Alternatywny i przemienny charakter roszczeń z art. 45 § 1 k.p.

Z konstrukcyjnego punktu widzenia nie ma wątpliwości, że roszczenie odszkodowawcze jest alternatywne względem przywrócenia do pracy (wyroki SN: z dnia 8 stycznia 2008 r., I PK 192/07; z dnia 26 października 1978 r., I PRN 102/78; z dnia 10 kwietnia 1975 r., I PRN 3/75).

Przyjmuje się, że roszczenia są alternatywne, gdy w tym samym stanie faktycznym przysługują do wyboru (wyrok SN z dnia 3 września 2009 r., III PK 33/09). Między tymi roszczeniami zachodzi związek materialno-prawny polegający na tym, że realizacja jednego wyklucza spełnienie drugiego.

Relacja zachodząca między roszczeniami alternatywnymi charakteryzuje się tym, że wystąpienie z jednym roszczeniem jednocześnie aktualizuje drugie (postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2008 r., II PK 267/07).

W judykaturze (uchwała SN z dnia 5 maja 2009 r., I PZP 1/09, przyjęto, że wystąpienie pracownika z nowym żądaniem o odszkodowanie zamiast pierwotnie zgłoszonego roszczenia o przywrócenie do pracy należy kwalifikować jako zmianę powództwa (art. 193 § 1 i § 3 k.p.c.). Tego rodzaju przekształcenie przedmiotowe nie wymaga jednak zrzeczenia się roszczenia pierwotnego lub zgody pozwanego, nie podlega też kontroli sądu, który nie musi w zakresie wcześniejszego żądania wydać postanowienia o umorzeniu postępowania (wyroki SN: z dnia 22 listopada 2012 r., I PK 99/12 i z dnia 26 października 2016 r., III PK 9/16).

W sytuacji, gdy powódka nigdy nie zrezygnowała z pierwotnie dochodzonego przywrócenia do pracy, a jedynie zgłosiła alternatywne roszczenie odszkodowawcze, Sąd pierwszej instancji słusznie orzekł o obydwu tych żądaniach. Powódka prawidłowo zaskarżyła zaś wyrok co do niekorzystnego dla niej orzeczenia o przywróceniu do pracy.

Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z roszczeń przewidzianych w art. 56 § 1 k.p. (art. 45 § 1 k.p.) i zażądał przywrócenia do pracy, to sąd przyznając odszkodowanie, powinien orzec o zgłoszonym roszczeniu (art. 325 k.p.c.) i oddalić je.

Za dopuszczalne należy jednak uznać skierowanie apelacji pracownika przeciwko wyrokowi zasądzającemu odszkodowanie, także przy braku oddalenia powództwa w części dotyczącej żądanego przywrócenia do pracy, i domaganie się uwzględnienia takiego roszczenia (wyrok SN z dnia 15 czerwca 1993 r., I PRN 64/93 oraz uz. uchwały (7) SN z dnia 25 lutego 1999 r., III PZ 34/98.

Jeżeli pracownik dochodzi przywrócenia do pracy, a sąd zasądzi na podstawie art. 45 § 2 k.p. (także w związku z art. 56 § 2 k.p.) odszkodowanie, to pracownik może złożyć od tego wyroku apelację, wnosząc o jego zmianę i przywrócenie do pracy. Przedmiotem zaskarżenia jest wówczas pozytywne orzeczenie o zasądzeniu odszkodowania zamiast żądanego roszczenia o przywrócenie do pracy.

W sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz pracownika odszkodowanie w miejsce żądanego przywrócenia do pracy i oddalił powództwo o roszczenie dochodzone pozwem, nawet jeśli powód wskazał jako zakres zaskarżenia apelacyjnego tylko tę niekorzystną dla siebie część wyroku, konstrukcja apelacji, a zwłaszcza zarzuty i ich uzasadnienie oraz wnioski apelacyjne wskazują, że środek zaskarżenia został skierowany przeciwko całemu wyrokowi, skoro apelujący żąda zmiany orzeczenia przez przywrócenie do pracy w miejsce zasądzonego odszkodowania.

Wyrok SN z dnia 20 marca 2019 r., I PK 266/17                 

Standard: 25252 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenia z art. 45 § 1 k.p. mają charakter alternatywny w rozumieniu art. 477[1] k.p.c. (nie przekonuje jednostkowe odmienne stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2009 r., II PK 181/08), a zarazem przemienny w rozumieniu art. 365 § 1 k.c., przy czym z mocy ustawy (Kodeksu pracy) uprawnionym przemiennie jest wierzyciel, czyli pracownik (szerzej uchwała (7) SN z dnia 25 lutego 1999 r., III ZP 34/98). 

W art. 365 § 2 k.p.c. przewidziano, że wyboru dokonuje się przez złożenie drugiej stronie oświadczenia. Powszechnie przyjmuje się, że deklaracja ta jest oświadczeniem woli, ma charakter prawnokształtujący, a jej zmiana wymaga zgody drugiej strony.

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2016 r., II PK 264/15

Standard: 60011 (pełna treść orzeczenia)