Postanowienia niepodzielne (integralne) w postępowaniu nieprocesowym

Istota tzw. postanowień niepodzielnych (integralnych), podejmowanych w postępowaniu nieprocesowym, polega na tym, że – ze względu na charakter orzeczenia oraz wymagania wypływające z prawa materialnego – dotyczą całości przedmiotu sprawy; poszczególne rozstrzygnięcia są ze sobą tak ściśle powiązane oraz wzajemnie uzależnione i uwarunkowane, że niedopuszczalne jest orzekanie o nich odrębnie ani – już po wydaniu orzeczenia – częściowe uprawomocnianie.

Typowym przykładem takich postanowień są orzeczenia co do istoty sprawy wydawane w sprawach o zniesienie współwłasności, dział spadku oraz podział majątku wspólnego między małżonkami po ustaniu wspólności majątkowej (por. np. uchwała SN z dnia 11 marca 1977 r., III CZP 7/77 oraz postanowienie SN z dnia 17 września 1999 r., I CKN 379/98).

Jedną z istotnych konsekwencji niepodzielności orzeczeń jest modyfikacja reguł ich zaskarżania; przyjmuje się w szczególności, że apelacja wymierzona przeciwko części postanowienia jest traktowana jako skierowana przeciwko całemu orzeczeniu, co w praktyce oznacza, iż sąd drugiej instancji może wyjść poza granice wskazane w środku odwoławczym (por. uchwała SN z dnia 17 listopada 2009 r., III CZP 83/09). Może także, jeżeli przedmiot zaskarżenia pozostaje w nierozerwalnym związku z inną częścią lub całością orzeczenia, uchylić je na niekorzyść skarżącego (por. np. orz. SN z dnia 29 sierpnia 1961 r., 1 CZ 91/61 i z dnia 7 listopada 1964 r., III CR 294/64, postanowienie SN z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97, oraz uchwała SN z dnia 11 marca 1977 r., III CZP 7/77). W konsekwencji tylko wyjątkowo, gdy jest oczywiste, że uchylenie określonego rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu działowym nie może mieć wpływu na zasadnicze rozstrzygnięcie o samym podziale, możliwe jest uchylenie postanowienia tylko w części zaskarżonej (por. np. postanowienie SN z dnia 9 maja 2008 r., III CZP 26/08).

W sprawie o rozgraniczenie nieruchomości sąd drugiej instancji nie jest związany wskazanym w apelacji zakresem zaskarżenia, obejmującym tylko fragment granicy, która była przedmiotem rozgraniczenia.

Uchwała SN z dnia 19 listopada 2010 r., III CZP 97/10

Standard: 53424 (pełna treść orzeczenia)