Uchwała z dnia 1993-01-29 sygn. III CZP 172/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 172/92

Uchwała z dnia 29 stycznia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny G., z udziałem Zdzisława G., Janusza G., Wojciecha G., Zbigniewa G., Teresy W., Danuty S., Artura G., Sylwii G., Sebastiana G., Grzegorza G., o wpis w księdze wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przez Sąd Wojewódzki w Wałbrzychu z siedzibą w Świdnicy, postanowieniem z dnia 26 listopada 1992 r., do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Czy dopuszczalne jest w postępowanie wieczystoksięgowym o wpis w dziale II (drugim) księgi wieczystej prejudycjalne ustalenie, że właścicielem danej nieruchomości - na prawach ustawowej wspólności majątkowej - jest także małżonek osoby wpisanej w tym dziale księgi?

podjął następującą uchwałę:

W postępowaniu wieczystoksięgowym (o wpis prawa własności) nie jest dopuszczalne ustalenie, że współmałżonkowi osoby wpisanej jako właściciel do księgi wieczystej przysługuje także prawo własności do danej nieruchomości jako przedmiotu ustawowej wspólności majątkowej, chyba że uprawnieni wyrażą na to zgodę w przepisanej formie (akt notarialny, oświadczenie złożone przed sądem prowadzącym księgę wieczystą) w toku postępowania wieczystoksięgowego.

Uzasadnienie

Wnioskodawczyni Helena G. wniosła o dokonanie wpisu w dziale II księgi wieczystej KW nr (...), prowadzonej w Sądzie Rejonowym w Kłodzku, przez wpisanie w miejsce Jana G. (syna Stanisława i Katarzyny) jego spadkobierców ustawowych, na podstawie postanowienia tegoż Sądu z dnia 10 marca 1989 r. według którego spadek po wyżej wymienionym nabyli: żona zmarłego Henela G. w 10/40 częściach i dzieci: Zdzisław G., Zbigniew G., Wojciech G., Janusz G., Artur G., Sebastian G., Grzegorz G., Danuta S., Teresa W. i Sylwia G. po 3/40 części.

Sąd Rejonowy w dniu 17 lipca 1992 r. dokonał w księdze wieczystej KW (...) wpisu w dziale II - Heleny G., żony spadkodawcy, co do 5/8 części, a jego dzieci co do 3/80 części każde, w miejsce Jana G., przyjmując, że nieruchomość objęta wymienioną księgą wieczystą stanowiła dorobek Jana i Heleny małż. G.

Powyższy wpis zaskarżyli rewizją uczestnicy postępowania Sylwia i Sebastian G. Skarżący podnieśli w rewizji przedwczesność wpisu, gdyż w toku jest postępowanie o dział spadku po Janie G., a w skład spadku wchodzą inne jeszcze nieruchomości.

Sąd Wojewódzki w Wałbrzychu z siedzibą w Świdnicy, rozpoznając rewizję, przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości przytoczone w sentencji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Księga wieczysta powinna w zasadzie dawać pełny i wierny obraz stanu prawnego nieruchomości w zakresie praw, które mogą być w tej księdze ujawnione. Zdarzają się jednak wypadki niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co w pewnych sytuacjach jest rzeczą nieuniknioną. Do takich przypadków zaliczyć należy sytuacje, gdy wpis jest od początku nieprawdziwy, np. wówczas gdy - tak jak w niniejszej sprawie - wpisano jako właściciela jednego małżonka, choć nieruchomość jest przedmiotem wspólności ustawowej. W sytuacji takiej znajdzie zastosowanie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). W myśl tego przepisu, w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Żądanie, o którym mowa w tym przepisie, podlega rozpoznaniu w procesie. Ten tryb postępowania nie był też wcześniej kwestionowany.

Nie budził i nie budzi też wątpliwości pogląd, że wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić wtedy, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami (art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece).

Jeżeli w księdze wieczystej wpisany jest jako właściciel tylko jeden z małżonków, w rzeczywistości zaś nieruchomość jest przedmiotem wspólności obojga małżonków, zachodzi niezgodność między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Do usunięcia tej niezgodności nie wystarcza tylko wniosek tego z małżonków, którego prawa zostały we wpisie pominięte wraz z odpisem aktu małżeństwa, potrzebne są albo orzeczenie prostujące niezgodność, albo dokument zawierający oświadczenie zezwalające na dokonanie prawidłowego wpisu. Inaczej mówiąc, chodzi tu o "inne odpowiednie dokumenty" w rozumieniu art. 31 ust. 1 in fine ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Stosunkowo prostym sposobem uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym będzie zezwolenie na dokonanie wpisu na rzecz obojga małżonków (w miejsce jednego z nich) na zasadach wspólności ustawowej, wyrażone przez małżonka wpisanego w księdze wieczystej w formie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym. Możność uzyskania wpisu na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym - jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu (np. aktu notarialnego) - przewiduje art. 31 ust. 1 powołanej wyżej ustawy. Oczywiście, jeżeli małżonek wpisany w księdze wieczystej nie udzieli takiego zezwolenia, małżonek domagający się wpisu zmuszony będzie wystąpić na drogę procesu z żądaniem uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, gdyż w takiej sytuacji wymagane jest dla usunięcia niezgodności orzeczenie (wyrok) sądu (art. 31 ust. 2 tejże ustawy).

W postępowaniu procesowym, a w takim postępowaniu toczy się spór, w którym zapaść ma orzeczenie (wyrok) rozstrzygające o zgłoszonym żądaniu uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, strony mogą zawrzeć ugodę, którą spór ten zakończą. Stanowisko takie nie powinno budzić wątpliwości, gdyż brak jest unormowania, które wyłączałoby możliwość zawarcia przez strony ugody w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Przeszkodą taką nie może być to, że według art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece "wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu". Przepisy regulujące proces cywilny nie mogą w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym być stosowane wybiórczo poprzez niedopuszczenie do stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących zawarcia ugody. Trzeba przy tym mieć na uwadze, że według unormowania przyjętego w art. 10 k.p.c., w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia, zaś według art. 223 § 1 k.p.c. przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania. Trzeba też uwzględnić, że ugoda sądowa ma moc wyroku sądowego. Oznacza to, że ugoda zawarta przed sądem stanowić będzie na równi z wyrokiem podstaw do wpisu uzgodnienia księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Ugodę taką, zezwalającą na wpis, należy uważać za mieszczącą się w pojęciu orzeczenia prostującego niezgodność wpisu w księdze wieczystej. Gdyby jednak co do tego istniały wątpliwości, to nie można byłoby negować tego, że ugoda sądowa stanowi "inny odpowiedni dokument" w rozumieniu art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Sąd Wojewódzki zauważył trafnie, że obecnie prowadzenie ksiąg wieczystych należy do właściwości sądów rejonowych (art. 23 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w znowelizowanym brzmieniu - Dz. U. z 1991 r., Nr 115, poz. 496). Sąd rejonowy rozpoznaje sprawy o wpis w księdze wieczystej w postępowaniu nieprocesowym, przy uwzględnieniu zmian wynikających z niniejszej ustawy (art. 37 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Do podstawowych przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece należy unormowanie przyjęte w art. 46 ust. 1 tejże ustawy, według którego sąd rejonowy, rozpoznając sprawę, bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Uregulowanie to nie może być odczytywane jako wyłączające obowiązujące zasady postępowania nieprocesowego, będącego równorzędną częścią procesu cywilnego. Równorzędność tę potwierdza przepis o zasadniczym znaczeniu, a mianowicie art. 13 k.p.c., stanowiący w § 2, że przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w kodeksie postępowania cywilnego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Skoro tak, to należy sięgnąć do uregulowania-nakazu, zawartego w art. 6 k.p.c., który stanowi dobitnie, że "sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby...". Ponieważ nakaz ten dotyczy zarówno procesu, jak i postępowania nieprocesowego powinien on - w odniesieniu do sądu rejonowego prowadzącego księgi wieczyste - być pojmowany w ten sposób, że i ten sąd jest nim związany. Oznacza to, że sąd powinien działać w taki sposób, by osoby uprawnione, uczestniczące w postępowaniu wieczystoksięgowym, nie były narażone na nieusprawiedliwioną zwłokę i na wydatki, nie znajdujące uzasadnienia w racjonalnym pojmowaniu instytucji ksiąg wieczystych i postępowania w sprawach o wpis. Chodzi w szczególności o takie przypadki, gdy wniosek o wpis w księdze wieczystej wskazuje na to, że jest on wyrazem zgodnego współdziałania wszystkich osób uprawnionych do decydowania o wpisie w księdze wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomości. W sytuacji takiej nie dałoby się niczym usprawiedliwić, gdyby sąd odesłał te osoby, chcące zgodnie uregulować występującą niezgodność w księdze wieczystej, do notariusza w celu uwierzytelnienia ich podpisów (art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Sąd rejonowy może we własnym zakresie, w toku postępowania wieczystoksięgowego, upewnić się co do autentyczności podpisów osób działających wspólnie i zgodnie uprawnionych, na pismach skierowanych do sądu, wzywając ich na posiedzenie sądowe (art. 514 § 1 k.p.c.). Uprawnienie takie przysługuje sądowi rejonowemu w postępowaniu wieczystoksięgowym, skoro nie ma przepisu wyłączającego je.

Nie można nie dostrzegać, że pogląd zawarty w przedstawionych rozważaniach znajduje urzeczywistnienie w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece. (Dz. U. Nr 29, poz. 128) dotyczącego zakładania ksiąg wieczystych. Szczególnie wyraziście zostało to wyrażone w § 51 tegoż rozporządzenia, według którego sąd w postępowaniu o założenie księgi wieczystej przeprowadza dowody, jakie stosownie do okoliczności uzna za potrzebne (ust. 1) oraz, że dla ustalenia koniecznych dowodów sąd przeprowadzi odpowiednie wyjaśnienia (ust. 2). Wyrażają to również inne przepisy rozdziału 3 rozporządzenia z dnia 18 marca 1992 r. (np. § 52, 53, 54, 58, 61 ust. 1). Takie uregulowania stanowią dodatkowy argument wspierający pogląd o dopuszczalności potwierdzenia przez osoby uprawnione przed sądem w postępowaniu wieczystoksięgowym oświadczeń pozwalających na uzgodnienie treści wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W tym miejscu należy też podnieść brak uzasadnionych racji, przemawiających za odmiennym traktowaniem roli sądu w postępowaniu o wpis w księdze wieczystej.

Mając to na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak na wstępie.˙

OSNC 1993 r., Nr 6, poz.110