu z ośmiorga swoich dzieci, Stanisławowi S., swój udział we własności nieruchomości. Władysław S. zmarł w 1963 r.

Feliks S. w pozwie wniesionym przeciwko Stanisławowi S. domaga się ustalenia nieważności umowy darowizny na tej podstawie, że Władysław S. w czasie zawierania umowy znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd Powiatowy w Starachowicach uwzględnił powództwo.

Sąd Wojewódzki, rozpoznając rewizję pozwanego od powyższego wyroku, przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. przytoczone w sentencji zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Współuczestnictwo w procesie cywilnym może być rozmaite w zależności od stosowanych do tej instytucji kryteriów, a więc czynne, bierne, mieszane, materialne lub formalne, zwykłe lub jednolite, dowolne lub konieczne.

Współuczestnictwo konieczne jest szczególnym wypadkiem współuczestnictwa materialnego i z reguły współuczestnictwa materialnego jednolitego, chociaż nie zawsze instytucje te są ze sobą całkowicie zbieżne.

Współuczestnictwo materialne jednolite zachodzi wtedy (art. 73 § 2 k.p.c.), gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok dotyczyć ma niepodzielnie wszystkich współuczestników. W szczególności współuczestnictwo takie zachodzić będzie przy powództwach kilku wierzycieli lub przeciwko kilku dłużnikom o spełnienie świadczenia niepodzielnego przy powództwach o rozwiązanie lub unieważnienie wspólnie zawartej umowy itp.

Współuczestnictwo konieczne zachodzi natomiast wtedy (art. 72 § 2 k.p.c.), gdy ze względu na przedmiot sporu istnieje między współuczestnikami tak ścisła łączność, że jeden bądź kilku z nich nie może występować w procesie bez pozostałych.

O tym, czy powództwo może być skutecznie wniesione tylko przez wszystkich wchodzących w grę współuczestników, czy też przeciwko wszystkim współuczestnikom, decydują przede wszystkim przepisy prawa materialnego.

Przedmiotem roszczenia w niniejszej sprawie jest żądanie ustalenia nieważności umowy darowizny na tej podstawie, że ojciec stron, Władysław S., w czasie zawierania tej umowy znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, gdyż cierpiał na uwiąd starczy, miażdżycę mózgu połączoną z objawami demencji oraz napadami szału. Podstawą zatem roszczenia powoda w niniejszej sprawie jest ustalenie bezwzględnej nieważności czynności prawnej przewidzianej w art. 69 p.o.p.c. i w art. 82 k.c.

Na nieważność bezwzględną czynności prawnej może się powołać każda osoba zainteresowana. Legitymowanym w takich sprawach jest każdy zainteresowany w ustaleniu tej nieważności bez względu na to, czy zainteresowanymi w takim ustaleniu są w tym samym stopniu również inne osoby. Z tej przyczyny po stronie zainteresowanych w ustaleniu nieważności bezwzględnej czynności prawnej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne. Natomiast współuczestników takich, gdy występują wspólnie w procesie, wiąże współuczestnictwo materialne jednolite. Wydany bowiem w takiej sprawie wyrok dotyczy niepodzielnie ich wszystkich.

We wszystkich takich wypadkach zachodzi też tzw. rozszerzona prawomocność wyroku. Polega ona na tym, że prawomocny wyrok korzysta z powagi rzeczy osądzonej nie tylko między samymi stronami, ale również w stosunku do innych osób. Rozszerzona prawomocność wyroku może być skuteczna wobec wszystkich i przeciwko wszystkim, jak również może dotyczyć tylko pewnego kręgu osób. Do pierwszej grupy należą wypadki określone np. w art. 435 i 458 § 2 k.p.c., do drugiej grupy - wypadki, w których z natury stosunku prawnego wynika, że wyrok będzie obowiązywał także inne jeszcze osoby. W szczególności wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej w stosunku do następcy prawnego strony, jak również przeciwko osobom, które w razie współuczestnictwa w sporze łączyłoby ze sobą współuczestnictwo materialne jednolite. Prawomocny zatem wyrok wydany w sprawie wytoczonej przez jednego ze spadkobierców i ustalający nieważność darowizny dokonanej przez spadkodawcę ma powagę rzeczy osądzonej również w stosunku do spadkobierców, którzy nie brali udziału w tym procesie.

Z tych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1971 r., Nr 3, poz. 42