Niedopuszczalność wpisu małżonka, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia własności nieruchomości

W postępowaniu wieczystoksięgowym nie jest dopuszczalne badanie, czy nieruchomość, której wniosek dotyczy wchodziła do majątku wspólnego małżonków, czy też nie.

Sąd nie może dokonać wpisu współmałżonka jako współwłaściciela, jeżeli nie brał on udziału w czynności prawnej, w wyniku której nastąpiło nabycie własności.

Postanowienie SN z dnia 4 listopada 1997 r., I CKN 305/97

Standard: 59645 (pełna treść orzeczenia)

W orzeczeniu z dnia 14 grudnia 1984 r. III CRN 270/84 wyjaśniono, że w postępowaniu wieczystoksięgowym, którego przedmiotem jest wniosek współmałżonka o dokonanie wpisu prawa własności nieruchomości na podstawie aktu notarialnego, niedopuszczalne jest wpisanie w księdze wieczystej jako współwłaściciela na zasadach współwłasności ustawowej małżonka, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia własności nieruchomości.

W uzasadnieniu tego orzeczenia podkreślono, że żądanie usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji gdy wpisano jako właściciela jedno z małżonków, choć nieruchomość stanowi przedmiot wspólności ustawowej, może nastąpić na podstawie orzeczenia sądu wydanego na podstawie art. 10 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 2 powołanej wyżej ustawy, a nie w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis prawa własności (art. 57 ust. 1 i art. 37 ustawy). W orzeczeniu tym wskazano również na argumenty przemawiające za takim stanowiskiem, do których jako w pełni przekonujących skład orzekający w niniejszej sprawie się odwołuje.

Zaznaczyć należy, że również na tle uprzedniego stanu prawnego (art. 23 prawa rzeczowego oraz art. 22 i art. 52 § 1 prawa o księgach wieczystych i hipotece), normującego w podobny sposób kwestię usunięcia niezgodności między stanem prawnym a rzeczywistym, panował jednolity pogląd, że usunięcie niezgodności w odniesieniu do nieruchomości stanowiącej przedmiot wspólności ustawowej małżonków następuje na podstawie orzeczenia sądu.

Uchwała SN z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 70/85

Standard: 11985 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu wieczystoksięgowym, którego przedmiotem jest wniosek współmałżonka o dokonanie wpisu prawa własności nieruchomości na podstawie aktu notarialnego, niedopuszczalne jest wpisanie w księdze wieczystej jako współwłaściciela na zasadach wspólności ustawowej małżonka, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia własności nieruchomości.

Wykładnia ta odnosi się także do sytuacji, w której zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy nabyta własność nieruchomości ("przedmioty majątkowe nabyte") jako stanowiące dorobek małżonków wchodziła w skład wspólności ustawowej stosownie do art. 32 k.r.o. Wynika to z charakteru postępowania wieczystoksięgowego o wpis prawa własności i przedmiotu kognicji państwowego biura notarialnego i sądu wojewódzkiego jako sądu rewizyjnego. Rozpoznając sprawę państwowe biuro notarialne bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej (art. 46 ust. 1). Organ prowadzący księgi wieczyste nie jest powołany do przeprowadzenia dowodów i rozstrzygnięcia jakichkolwiek spornych kwestii z zakresu własności mogących powstawać w związku z postępowaniem wieczystoksięgowym. Z tego względu ani państwowe biuro notarialne, ani sąd rewizyjny nie są uprawnione w postępowaniu wieczystoksięgowym do autonomicznego prejudycjalnego ustalania zdarzeń, które mogłyby uzasadniać wniosek, że dokonanie wpisu na podstawie dokumentu (aktu notarialnego) objętego wnioskiem o wpis stworzy stan niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Skutki prawne innego zdarzenia, które mogłyby stanowić także podstawę wpisu w księdze wieczystej, mogą być rozważane i oceniane jedynie w odrębnym postępowaniu sądowym, takim jak np. proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym lub w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku (art. 679 k.p.c.). Wspomniany proces jest w istocie rzeczy procesem o ustalenie prawa.

Z punktu widzenia materialnoprawnego w grę mogą wchodzić dwie różne sytuacje. Z jednej bowiem strony sam fakt odpłatnego nabycia nieruchomości w czasie trwania związku małżeńskiego nie wyłącza tego, że nieruchomość ta może stanowić odrębny majątek małżonka w wyniku surogacji. Okoliczność ta może być ustalona tylko poza postępowaniem o wpis prawa w księdze wieczystej. Z drugiej zaś strony wpisanie nieruchomości w księdze wieczystej na nazwisko jednego z małżonków nie wyłącza tego, że jest ona objęta wspólnością i po ustaniu małżeństwa staje się współwłasnością po połowie. Również i ta okoliczność może być ustalona poza postępowaniem o wpis prawa własności w księdze wieczystej.

Stosownie do art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu, komisji arbitrażowej lub innymi odpowiednimi dokumentami. Dopiero prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające - w wyniku uwzględnienia roszczenia o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym - niezgodność wpisu z takim stanem stanowi podstawę do dokonania prawidłowego wpisu.

Postanowienie SN z dnia 14 grudnia 1984 r., III CRN 270/84

Standard: 32184 (pełna treść orzeczenia)