Postanowienie z dnia 1970-02-03 sygn. II CZ 32/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CZ 32/69

Postanowienie z dnia 3 lutego 1970 r.

1. Do określenia wynagrodzenia kuratora procesowego ustanowionego przez sąd opiekuńczy nie mają zastosowania dyspozycje art. 179 k.r.o., lecz przepisy prawa procesowego. Aktualnie chodzi o art. 4 pkt 2 i art. 42 w związku z art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110).
2. Jeśli sąd nie rozstrzygnął wniosku kuratora o przyznanie mu wynagrodzenia, to nie zachodzi potrzeba uzupełnienia postanowienia kończącego postępowanie, gdyż wniosek taki sąd może rozstrzygnąć odrębnie. Uzupełnienie wyroku (odpowiednio: postanowienia - art. 361 k.p.c.) dotyczy takich tylko rozstrzygnięć, które odnoszą się do żądań stron lub które obligatoryjnie muszą być w nim zawarte (art. 351 § 1 k.p.c.).

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: B. Łubkowski, F. Wesely (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Magdaleny G. przeciwko Irenie G. o rozwiązanie przysposobienia, na skutek zażalenia Stanisława B. kuratora Ireny G. na postanowienie Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 9 stycznia 1969 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Powódka cofnęła pozew o rozwiązanie przysposobienia, wobec czego Sąd Wojewódzki z mocy art. 355 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie.

W procesie małoletnią pozwaną reprezentował kurator, ustanowiony na podstawie art. 99 k.r.o., który wobec nierozstrzygnięcia przez Sąd Wojewódzki jego wniosku o przyznanie mu wynagrodzenia wniósł o uzupełnienie postanowienia o umorzeniu przez wydanie orzeczenia w tym przedmiocie.

Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 9 stycznia 1969 r., powołując się na przepis art. 351 i 102 k.p.c., uzupełnił poprzednie postanowienie przez dodanie ustępu, w którym - ze względu na to, że powódka jest rencistką - zdecydował nie obciążać jej kosztami zastępstwa pozwanej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

1. Przede wszystkim należy wyjaśnić, czy sąd procesowy jest władny rozstrzygać o wynagrodzeniu kuratora, ustanowionego przez sąd opiekuńczy a to ze względu na treść przepisu art. 179 § 1 i § 2 k.r.o., według bowiem tego przepisu organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego żądanie stosowne wynagrodzenie, jeżeli nakład pracy kuratora nie był nieznaczny, a sprawowanie kurateli nie mieściło się w ramach zasad współżycia społecznego.

W szczególności chodzi o to, czy kurator ustanowiony na podstawie przepisów prawa materialnego do podejmowania czynności procesowych (reprezentowania strony w procesie) w określonej sprawie jest kuratorem prawa materialnego, czy też kuratorem procesowym, do określenia wynagrodzenia którego miałyby zastosowanie przepisy prawa procesowego, a nie wspomniany przepis art. 179 k.r.o.

Do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 16.XI.1960 r. o zmianie przepisów o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 51, poz. 298) brak było podstawy prawnej do przyznawania przez sąd procesowy wynagrodzenia takiemu kuratorowi.

Wyrazem tego jest orzecznictwo Sądu Najwyższego z tego okresu, które stwierdzało, że wynagrodzenie kuratorowi ustanowionemu przez władzę opiekuńczą przyznaje ta władza, a nie sąd procesowy (orzecz. SN C 1229/51, NP 1954, nr 5-6, s. 189 i C 1366/53, PiP 1957, nr 11, s. 832).

Jedynie ze względu na ekonomię procesową dopuszczał Sąd Najwyższy możliwość przyznania wynagrodzenia takiemu kuratorowi, jeżeli nie zostało już ono określone przez władzę opiekuńczą (orzecz. SN 3 CZ 226/55 PiP 1958, nr 11, s. 832). Przyjmowano zasadę, że sąd procesowy przyznaje wynagrodzenie tylko kuratorom ustanowionym przez siebie, np. kuratorowi strony nie znanej z miejsca pobytu.

Ten stan prawny był niezadowalający nie tylko ze względów celowości i ekonomii procesowej (postulat pozostawienia oceny nakładu pracy kuratora w gestii lepiej zorientowanego sądu procesowego i wyeliminowania dodatkowych czynności sądu opiekuńczego po zakończeniu procesu), ale również dlatego, że inne są przesłanki ustalania wysokości wynagrodzenia kuratora przez sąd procesowy, a inne przez sąd opiekuńczy oraz że obowiązek poniesienia kosztu tego wynagrodzenia uregulowany został odmiennie. Mianowicie według art. 153 § 4 dawnego k.p.c. koszty połączone z ustanowieniem kuratora dla nieobecnej strony ponosiła na razie strona, która tego zażądała (obecnie przedmiot ten regulują przepisy o kosztach sądowych), natomiast wynagrodzenie kuratora ustanowionego na podstawie przepisów prawa materialnego pokrywa się z majątku osoby, dla której kurator został ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, na czyje żądanie kurator został ustanowiony (art. 33 § 2 p.o.p.c., obecnie zaś art. 179 § 1 zdanie drugie k.r.o.). To ostatnie uregulowanie obowiązku poniesienia kosztów kuratora mogło doprowadzić do tego, że kurator ustanowiony przez władzę opiekuńczą do zastępstwa w procesie mógł być pozbawiony wynagrodzenia ze względu na brak majątku u osób zobowiązanych do jego pokrycia i tym samym był w gorszym położeniu niż kurator ustanowiony przez sąd procesowy, chociaż sytuacja tych kuratorów, ich zadania i obowiązki są przecież zupełnie zbliżone do siebie.

Zmiany powyższego stanu prawnego dokonała wspomniana wyżej ustawa z dnia 26.XI.1960 r. Znowelizowany przez nią art. 37 przepisów o kosztach sądowych zaliczył w ustępie pierwszym w punkcie 3 (identycznie stanowi art. 42 obecnie obowiązującej ustawy o kosztach sądowych) do wydatków wchodzących do kosztów sądowych należności kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach, podobnie jak i należności świadków, biegłych i tłumaczy, przy czym rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31.I.1961 r. uregulowało szczegółowo kwestie tych należności. Do rzędu kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach należy zaliczyć wszystkich kuratorów bez względu na to, kto ich ustanowił, tj. sąd procesowy, czy też sąd opiekuńczy, jeśli zostali oni ustanowieni do podejmowania czynności procesowych. O charakterze kuratora procesowego (kurator ad actum) decyduje ostatecznie cel, ze względu na który kurator został ustanowiony, a nie to, na podstawie jakich przepisów prawa materialnego, czy prawa procesowego ustanowienie to nastąpiło. Cel ustanowienia kuratora dla zastępowania strony w procesie, np. o rozwiązanie przysposobienia, czy też o zaprzeczenie ojcostwa, jest ten sam jak przy ustanowieniu kuratora dla nieobecnej strony (art. 143 k.p.c.), a mianowicie chodzi o podejmowanie czynności procesowych (reprezentowanie strony w procesie).

Konsekwencją tego jest to, że do określenia wynagrodzenia takiego kuratora nie mają zastosowania dyspozycje art. 179 k.r.o., lecz przepisy prawa procesowego. Aktualnie chodzi o art. 4 pkt 2 i art. 42 w związku z art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110), wedle których wynagrodzenie kuratora stanowi wydatek, przy czym Minister Sprawiedliwości określa w drodze rozporządzenia stawki oraz warunki przyznawania i wypłaty wynagrodzenia kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach, a do czasu ich wydania pozostają w mocy odpowiednie przepisy dotychczasowe, a więc przepisy wspomnianego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1961 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 67). W myśl § 3 ust. 1 tegoż rozporz. wynagrodzenie kuratorów ustanowionych w poszczególnych sprawach zależy w każdym wypadku od rodzaju sprawy, stopnia jej zawiłości i nakładu pracy kuratora, a w myśl ustępu 2 tego paragrafu wysokość wynagrodzenia podlega ustaleniu według przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21.XII.1967 r. w sprawie opłat za czynności zespołów adwokackich (Dz. U. Nr 48, poz. 241), przy czym jeśli kurator jest adwokatem, to wynagrodzenie nie może przekraczać stawek zasadniczego wynagrodzenia przewidzianego w tych przepisach, a wysokość wynagrodzenia innych kuratorów - 50% tych stawek.

W myśl § 4 omawianego rozporządzenia z dnia 31 stycznia 1961 r. wypłata przyznanego kuratorowi wynagrodzenia następuje na podstawie postanowienia sądu rozpoznającego sprawę z zaliczki złożonej na pokrycie wydatków, a w wypadku gdy strona, na której wniosek ustanowiono kuratora, jest zwolniona od kosztów sądowych, z funduszów Skarbu Państwa.

Tak więc dalszą konsekwencją uznania przez ustawodawcę wynagrodzenia kuratora procesowego za wydatek (część kosztów sądowych) jest to, że wynagrodzenie należy się kuratorowi niezależnie od wyniku sprawy oraz od tego, czy strona która ustanowienia jego żądała, ma środki do jego uregulowania. Tej możliwości nie ma przy regulowaniu wynagrodzenia kuratorów prawa materialnego.

Z wywodów powyższych wynika, że Sąd Wojewódzki prawidłowo przyjął, iż jest uprawniony do rozstrzygania o należności kuratora ustanowionego w procesie o rozwiązanie przysposobienia, jednakże błędne jest jego stanowisko, jakoby można było nie przyznać kuratorowi procesowemu wynagrodzenia dlatego, że sytuacja strony, która zażądała jego ustanowienia, jest trudna. Powołanie się w tym zakresie na przepis art. 102 k.p.c. jest chybione, gdyż przepis ten dotyczy zwrotu kosztów procesu stronie, a nie kosztów sądowych, jak np. należności świadków, wynagrodzenia biegłych i kuratorów. Również art. 11 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych nie ma zastosowania w niniejszym wypadku, gdyż odnosi się on jedynie do możności nieobciążenia strony kosztami sądowymi (ale tylko tej, która nie miała obowiązku ich uiścić), które w myśl ustępu 2 tego artykułu należałoby ściągnąć z zasądzonego roszczenia.

Dalszą konsekwencją tego, że wynagrodzenie kuratora procesowego jest wydatkiem, a więc częścią kosztów sądowych, jest to, że sąd powinien z reguły wezwać stronę, która żądała ustanowienia kuratora, do złożenia zaliczki, chyba że strona ta nie ma obowiązku uiszczać kosztów sądowych (art. 111 § 1 k.p.c.), i dalej - sąd powinien wydać postanowienie o wysokości wynagrodzenia, podobnie jak to się dzieje przy przyznaniu wynagrodzenia biegłemu. Następnie w orzeczeniu kończącym sprawę sąd - w zależności od wyniku procesu - zadecyduje ostatecznie, kogo obciąża ten wydatek (analogicznie jak inne koszty sądowe). W skład orzeczenia o kosztach procesu (art. 98 i 108 § 1 k.p.c.) może wchodzić tylko orzeczenie zasądzające od strony przeciwnej zwrot wydatku na kuratora (zwrot złożonej zaliczki), jeśli strona wygrywająca go poniosła.

Z powyższego wynika, że jeśli sąd nie rozstrzygnął wniosku kuratora o przyznanie mu wynagrodzenia, to nie zachodzi potrzeba uzupełnienia postanowienia o umorzeniu postępowania, gdyż wniosek taki sąd może rozstrzygnąć odrębnie. Uzupełnienie wyroku (odpowiednio: postanowienia - art. 361 k.p.c.) dotyczy tylko rozstrzygnięć, które odnoszą się do żądań stron lub które obligatoryjnie muszą być w nim zawarte (art. 351 § 1 k.p.c.). Ponadto jeżeli co do kosztów sądowych nie orzeczono w toku postępowania lub też orzeczeniem nie objęto całej kwoty należnej z tego tytułu, to postanowienie w tym przedmiocie powinien wydać na posiedzeniu niejawnym sąd, w którym sprawa się toczyła w pierwszej instancji (art. 13 ustawy o kosztach sądowych).

Orzeczenie uzupełniające wydane przez Sąd Wojewódzki było więc nie tylko błędne merytorycznie, ale i formalnie bezpodstawne, gdyż nie dotyczyło kosztów procesu w rozumieniu art. 108 § 1 i 351 § 1 k.p.c. Dlatego też z mocy art. 397 k.p.c. uległo ono uchyleniu.

Rzeczą Sądu Wojewódzkiego będzie rozstrzygnąć wniosek kuratora o przyznaniu mu wynagrodzenia na podstawie § 3 i 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31.I.1961 r., pismo zaś kuratora "o uzupełnienie" traktować - zgodnie z jego treścią - jako ponaglenie załatwienia jego wniosku (art. 130 § 1 in fine k.p.c.).

OSNC 1970 r., Nr 9, poz. 165