Oświadczenia małżonków jako podstawa wpisu w zakresie przynależności składnika majątkowego do majątku wspólnego (art. 31 ust. 2 u.k.w.h.)

Nie jest wyłączona możliwość rozstrzygania przez sąd wieczystoksięgowy o przynależności danego przedmiotu do majątku dorobkowego - w sytuacji braku sporu na tym tle pomiędzy zainteresowanymi, jeżeli przynależność ta wynikała to w sposób niewątpliwy z treści przedstawionych dokumentów lub na podstawie skutku wyprowadzonego z przepisu ustawy (por. uchwały: z dnia 29 stycznia 1993 r., III CZP 172/92, z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 45/94 oraz z dnia 21 czerwca 2001 r., III CZP 16/01, czy postanowienie z dnia 22 lutego 2007, III CSK 344/06).

Zgodnie z brzmieniem art. 31 ust. 2 ukwh, wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami. Norma ta pozwala więc na uaktualnienie treści wpisu, bez potrzeby wytaczania powództwa z art. 10 ukwh, jeżeli niezgodność ta zostanie „wykazana” - przez co należy rozumieć, że udowodniona - na podstawie przedstawionego orzeczenia sądowego lub na podstawie innych dokumentów, bez potrzeby czynienia dodatkowych ustaleń, niedopuszczalnych w postępowaniu wieczystoksięgowym z mocy art. 626[8] k.p.c., albo w uwzględnieniu skutków prawnych następujących ex lege.

Postanowienie SN z dnia 5 listopada 2008 r., I CSK 169/08

Standard: 69823 (pełna treść orzeczenia)

Nie ma sporu co do tego, że jeśli pomiędzy zainteresowanymi nie ma porozumienia, to wykluczone jest ustalenie niezgodności w postępowaniu wieczystoksięgowym, natomiast gdy uprawnieni są zgodni co do faktów, z którymi ustawa wiąże skutek prawny stanowiący podstawę wpisu, w judykaturze Sądu Najwyższego zarysowały się rozbieżne poglądy (por. postanowienie z dnia 14 grudnia 1984 r., III CRN 270/84 i uchwały z dnia 31 stycznia 1986 r. III CZP 70/85, poz. 207, z dnia 29 stycznia 1993 r., III CZP 172/92 oraz z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP 45/94.

W piśmiennictwie podnoszone są przede wszystkim argumenty praktyczne, przemawiające za umożliwieniem małżonkom załatwienia sprawy bez wszczynania procesu, jednakże zgłaszane są również istotne zastrzeżenia co do ewentualności uwzględnienia przez sąd wieczystoksięgowy oświadczenia małżonków jako podstawy wpisu w sytuacji, w której kodeks postępowania cywilnego nie dopuszcza możliwości tego rodzaju oświadczeń w postępowaniu wieczystoksięgowym, a ponadto oświadczenie wiedzy nie stwarza pewności co do stanu prawnego nieruchomości i może powodować zagrożenie dla pewności obrotu.

Zważywszy, że księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości (art. 1 i 3 u.k.w.h.), a przepisy postępowania nie dają podstaw do rozstrzygania przez sąd wieczystoksięgowy kwestii wątpliwych lub spornych pomiędzy uczestnikami postępowania, to dokumenty stanowiące podstawę wpisu w księdze wieczystej muszą wyrażać pewność istnienia rzeczywistego, aktualnego stanu prawnego nieruchomości. Tego rodzaju pewnością odznaczają się prawomocne orzeczenia sądów oraz decyzje administracyjne i inne dokumenty urzędowe.

Pewność stanu prawnego nieruchomości wynika jednak także z faktów, które są bezsporne, a z którymi ustawa wiąże skutek prawny, tę zaś bezsporność faktów przyjmować należy wtedy, gdy zainteresowane osoby potwierdzają ich istnienie, a ich oświadczenia nie zostały podważone ani nie nasuwają wątpliwości co do autentyczności i prawdziwości.

W związku z tym należy dopuścić możliwość skorzystania przez sąd w postępowaniu o wpis z pisemnego oświadczenia złożonego przez właściciela wpisanego do księgi wieczystej i jego małżonka odnośnie do pozostawania przez nich w ustawowej wspólności majątkowej w czasie zawarcia przez małżonka wpisanego umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. W świetle uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r., III CZP 59/05 nie może być wątpliwości, że także umowa przekazania gospodarstwa rolnego zawarta na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. przez jednego z małżonków stanowi z mocy prawa źródło przysporzenia do majątku obojga małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej ustawowej (art. 31 k.r.o.). Skoro wpis w dziale II księgi wieczystej opiewa na jednego małżonka, to istnieje stan niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, podlegający usunięciu na podstawie art. 31 ust. 2 u.k.w.h. Wykazanie niezgodności może nastąpić przy uwzględnieniu dokumentu prywatnego, jakim jest pisemne oświadczenie małżonka wpisanego i niewpisanego o pozostawaniu w czasie nabycia gospodarstwa rolnego we wspólności majątkowej, co w powiązaniu z regułą wyrażoną w art. 31 k.r.o. stwarza podstawę do przyjęcia, że rzeczywisty stan prawny nieruchomości obejmuje prawa obojga małżonków. Należy wymagać, aby oświadczenie małżonków miało formę aktu notarialnego, ponieważ dla usunięcia niezgodności forma oświadczenia z podpisem notarialnie poświadczonym została wyraźnie wyłączona (art. 31 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 1 u.k.w.h.). (...)

Stwierdzenie niezgodności nie może nastąpić na podstawie oświadczenia pochodzącego od spadkobierców. Do uznania bezsporności faktu pozostawania małżonków w ustroju wspólności majątkowej nie uprawnia sukcesja generalna, która nie obejmuje wiedzy posiadanej przez spadkodawcę, jak również nie można przyjmować co do zasady, że spadkobiercy mają wiedzę na temat ustroju majątkowego, w jakim pozostawał spadkodawca. Wykluczyć też trzeba możliwość uznania przez sąd wieczystoksięgowy za miarodajne oświadczenia złożonego tylko przez jednego małżonka. Takie oświadczenie jest dokumentem prywatnym (art. 245 k.p.c.), ale dopóki fakty z niego wynikające nie zostaną poddane weryfikacji drugiego z małżonków, dopóty nie mogą być uznane za bezsporne.

Możliwość wykazania niezgodności nie skutkuje przekroczeniem kognicji sądu wieczystoksięgowego w postępowaniu o wpis nie uzasadnia zarzutu, że sąd wieczystoksięgowy zastępuje sąd procesowy, który orzeka na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. 

Za inny odpowiedni dokument, o którym mowa w art. 31 ust. 2 u.k.w.h. powinno się uznawać oświadczenie obojga małżonków złożone w formie aktu notarialnego co do pozostawania przez nich w momencie przekazania gospodarstwa rolnego jednemu z nich we wspólności majątkowej ustawowej. Wraz z odpisem aktu małżeństwa i dowodem nabycia gospodarstwa wykazuje ono niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 31 ust. 2 in fine u.k.w.h.).

Postanowienie SN z dnia 22 lutego 2007 r., III CSK 344/06

Standard: 54612 (pełna treść orzeczenia)