Uchwała z dnia 1986-01-31 sygn. III CZP 70/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 70/85

Uchwała z dnia 31 stycznia 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: K. Olejniczak, J. Majorowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Mendla T. i Natalii I. o wpis do księgi wieczystej po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Legnicy postanowieniem z dnia 21 października 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy nabycie od Skarbu Państwa przez małżonka, którego współmałżonek jest obywatelem ZSRR, lokalu mieszkalnego bez zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych wymaganego przy nabywaniu nieruchomości przez obywateli państw obcych (art. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców - jedn. tekst: Dz. U. z 1933 r. Nr 24, poz. 202) rodzi skutki prawne z art. 32 § 1 k.r.o. i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków?

2. W przypadku odpowiedzi pozytywnej na pytanie I - czy ujawnienie w księdze wieczystej prawa tego współmałżonka powinno nastąpić w trybie wniosku zgłoszonego do Państwowego Biura Notarialnego w ramach art. 57 ust. 1 i art. 37 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147), czy na podstawie orzeczenia sądu wydanego w sprawie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 31 ust. 2 ustawy)?"

podjął następującą uchwałę:

Nabycie od Skarbu Państwa przez małżonka, którego współmałżonek jest cudzoziemcem, lokalu mieszkalnego bez zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych wymaganego przy nabywaniu nieruchomości przez obywateli państw obcych (art. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców - jednolity tekst Dz. U. z 1933 r., Nr 24, poz. 202) rodzi skutki prawne z art. 32 § 1 k.r.o. i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków.

Ujawnienie w księdze wieczystej prawa tego współmałżonka następuje na podstawie orzeczenia sądu wydanego w sprawie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 31 ust. 2 w związku z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. Nr 19, poz. 147).

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w trybie art. 391 k.p.c. budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego. Małżonkowie Mendel T. - obywatel polski i Natalia I. - obywatelka radziecka zostali wytypowani decyzją Prezydenta Miasta L. nr 8/83 z dnia 19 lipca 1983 r. na nabywców lokalu mieszkalnego nr 5 położonego w L. przy ul. Złotoryjskiej nr 21, stanowiącego odrębną nieruchomość.

W czasie wydawania decyzji Natalia I. miała ważne zezwolenie Ministra Spraw Wewnętrznych na nabycie, na zasadach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, przedmiotowego lokalu wspólnie z mężem Mendelem. Dnia 19 grudnia 1983 r. Mendel T. nabył od Skarbu Państwa Zarządu Gospodarki Terenami Urzędu Miasta w L., przed notariuszem Państwowego Biura Notarialnego w L., opisany wyżej lokal mieszkalny. W umowie kupna-sprzedaży, zawartej w formie aktu notarialnego, zaznaczono, iż Mendel T. nabył tę nieruchomość sam, gdyż jego żona Natalia I. - obywatelka radziecka - nie przedstawiła ważnego zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych na nabycie przedmiotowego lokalu mieszkalnego. Na podstawie dokumentu - umowy kupna lokalu mieszkalnego - Państwowe Biuro Notarialne w L. wydzieliło opisaną wyżej nieruchomość z księgi wieczystej Kw 38173 i przeniosło ją do księgi wieczystej Kw 38688, wpisując w dziale II tej księgi Mendela T. jako właściciela lokalu mieszkalnego nr 5 przy ul. Złotoryjskiej nr 21 w L. Wpis ten uprawomocnił się.

Następnie Mendel T. i Natalia I. złożyli w Państwowym Biurze Notarialnym w L. wniosek o wpis w księdze wieczystej jako współwłaścicielki wspomnianego lokalu mieszkalnego Natalii I. na prawach majątkowej wspólności ustawowej. Państwowe Biuro Notarialne w L. postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1984 r. odmówiło dokonania wpisu, podnosząc w uzasadnieniu, że zgodnie z art. 31 ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych (Dz. U. z 1982 r. Nr 19, poz. 147) wpis może być dokonany tylko na podstawie dokumentów. W rozważanej sprawie żądana zmiana wpisu mogłaby więc nastąpić na podstawie aneksu do wymienionej umowy z dnia 19 grudnia 1983 r., sporządzonego w formie aktu notarialnego na podstawie ważnej decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych, wydanej na podstawie ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z 1933 r. Nr 24, poz. 202), zezwalającej na nabycie nieruchomości przez Natalię I.

W dniu 2 sierpnia 1985 r. Państwowe Biuro Notarialne w L. postanowieniem z dnia 2 sierpnia 1985 r. przywróciło wnioskodawcy Mendelowi T. termin do wniesienia przez niego rewizji od postanowienia z dnia 12 kwietnia 1984 r. i przekazało rewizję Sądowi Wojewódzkiemu, który przy jej rozpoznawaniu powziął wątpliwości co do zagadnień prawnych przytoczonych na wstępie.

Zauważyć należy, co następuje:

Jeżeli chodzi o pierwszą wątpliwość, a mianowicie, czy nabycie od Skarbu Państwa przez małżonka, którego współmałżonek jest cudzoziemcem, lokalu mieszkalnego bez zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych wymaganego przez art. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst: Dz. U. z 1933 r. Nr 24, poz. 202) rodzi skutki prawne z art. 32 § 1 k.r.o. i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków, Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela stanowisko wyrażone już w uprzednich orzeczeniach, na które zresztą powołuje się Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia.

W szczególności już w orzeczeniu z dnia 24 września 1970 r. III CZP 55/70 (RPES 1971, z. 2, s. 296) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w wypadku gdy nieruchomość została oddana w wieczyste użytkowanie małżonkowi, którego współmałżonek jest cudzoziemcem i nie uzyskał zezwolenia na nabycie nieruchomości stosownie do przepisów ustawy z dnia 24 marca 1920 r., nieruchomość ta jest objęta wspólnością ustawową.

Zapoczątkowany w tej uchwale kierunek orzecznictwa został potwierdzony uchwałą z dnia 4 marca 1983 r. III CZP 6/83 (OSNCP 1983, z. 8, poz. 114). W tej ostatniej uchwale wyjaśniono, że zaliczenia nieruchomości nabytej przez jedno z małżonków, będącego obywatelem polskim, do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową nie wyłącza jedynie ta okoliczność, że drugie z małżonków jest cudzoziemcem i nie ma zezwolenia na nabycie tej nieruchomości.

U podstawy takiego stanowiska leży założenie, że stosownie do art. 32 k.r.o., przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje lub jedno z małżonków objęte są ustawową wspólnością majątkową.

Skutek taki następuje z mocy samego prawa i jest związany ściśle z charakterem i istotą tej instytucji prawnej. Dlatego brak zezwolenia do nabycia nieruchomości dla małżonka będącego cudzoziemcem, w sytuacji gdy nabywcą jest małżonek będący obywatelem polskim, nie może - z braku wyraźnego odmiennego unormowania - niweczyć tego skutku.

Druga wątpliwość dotyczy sposobu ujawnienia prawa własności współmałżonka w księdze wieczystej, w szczególności, czy powinno to nastąpić w trybie art. 57 ust. 1 i art. 37 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147), czy też na podstawie uzgodnienia księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 31 ust. 2 powołanej ustawy).

Również to zagadnienie znalazło odbicie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W szczególności w orzeczeniu z dnia 14 grudnia 1984 r. III CRN 270/84 (OSNCP 1983, z. 9, poz. 124) wyjaśniono, że w postępowaniu wieczystoksięgowym, którego przedmiotem jest wniosek współmałżonka o dokonanie wpisu prawa własności nieruchomości na podstawie aktu notarialnego, niedopuszczalne jest wpisanie w księdze wieczystej jako współwłaściciela na zasadach współwłasności ustawowej małżonka, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia własności nieruchomości.

W uzasadnieniu tego orzeczenia podkreślono, że żądanie usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji gdy wpisano jako właściciela jedno z małżonków, choć nieruchomość stanowi przedmiot wspólności ustawowej, może nastąpić na podstawie orzeczenia sądu wydanego na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 2 powołanej wyżej ustawy, a nie w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis prawa własności (art. 57 ust. 1 i art. 37 ustawy). W orzeczeniu tym wskazano również na argumenty przemawiające za takim stanowiskiem, do których jako w pełni przekonujących skład orzekający w niniejszej sprawie się odwołuje.

Zaznaczyć należy, że również na tle uprzedniego stanu prawnego (art. 23 prawa rzeczowego oraz art. 22 i art. 52 § 1 prawa o księgach wieczystych i hipotece), normującego w podobny sposób kwestię usunięcia niezgodności między stanem prawnym a rzeczywistym, panował jednolity pogląd, że usunięcie niezgodności w odniesieniu do nieruchomości stanowiącej przedmiot wspólności ustawowej małżonków następuje na podstawie orzeczenia sądu.

Z tych wychodząc założeń na przedstawione zagadnienie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1986 r., Nr 12, poz. 207