Bezpodstawne wzbogacenie jako podstawa rozliczenia konkubinatu

Problematyka rozliczenia konkubentów, należy do spornych w praktyce sądowej, ze względu na to, iż przepisy prawa wprost tej kwestii nie regulują. W judykaturze utrwalony jest pogląd, że do stosunków majątkowych osób pozostających w konkubinacie nie można stosować przepisów o wspólności ustawowej i podziale dorobku nawet w drodze analogii. Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje stosunki majątkowe tylko między małżonkami i rodzicami a dziećmi oraz opiekunami i podopiecznymi.

Istnieją także poważne argumenty przeciwko stosowaniu do rozliczenia konkubentów przepisów o spółce cywilnej, chyba, że konkubenci zawarli umowę spółki (por. np. uzasadnienie uchwały SN z dnia 30 stycznia 1986, III CZP 79/85, wyrok SN z dnia 5 października 2011 r., IV CSK 11/11 i postanowienie SN z dnia 6 października 2004 r., II CK 47/04).

Nie budzi większych kontrowersji stanowisko, że do rozliczeń konkubentów w odniesieniu do składników majątkowych, które nabyli na współwłasność ułamkową mają zastosowanie przepisy o zniesieniu współwłasności (por. uchwałę SN z dnia 27 czerwca 1996 r., III CZP 70/96). Przepisy o współwłasności nie mogą być jednak uznane za wyłączną, całościową podstawę rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu. Nie uwzględniają one bowiem osobowego elementu wspólnoty konkubenckiej.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem doktryny i judykatury przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować wtedy, gdy brak innej podstawy prawnej, na jakiej możliwe byłoby przywrócenie równowagi majątkowej, naruszonej bez prawnego uzasadnienia, jak również wtedy, gdy inne środki połączone są z większymi trudnościami (porównaj np. uzasadnienie uchwały SN z dnia 27 kwietnia 1995 r., III CZP 46/95). W szczególności, przepisy te mają zastosowanie, gdy brak umownej lub deliktowej podstawy uwzględnienia roszczenia o zwrot nakładów i nie ma też możliwości dokonania rozliczeń na podstawie art. 224 - 230 k.c. (por. np. wyrok SN z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 27/09).

W sprawie przesunięcie pomiędzy majątkami stron pozbawione jest podstawy prawnej, gdyż jak trafnie przyjęły Sądy meriti podstawą tego przesunięcia był faktyczny związek stron (por. wyrok SN z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 32/00).

Zasądzeniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podlega kwota odpowiadająca wartości wzbogacenia istniejącego w chwili wyrokowania, co oznacza konieczność jej ustalenia według stanu wzbogacenia i cen z chwili wyrokowania (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 27/09, z dnia 12 kwietnia 2016 r., II CSK 302/15, i z dnia 19 czerwca 2015 r.).

Ustalenie, jaką kwotę przeznaczył powód na remont budynków w latach 2006 – 2007, nie mogło oznaczać, jaki był stan z tego tytułu wzbogacenia skarżącej w czasie wyrokowania w październiku 2016 r.

Wyrok SN z dnia 21 marca 2018 r., V CSK 215/17

Standard: 15166 (pełna treść orzeczenia)